342
Tarixdə bu gün
Xankəndinin işğalı
1991
DEKABR
Ərazisi: 1048 km²
Əhalisi: 57 000 nəfər
28 dekabr – Yuxarı Qarabağın mərkəzi olan
Xankəndi şəhərinin işğalı günüdür. Şəhər 28 dekabr
1991-ci il tarixində Ermənistan silahlı qüvvələri
tərəfindən işğal olunmuş, separatçı rejim yaradıl-
mışdır. Məhz həmin tarixdə Xankəndindən sonun-
cu azərbaycanlı ailələr qovulmuş və 1989-cu ildən
soydaşlarımıza qarşı aparılan etnik təmizləmə başa
çatmışdır.
1991-ci il dekabr ayının 28-da Xankəndinin
itirilməsi, qarşıda Xocalı soyqırımı, Şuşa, La-
çın, Kəlbəcər, Ağdam, Cəbrayıl, Füzuli, Qubadlı,
Zəngilanın işğalına yol açdı.
Yuxarı Qarabağın mərkəzi, Qarqar çayının
sahilində, Qarabağ silsiləsinin Şərq ətəyində,
Bakıdan 329 km aralıda yerləşən Xankəndi,
Azərbaycanın inkişaf etmiş sənaye mərkəzi idi.
Şəhərdə yüngül və yeyinti sənayesi müəssisələri
var idi. Elektrotexnika, avtomobil təmiri və asfalt-
beton zavodları, mebel fabriki, tikinti materialları,
sənaye, istehsalat və tədris istehsalat kombinatları
belə müəssisələrdən idi.
Tarixi sənədlərə görə Xankəndi şəhəri XVIII
əsrin axırlarında, o dövrdə müstəqil Azərbaycan
dövlətlərindən biri olan Qarabağ xanlığının xan-
larının istirahəti üçün yaşayış məskəni kimi sa-
lınmışdı. Elə şəhərin adı da buradan yaranmışdır.
1813-cü ilədək bircə nəfər erməninin də yaşama-
dığı Xandəndində sonralar çar Rusiyası tərəfindən
etnik təmizləmə siyasəti aparılmış və bura İrandan
köçürülən ermənilər yerləşdirilmişdir.
SSRİ dövründə Xankəndində azərbaycanlılara
qarşı etnik təmizləmə siyasəti daha da güclənmiş,
şəhərdə erməni ailələrinin sayı süni surətdə ar-
tırılmışdır. 1923-cü ildə Rusiya İmperiyası-
nın siyasətilə Azərbaycanın tərkibində mərkəzi
şəhəri Xankəndi olan Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayəti yaradılmışdı. Bundan sonra vilayətin
erməniləşdirilməsi siyasəti aktivləşmiş, 6 oktyabr
1923-cü ildə ermənilərin müraciəti nəzərə alına-
raq Xankəndinin adı dəyişdirilərək Azərbaycan
xalqına qarşı genosid törətmiş cinayətkar Stepan
Şaumyanın şərəfinə Stepanakert adlandırılmışdır.
Muxtar Vilayətdə rəhbər vəzifələrə ermənilər irəli
çəkilmiş, beləliklə də, Xankəndi erməni işğalı al-
tına düşmüşdü.
Keçmiş SSRİ dövründə Xankəndində yaşayan
azərbaycanlılar tədricən buradan didərgin salın-
mışlar.
1988-ci il hadisələri başlayanda Xankəndində
erməni əhalisi azərbaycanlılardan xeyli çoxluq
təşkil edirdi. Həmin vaxt azərbaycanlıların sayı 17
minə yaxın idisə, ermənilər artıq 40 min nəfərədək
artmışdılar.
1988-1989-cu ildə Xankəndi artıq erməni se-
paratizminin mərkəzinə çevrilmişdi. Moskva-
nın himayəsilə güclənən erməni separatizmi so-
nuncu azərbaycanlıları 28 dekabr 1991-ci ildə
Xankəndindən qovmağa nail olmuş, şəhərin işğalı
tam başa çatdırılmışdı.
Təəssüf ki, bu gün işğal tarixləri qeyd olunarkən
Xankəndinin işğalı bir çox hallarda unudulur.
Ə d ə b i y y a t
Feyziyev, C. Xankəndiyə gedən yol /C.Feyziyev //Azərbaycan.-
2012.- 1 mart.- S.4.
