Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
86 müzakirəyə geniş meydan verilməlidir. 1 Təd-qiqatçı ədəbiyyatın belə bir tələb irəli sürdüyü vaxtda tənqidin iki müxtəlif ədəbi mövqedən çıxış edərək realist və romantik tənqid qollarına ayrıldığını qeyd edir, bu cə-hətdən Səhhətin sənətə baxışlarının təhlilini də XX əsr ədəbi prosesinin bahlıca meylləri ilə vəhdətdə aparır. Müəllif şairin ədəbi-nəzəri görüşlərini dolğun şəkildə şərh etmək, onun zəif və güclü tərəflərini müəyyənləşdirə bilmək üçün Səhhətin elmi-tənqidi fikirlərinin təşəkkülü prosesini diqqətlə izləmişdir. Şairin ədəbiyyatın nəzəri məsələlərinə müraciət etməsinin səbəblərini araşdırarkən tədqiqatçı göstərir ki, bu, Səhhətin müasir poeziyanın bir çox zəif cəhətlərini müşahidə etməsi və həmin cəhətlərin aradan qaldırılması, başqa sözlə, «ədəbiyyatımızın islahı» məqsədilə bağlı idi. Milli ədəbiyyatda M.Ə.Sabir, A.Şaiq, M.Hadi, H.Cavid kimi böyük şairlərin qüdrətli sənət əsərləri ilə yanaşı poeziyada epiqonçu, sxolastik nəzmin mövqeyinin də güclü olduğu bir vaxtda Səhhət şeirə yeni ruh, yeni məzmun gətirmək haqqında düşünür, «insan üçün mərifət və ibrət dərsi hüsulə gətirməyən şeirin yolu ilə getmək mümkün deyil» tezisini irəli sürürdü. K.Talıbzadənin gəldiyi qənaətə görə A.Səhhəti düşündü- rən «Təzə şeir necə olmalıdır?» problemini müasir ədəbi prosesin özü, poeziyanın yenilik axtarışları yaratmışdı. Bu axtarışlar A.Səhhətin də sənətə münasibətində, poetik baxışlarında öz əksini tapmış, çağdaş milli ədəbiyyatin ədəbi- nəzəri məsələləri romantik şairi ciddi şəkildə məşğul etmişdir. 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1., 87 Müəllif şairin epiqonçuluğa, sxolastik poeziya qalıq- larına qarşı mübarizəsindən bəhs edərkən bir mühüm cəhəti də göstərir ki, Səhhət epiqonçu şeiri klassik şeir ilə eyniləşdirmirdi. Əksinə, klassik Azərbaycan və Şərq ədəbiy- yatına müsbət münasibət onun bədii yaradıcılığında ol-duğu kimi ədəbi görüşləri üçün də üstün cəhətlərdən biri olmuş, şair klassik ədəbiyyata bir irs kimi, xalqın mədəniyyət tarixinin mühüm və əhəmiyyətli bir sahəsi kimi baxmışdır. Lakin tədqiqatçı onu da müşahidə edir ki, Səhhət yeri gəldikdə klassik ədəbiyyatın bəzi məhdud tərəflərini göstərməkdən də çəkinməmişdir. Səhhəti ədə-biyyatın ictimai məzmunca zəifləməsi, formalizmə meyl göstərməsi narahat etmiş, o, kəskin tənqidi çıxışlarında həmin məsələlərə toxunmuşdur. K.Talıbzadə təhlilində bu cəhəti aydınlaşdırır, şairin sxolastik şeirə mənfi mü-nasibətinin səbəblərini yeni dövr ədəbiyyatının konteks-tində izah edirdi. O, belə münasibəti müasir poeziyanın irəli sürdüyü bir sıra tələblərin yaratdığını göstərir və əsaslandırır. Tədqiqatçı vaxtilə Axundov tərəfindən tənqid olunan epiqonçu poeziyaya qarşı mübarizənin yeni tarixi və ədəbi şəraitdə Səhhət tərəfindən davam etdirildiyini qeyd edir. Bu mübarizədə Səhhəti öz sənət konsepsiyasının güclü tə-rəfi olan «Təzə şeir necə olmalıdır?» probleminin düşün-dürməsi və onun həlli yollarında axtarışları tədqiqatçının diqqət mərkəzindədir. K.Talıbzadə Səhhətin yeni şeirin ideya-estetik prinsiplərini əsaslandırarkən bir tərəfli tezislə çıxış etdiyini, 1991, s.369. 