Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
114 uyğunluqlar görürdü. Həmçinin «Meşşanlar», «Düşmənlər» əsərlərinin yazılmasında bu səhnələrin müəyyən dərəcədə rol oyna-dığını, Bakı müşahidələrinin ədibin gələcək yaradıcılığı üçün ciddi həyat materialı verdiyini əsaslandırırdı. K.Ta- lıbzadəni Qorki ilə əlaqələrin məhz bu tərəfi, yazıçının Azərbaycanla çoxcəhətli şəkildə bağlılığı daha çox cəlb edir, alimə tədqiqatını genişləndirmək və dərinləşdirmək imkanı verirdi. «Qorki Sovet Bakısında» adlandırdığı üçüncü fəsildə isə K.Talıbzadə tədqiqatını daha mühüm istiqamətə yö-nəldərək yazıçının səfər zamanı Bakı Sovetinin plenumunda və Azərbaycan yazıçıları ilə görüşündəki nitqlərinə diqqət yetirmişdir. Milli ədəbiyyatımızda yeni ideya-yaradıcılıq prinsiplərinin təşəkkülündə bu nitqlərin əhəmiyyətini yük-sək qiymətləndirən tədqiqatçı göstərirdi ki, Qorki həmin çıxışlarında sosialist realizminin ən mühüm məsələlərinə toxunub, onları əsaslandırmaqla Azərbaycan ədəbiyyatının yeni istiqamətdə inkişafı üçün zəmin hazırladı. Zənn edirik ki, müəllif «Azərbaycan Qorki yaradı- cılığında» və «Qorki sovet Bakısında» adlanan fəsilləri birləşdirib rus yazıçısının yaradıcılığında Azərbaycan möv- zusundan bir yerdə bəhs etsəydi, bu tədqiqatın məqsədini daha dəqiq ehtiva etmiş olardı. Sonrakı mərhələdə yazıçının Azərbaycanla yaradıcı- lıq əlaqələrinin daha konkret təzahürü olaraq milli mət-buatda M.Qorki əsərlərinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi və onların milli mətbuatda dərc edilməsi, bu tərcümələrin ədəbiyyatımıza təsiri, onun inkişafında rolu kimi məsələlər araşdırılırdı. Bu 115 məqsədlə ilk tərcümələri diqqətlə nəzər- dən keçirən K.Talıbzadə Qorkinin bədii əsərləri və pub- lisist məqalələrinin tərcüməsində Azərbaycan yazıçılarının əvəzsiz xidmətləri haqqında yazırdı: «Çox lazımlı və fay-dalı olan bu işi 1920- ci illərdə artıq müəyyən yaradıcılıq təcrübəsinə malik Ə.Haqverdiyev, Abdulla Şaiq, C.Cab-barlı kimi milli yazıçılar yerinə yetirməyə başladılar. In-qilabdan əvvəl zəif şəkildə başlanan tərcümə işini bu görkəmli ədiblər davam etdirərək Qorkinin bədii əsərlərini Azərbaycan oxucularına çatdırmaqda ilk addımlarını atdılar.» 1 K.Talıbzadə yazıçının «Şahin nəğməsi», «Izergil qarı», «Arxip baba və Lyonka», «Makar Çudra», «Çelkaş», və s. əsərlərinin uğurlu tərcümələrilə yanaşı «Həyatın di-bində» (Əsər o vaxt «Yurdsuz insanlar» adı ilə tərcümə edilmişdi – T.R.) və «Foma Qordeyev» kimi qüsurlu tərcümələrdən də bəhs açırdı. Qorki irsinin nisbətən daha çox tərcümə olunduğu 1928-1930-cu illəri nəzərdən keçi-rərkən tədqiqatçı Ə.Haqverdiyevin Qorki əsərlərinin tərcü-məsi işində iştirakı və rolunu xüsusilə fərqləndirmişdir. K.Talıbzadə görkəmli ədibin tərcümələrinin müvəffəqiy-yətini isə onun proletar yazıçısının yaradıcılığına dərin məhəbbət, rəğbət bəsləməsi, Qorki əsərlərinin mahiyyətini, əsas məğzini doğru dərk etməsi və dəyərləndirməsi ilə izah edirdi. Rus yazıçısının əsərlərinin tərcüməsi sahəsində Ə.Haqverdiyevlə yanaşı A.Şaiq, C.Cabbarlı, S.Vurğun, M.Arif, Ə.Cavad, M.Rzaquluzadə, Ə.