İ n t e r n e t d ə
www.anl.az
www.xankendi.az
28
DEKABR
2
343
DEKABR
1
Tarixdə bu gün
Dünya Azərbaycanlılarının
Həmrəylik Günü
1991
DEKABR
31 Dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının
Həmrəylik günü - Azərbaycan millətinin bir-
lik şüarının simvolik günüdür. Bu bayram ayrı-
ayrı ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılarla əlaqələr
qurmaq, onlar arasında birlik və həmrəylik
yaratmaq işində mühüm rol oynayır. Dünya
Azərbaycanlılarının Həmrəylik gününün qeyd
edilməsi bütün dünya azərbaycanlıları tərəfindən
artıq bir zərurətə və mənəvi ehtiyaca çevrilmişdir.
Azərbaycanlıların yaşadıqları, fəaliyyət
göstərdikləri və çoxluq təşkil etdikləri Avropa
ölkələrində bu tendensiya özünü yüksək səviyyədə
göstərir. Bu da ondan irəli gəlir ki, Avropadakı
Azərbaycan diaspor təşkilatları öz qüvvələrini
səfərbər etməkdə ardıcıldırlar və bu ayrı-ayrı
cəmiyyət üzvləri üçün bir araya gəlmək, cəmiyyət
və qurumlar halında birləşmək baxımından dünya-
nın sivil nöqtələrindən biri olan Avropada mühüm
əhəmiyyət kəsb edir.
31 dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının
Həmrəylik Günü bayramı dünyanın 70-dən çox
ölkəsində azərbaycanlılar tərəfindən qeyd olunur.
Həmrəylik günü Azərbaycan diasporu üçün ən
mühüm bayrama çevrilmiş, Yeni il isə ikinci pla-
na keçmişdir. Həmrəylik gününü hətta milliyyətcə
azərbaycanlı olmayıb, lakin Azərbaycanda do-
ğulub böyümüş, Azərbaycan əsilli diaspor
nümayəndələri də qeyd edirlər.
Azərbaycanlılar minilliklər boyu özlərinin
doğma torpağı olan tarixi Azərbaycan ərazisində
yaşayaraq dünya sivilizasiyasına böyük
töhfələr vermişlər. Müharibələr, inqilablar,
hərbi münaqişələr, dünyada gedən müxtəlif ic-
timai-siyasi proseslər nəticəsində Azərbaycan
parçalanmış, azərbaycanlıların bir qismi öz
yurd-yuvalarından didərgin salınmış, deportasi-
yalara məruz qalmış, bir-birindən ayrı düşmüş-
dür. İş tapmaq, təhsil almaq məqsədilə doğma
yurdu tərk edərək başqa ölkələrdə qərar tutub
yaşayan azərbaycanlılar da vardır. Beləliklə də,
azərbaycanlılar tarixi Azərbaycan torpaqlarından
bütün dünyaya yayılmışlar. Hazırda onlar dün-
yanın bir çox ölkələrində yaşayırlar. Rusiyada,
Ukraynada, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin digər
ölkələrində, Baltikyanı ölkələrdə, Avropada, Ame-
rikada, Şərq ölkələrində iri Azərbaycan icmaları
yaranmışdır.
SSRİ-nin son günləri, Azərbaycan millətinin,
Arazın hər iki sahilində sərhəd yürüyüşü, dəmir
tikanlı məftilləri qırması, özünü suya vurub öz
doğma qardaş bacısına qovuşmaları iki totalitar
dövlətin ciddi təzyiqlərinə baxmayaraq, o taylı-
bu taylı millətin həftələrlə Araz qırağında gecə-
gündüz birləşmək şüarı, azərbaycanlıların bir
millət olduğunu dünya çapında bir daha canlandır-
dı. Həmrəylik günü, bu birləşmək istəyinin simvo-
lik nişanıdır.
Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü-
nün əsası 1989-cu il dekabrın axırlarında Naxçı-
vanda, sərhədlərin (SSRİ-İran sərhədləri) dağılma-
sı zamanı qoyulmuş, Şimali və Cənubi Azərbaycan
arasındakı sərhəd dirəkləri dağıdılmışdı. Bu vaxt
İstanbulda türkdilli xalqların Konfransı keçi-
rilirdi. Konfransda dünya azərbaycanlılarının
həmrəyliyinin qeyd olunmasına qərar verilmişdi.
1991-ci ilin 16 dekabrında Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyev
dünya azərbaycanlılarının birliyini yaratmağın
əhəmiyyətini nəzərə alaraq dekabrın 31-ni Dünya
Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü elan etmiş,
beləliklə, bütün azərbaycanlılar üçün əziz olan bu
gün bütün dünyada bayram edilir.
31
Dostları ilə paylaş: |