88 yəni poeziyada hissi başlanğıca – «hissiyyati-təbiiyyə»yə üstünlük verdiyini göstərir, eyni zamanda bu estetik tezisdə «romantik şeirin ilkin prinsirlərinin» ifadə olunduğunu təsdiq edir. Milli romantik şairin bu qənaəti – onun şeirdə hissi başlanğıcı əsas hesab etməsi mütaliə etdiyi türk və fransız romantiklərinin təsiri ilə əlaqələndirilir. Müəllif A.Səhhətin «təzə şeir» haqqında mülahizələrinin realizm əleyhinə çevrilmədiyini, burada realist ədəbiyyatın mühüm prinsiplərinə də yer verildiyini sübut edir. Səhhətin sənət görüşlərini izah edərkən tədqiqatçı onun Nasehə yazdığı mənzum məktubundakı «köhnə şeir»lə mübahisəsini, xüsusilə M.Ə.Sabirə həsr etdiyi məqa-lə və şeirlərindəki fikirlərini daha diqqətlə təhlil etmiş, bunları şairin sənət baxışlarının ümdə məramını ifadə edən nümunələr kimi qiymətləndirmişdir. K.Talıbzadə belə qənaətə gəlir ki, «Səhhət inqilabdan əvvəl Sabir yaradıcı-lığına ən doğru qiymət verən, onun yaradıcılığının təhlili və tədqiqilə xüsusi məşğul olan müəlliflərdəndir. Onun Sabir haqqında məqalələri elmiliyi, dərinliyi, əhatə dərəcəsilə, faktik dəqiqliyi və dürüstlüyü ilə inqilaba qədər eyni mövzuda yazılan məqalələrdən seçilir.» 1 M.Ə.Sabir şeirini «ədəbiyyatımızda inqilab» adlan-dıran Səhhətin bütövlükdə romantik tənqidin böyük satira ustasını novator sənətkar kimi qəbul etməsini, yüksək qiymətləndirməsini tədqiqatçı olduqca təbii və qanunauy-ğun hesab edir. Çünki, romantik tənqidin təmsilçiləri kimi realist tənqidin nümayəndələri, o cümlədən Sabir də epiqonçu şeirin 89 əleyhinə çıxış edirdi və bu cəhət hər iki tənqidi istiqaməti vahid bir məqsəd ətrafında birləşdirirdi. Tədqiqatçı Sabirin ədəbiyyata yeni məzmun, yeni ruh gətirməsini, onun yaratdığı böyük sənət məktəbinin ədəbi prosesə güclü təsirini də Səhhəti realist şairlə bağlayan mühüm səbəblərdən biri kimi göstərir və bunu dəlillərlə əsaslandırır. Monoqrafiyada Səhhətin realizm və satira haqqında fikirləri onun sənət görüşlərinin çox mühüm və qüvvətli bir tərəfi olaraq əsaslandırılır, romantik şairin realizmə müsbət münasibətini şərtləndirən amillərdən bəhs olu- nur. K.Talıbzadə burada Səhhətin «Şair ayinəsidir döv-ranın» tezisinin ədəbi fikrin tarixi təcrübəsindən, yaradıcılıq mübarizələrindən, eyni zamanda real həyatın ehtiyac və tələblərindən doğan nəticə, son qənaət olduğunu sübut edir. K.Talıbzadə Səhhətin realist ədəbiyyat haqqında yük-sək rəyini «ədəbi inkişafın özü ilə, Azərbaycan realizmi- nin öz daxili xüsusiyyətlərilə, XX əsrdə yüksək inkişaf nöqtəsinə çatmış tənqidi realizmin, xüsusən satirik ədə-biyyatın M.Ə.Sabir və C.Məmmədquluzadə kimi nüma-yəndələrinin əldə etdiyi böyük ədəbi qələbələrlə» əlaqə-ləndirir. 2 Müəllif təhlilində belə bir düzgün nəticəyə gəlir ki, Səhhət öz sənət görüşlərində XX əsrin əvvəllərində yeni tarixi inkişaf mərhələsinə qədəm qoyan milli tən-qidin ən mühüm 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1., 1991, s. 376. 2 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1., 1991, s. 379. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|