Şərif, Ə.Məmməd-xanlı, H.Nəzərli, M.Rəfili, C.Cəfərov, 1 Талыбзадə K. Горkи вə Азəрбаyжаn, Баkы, Азəрб. SSР EА nəшр., 1959, 116 I.Nəfisi, C.Məc-nunbəyov və başqa yazıçı, ədəbiyyatşünas və tənqidçilərin xidmətlərini yüksək qiymətləndirən tədqiqatçı Qorki tə-sirinin Azərbaycan ədəbiyyatına məhz bu tərcümələr vasitəsilə gəldiyini, milli yazıçılar tərəfindən sosialist realizmi prinsiplərinin dərki və mənimsənilməsi üçün geniş imkanlar yarandığını xüsusi vurğulayırdı. O, 40-cı illərin tərcümələrini də bu baxımdan faydalı hesab edir, göstərirdi ki, həmin dövrdə milli mətbuatda yazıçının kitablarından başqa onun ədəbiyyatın qarşısında duran vəzifələrdən, məqsəd və məfkurə istiqamətindən, ayrı-ayrı klassik yazıçıların yaradıcılığına həsr olunmuş yüzlərlə məqalə və pamfletləri, məruzə və nitqləri, məktub və tövsiyyələri nəşr olunmuşdur. K.Talıbzadə Azərbaycan oxucularının M.Qorkini tanıması, sevməsi, eləcə də yazı-çının ənənələrinin milli ədəbiyyatda təbliği baxımından bu nümunələri qənaətbəxş hesab edirdi. Tədqiqatçı rus yazıçısının əsərlərinin məfkurəsini, ideya-bədii qayəsini, onun ədəbi-tənqidi görüşlərini, realizmin yeni mərhələsi haqqında mülahizələrini milli yazıçılara çatdırmaq işində tənqidçi və ədəbiyyatşünaslarımızın xidmətlərini də yük- sək dəyərləndirir, Qorki ənənələrinin təbliğində, yayılma-sında onların əhəmiyyətli rolunu göstərirdi. Lakin zənn edirik ki, monoqrafiyada bədii fikrimizin inkişafında Qor- ki tərcümələrinin əhəmiyyəti, onun milli ədəbiyyatımızda realizminin təşəkkülündə rolu kimi mühüm məsələlər ümu-mi mülahizələr halında şərh edilir, Qorkinin Azərbaycan yazıçı və tərcüməçilərinin yaradıcılığına təsiri konkret misallar əsasında s. 112. 117 izah olunmurdu. Tərcümə vasitəsilə ədəbi təsir, tərcümənin prinsipi və keyfiyyəti kimi vacib məsələlər də monoqrafiyada lazımi səviyyədə öz əksini tapmamışdır. K.Talıbzadə tədqiqatında bu haqda qeyd edir: «Biz burada Qorki əsərlərinin necə tərcümə olun- ması prinsiplərini izah etmək məqsədini izləmirik. Bu şübhəsiz, xüsusi tədqiqat tələb edən bir işdir.» 1 Amma zənn edirik ki, bu cəhətə diqqət yetirilsəydi, tədqiqatın əhəmiyyətini bir qədər də artırardı. Monoqrafiyada Qorki əsərlərinin Azərbaycan ədəbiy- yatına təsiri baxımından milli tənqidin və ədəbiyyatşü-naslığın nailiyyətləri də ciddi tədqiq edilir, yazıçının ya-radıcılığı haqqında müntəzəm olaraq məqalələr yazıb dərc etdirən M.Rəfili, M.Arif, H.Əfəndiyev, M.Cəfərov, M.Rə-fili, C.Cəfərov, Ə.Mirəhmədov, Ə.Ağayev, H.Orucəli və başqa görkəmli alimlərin xidmətləri yüksək dəyərlən-dirilirdi. Tədqiqatçı Qorkinin ədəbi-tənqidi görüşlərinə həsr olunmuş bu məqalələri yazıçının ideyalarının Azər-baycanda təbliği cəhətdən əhəmiyyətli nümunələr hesab edirdi. K.Talıbzadə milli ədəbiyyatın inkişafında Qorki yaradıcılığının konkret rolunun göstərilməsi, tarixi, ədəbi faktlarla yazıçının ənənələrinin Azərbaycan yazıçıları tərə-findən necə mənimsənildiyinin, inkişaf etdirildiyinin düz-gün elmi şərhi baxımından görkəmli tənqidçi M.Aifin məqalələrini daha yüksək qiymətləndirirdi. 30-cu illərdə və daha sonralar Qorki mövzusundan milli ədəbiyyatşünas- lıq və tənqidin aktual problemlərindən biri kimi bəhs edən müəllif bu mövzuda 1 Талыбзадə K. Горkи вə Азəрбаyжаn, Баkы, Азəрб. SSР EА nəшр., 1959, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|