Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
98 mövzusuna müraciət etmişdir. M.Qorki və ədəbi əlaqələr problemindən yazmasının səbəbini müəllifin özü belə izah edirdi: «M. Qorki mövzusuna qədər də Azərbay-can-rus ədəbi əlaqələrinə dair məqalələr yazmışam. 50-ci illərdə ədəbi əlaqələr ədəbiyyatşünaslığın aktual problemi olaraq ön plana keçmişdi. Ümumiyyətlə, məni rus ədə-biyyatına bağlayan A.Səhhət oldu. A.Səhhət rus ədəbiy-yatından 24 şairin əsərini Azərbaycan dilinə tərcümə və təbdil edib. O cümlədən A.Ostrovskinin «Yoxsulluq eyib deyil» pyesini… M.Qorkinin Rusiyaya için-için sevgisi, bu ölkənin içalatını vətəndaş yanğısı ilə açması məni cəlb etdi, M.Qorki Rusiyanın ən milli, şovinist ədibidir. Xüsusilə onun inqilaba qədərki yaradıcılığı məni onun haqqında yazmağa sövq etdi.» 1 Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda görkəmli rus yazıçısının yaradıcılığına hələ inqilabdan xeyli əvvəl ciddi maraq yaranmış, XX əsrin ilk illərində milli mətbuatın səhifələrində, Bakıda çıxan «Kaspi», «Iqbal», «Qudok» və c. qəzetlərdə M.Qorkinin əsərlərindən nümunələr və yaradıcılığı haqqında məqalələr, mülahizələr çap olunmuşdu. A.Şaiq Qorkinin hekayələrinin ana dilimizə tərcüməsi işiylə məşğul olmuş, bu uğurlu tərümələri «Gülzar» adlı dərsliyində Azərbaycan məktəb-lilərinə ərməğan etmişdi. 1900-1903-cü illərdə «Kaspi» və «Bakinskiye izvestiya» qəzetlərində yazıçının «Fırtına quşu haqqında nəğmə», «Xan və oğlu» və s. hekayələri, «Həyatın dibində» və «Meşşanlar» adlı pyeslərinin məzmunu, həm-çinin əsərləri haqqında məqalələr və rəylər 1 Шəmsизадə N. Тüрk тəфəkküрü məжраsыnда, Баkы, Тəщsил, 1998, s. 42. 99 dərc edilmişdi. Həmin illərdə görkəmli ədəbiyyatşünas və tənqidçi Firi- dun bəy Köçərli bir sıra məqalələrində M.Qorki yaradı-cılığını yüksək qiymətləndirərək onun adını böyük rus klasssikləri ilə yanaşı çəkir (1909), yazıçının «Vassa Je-leznova» pyesi Bakıda tamaşaya qoyulur (1910), əsərin səhnə təcəssümü haqqında «Kaspi», «Bakinskiye izvestiya» qəzetlərində məqalələr dərc edilir, yazıçının əsərlərindən bir neçəsi Azərbaycan dilinə tərcümə olunurdu (1912-1914). Sovet dövründə isə böyük sənətkarın bədii əsərləri, məqalələri, nitqləri müntəzəm olaraq Azərbaycan dilində çap olunur, pyesləri tamaşaya qoyulur, görkəmli yazıçı və ədəbiyyatşünaslarımız tərəfindən Qorkinin həyatını və yaradıcılıq yolunu işıqlandıran bir çox monoqrafiya və elmi məqalələr yazılırdı. XX əsrin tanınmış yazıçı, tərcüməçi və ədəbiyyatşünaslarından A.Şaiq, Ə.Haqverdiyev, C.Cab- barlı, S.Vurğun, Ə.Cavad, M.Arif, M.Rzaquluzadə, Ə.Şərif, C.Məcnunbəyov, Ə.Məmmədxanlı, Q.Qasımzadə, V.Ha- cıoğlu, C.Rzaquluyev, I.Nəfisi, Ş.Abbasov və başqalarının əsərləri Azərbaycan oxucusunda M.Qorki yaradıcılığı haq- qında dolğun təsəvvür yaradırdı. Əsrin 30-cu illərindən başlayaraq rus yazıçısının həyatı və yaradıcılığı barədə monoqrafiyalar və dövri mətbuatda onlarla məqalələr dərc edilmlşdi. Bunlardan M.Rəfilinin «Maksim Qorki» (1932), M.Arifin «Maksim Qorki faşizm əleyhinə mübari-zədə» (1941), Ə.Qəhrəmanovun «Böyük yazıçı A.M.Qorki» (1946), A.Alməmmədovun «Maksim Qorki və Azərbaycan» (1959) və digər kitablarda işıq üzü görən monoqrafiya və tədqiqatları xüsusi qeyd etmək lazımdır. K.Talıbzadə yazıçıyla bağlı öz 100 monoqrafiyasını yazarkən bu material-ların hamısını diqqətlə araşdırmış, tədqiqatında onlardan yaradıcı şəkildə bəhrələnmişdi. Tədqiqatçının Azərbaycanla bağlı olan rus yazıcılarından məhz Qorki və onun əsər-lərində Azərbaycan həyatı mövzusunu daha mühüm bədii hadisə hesab etməsi isə heç də təsadüfi deyildi. Rus ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən yalnız M.Qor- ki Azərbaycanla sıx-sıx əlaqə saxlamış, dəfələrlə burada olmuş, Azərbaycan, Bakı haqqında bir sıra əsərlər yazmışdı. Tədqiqatçını Qorki mövzusuna cəlb edən ümdə cəhət- lərdən biri də yazıçının proletar ədəbiyyatının banisi olması, inqilabçı yazıçı kimi tanınması ilə bağlı idi. «Qorki və milli ədəbiyyatlar» mövzusuna qədər də K.Talıbzadənin ədəbi əlaqələrin tədqiqi sahəsində müəyyən təcrübəsi vardı. O, rus ədəbiyyatı ilə yaradıcılıq əlaqələrinə həsr etdiyi «A.N.Ostrovski və Səhhət», «Qoqol və Azər-baycan ədəbiyyatı», «Qoqol realizmi və Azərbaycan ədə-biyyatının klassikləri», «Böyük rus yazıçısı» (L.N.Tolstoy haqqında – T.R.) və s. məqalələrini yazıb dərc etdir- mişdi. K.Talıbzadənin M.Qorkiylə bağlı yeni tədqiqatı isə onun ədəbi əlaqələr tarixinin öyrənilməsi prosesində ciddi fəaliyyətinə səbəb oldu. Tədqiqatçı «Qorki və Azərbaycan» mövzusunu Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin konkret sahələrindən biri kimi diqqətlə araşdırmağa başladı. Qeyd etmək lazımdır ki, müharibədən sonrakı dövrdə M.Qorki və SSRI xalqları ədəbiyyatı ədəbiyyatşünaslığın ən aktual mövzularından biri idi. Həmin dövrdə Azərbaycan ədəbiy-yatşünaslığında da bu mühüm mövzuya həsr olunmuş məqalələr yazılmışdı. Bu 101 tədqiqatlardan M.Arif, H.Əfən-diyev, M.C.Cəfərov, M.Rəfili, M.C.Paşayev, C.Cəfərov, Ə.Mirəhmədov, Ə.Ağayev, H.Orucəli kimi tanınmış ədə-biyyatşünas və tənqidçilərin Qorki haqqında əsərlərini dəyərli nümunələr kimi göstərmək olar. Azərbaycan tən-qidində ilk dəfə bu mövzuya toxunan görkəmli tənqidçi M.Arif «Maksim Qorki və Azərbaycan ədəbiyyatı» (1947), «Azərbaycan ədəbiyyatında Qorki ənənələri» (1949) adlı məqalələrində bu geniş mövzunun mühüm cəhətlərinə diqqət yetirir, milli ədəbiyyatımızın inqilabi ideyalarla zəngin olan yeni inkişaf mərhələsini M.Qorkinin adı ilə bağlayırdı. K.Talıbzadə isə bu mövzunu daha zəngin ədəbi-tarixi sənəd və materiallar əsasında araşdırır, tamamilə yeni istiqamətdə tədqiq edir, orijinal, özünəməxsus bir tərzdə təhlil süzgəcindən keçirirdi. Tanınmış ədəbiyyat-şünas alim professor Ş.Salmanovun qeyd etdiyi kimi, əgər M.Arif bu ədəbi əlaqələrin əsas tərəflərini və formalarını bir «eskiz halında müəyyənləşdirmiş»disə, K.Talıbzadə 50-ci illərdə yazdığı məqalələrində «bu eskizi daha da genişləndirir və tamamlayırdı. 1 » «M. Qorki və Azərbaycan ədəbiyyatı», «Azərbaycan Qorki yaradıcı-lığında», «M. Qorki inqilaba qədərki Azərbaycan mətbua-tında», «M. Qorki sosialist realizminin bəzi məsələləri haqqında», «Bir daha Qorki ənənələri haqqında» və s. məqalələrində tədqi- qatçının mövzunu daha geniş və əhatəli araşdırmaq cəhdi aydın şəkildə nəzərə çarpırdı. 50-ci illərin sonunda K.Talıb- zadə «Qorki və Azərbaycan» monoqrafiyasını tamamlayıb nəşr 1 Sалmаnов Ш. Аkадemиk Kаmал Талыбзадə, Баkы, Озаn, 1998, s. 44. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|