Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 məqalələrində belə şeirdə təbiət mənzə-rələrinin verilməsini təbliğ etmişdir. Bu baxımdan mo-noqrafiyada A.Səhhətin təbiətə həsr olunmuş şeirlərinin də onun lirikasının mühüm, ayrılmaz tərkib hissəsi kimi xüsusi təhlilə cəlb olunması diqqətəlayiqdir. K.Talıbzadə hələ yaradıcılığının ilk axtarışları dövründə bu ruhda şeir-lər yazan və tərcümələr edən Səhhətin şair «mən»i ilə təbiətin bir vəhdət təşkil etdiyini göstərir, onun poezi- yasının bu istiqamətdə inkişafını diqqətlə izləyir. Tədqi- qatçı Səhhətin peyzaj lirikasının gözəl nümunələrindən sayılan «Yay səhəri», «Yay gecəsi», «Qış», «Əkinçi nəğ-məsi» şeirlərinin təhlili əsasında konkret ümumiləşdir- mələr aparır. Şairin lirik qəhrəmanı ilk vaxtlar daha çox öz daxili aləmi ilə məşğul idisə, təbiətə bilavasitə müraciət edə bilmirdisə, sonralar o, təbiətlə, ictimai həyatla qovuşur, bu iki aləmin vahid ahəngini özündə əks etdirir. Müəllif bu cəhəti Səhhətin dünyagörüşündəki, sənətə baxışındakı təkamüllə əlaqələndirir, bunu konkret əsərlərin, şeirlərin təhlili əsasında ətraflı izah edir. Səhhətin ilk təbiət təs-virlərində sentimentalizm əlamətləri görünürdüsə, bu mə-nəvi təkamüldən sonra şairin təbiətə münasibətində, onu təsvir üsulunda da bir yeniləşmə özünü biruzə verir. K.Talıbzadə bu yeniləşməni «romantik Səhhətə realist Səhhətin güclü təsiri» kimi izah edir. 1 Çünki, şair daha təbiətə rəmzi mənalar verməyə səy göstərmir, bunun əksinə indi o, təbiətin özünü, onun zənginliyini və müasir ger- çəkliklə əlaqəsini olduğu kimi, real təsvir etməyə çalışır. Tədqiqatçı burada A.Səhhətin XX əsr Azərbaycan ədəbiy- . 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1., 75 yatında təbiət təsvirləri yaratmaq sahəsində yeganə və rəqibsiz bir sənətkar olduğunu təsdiq etməklə yanaşı bu müvəffəqiyyəti təmin edən səbəbləri, ümumiyyətlə, şairin təbiətə fəal münasibətlərinin səbəblərini araşdırıb üzə çıxarır. O, yazır: «Səhhətin peyzaj lirikasının forma-laşmasında milli şeirin ənənəsinin, eləcə də onun yaxşı tanış olduğu Avropa və rus romantik poeziyasının təsirlərini nəzərdən qaçırmaq olmaz. Xüsusən Puşkin və Lermontovun romantik lirikasının əsrarəngiz ruhu Səh- həti daima təsirləndirmiş, onu öz nüfuz dairəsində sax-lamışdır.» 1 Burada təbiətə güclü meyl həm də XX əsr Azərbaycan romantizminin ideyalar aləmi, mövzular sis-temi, fəlsəfi-psixoloji əsasları ilə əlaqəli bir problem kimi diqqətlə nəzərdən keçirilirdi. Müəllif sonda belə bir düz-gün məntiqi nəticəyə gəlir ki, təbiət şairin peyzaj lirika-sında vətənin, vətənpərvərliyin rəmzidir, Səhhətin «təbiət aləmi» onun «vətən aləmi»dir. «Abbas Səhhət» monoqrafiyasında şairin lirikasının təhlili XX əsrdə milli ədəbi prosesin başlıca meylləri, ideya istiqaməti ilə vəhdətdə aparılmış, şairin poeziyası A.Şaiq, H.Cavid lirikası, eləcə də M.Ə.Sabir poeziyası ilə əlaqədə tədqiq edilmişdir. Əsərin təkmilləşdirilmiş nəş-rində tədqiqatın bu məziyyəti daha aydın şəkildə nəzərə çarpır. XX əsrin ilk onilliklərində Azərbaycanda uşaq ədə- biyyatı yaradıcılığı da qüvvətlənmiş, M.Ə.Sabir, S.S.Axun- dov, A.Şaiq kimi dövrün fəal maarif xadimləri uşaqlar üçün 1991, s. 317. 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1., 1991, s. 320. 76 bədii əsərlər yazıb nəşr etdirmişdilər. Həmin dövrdə A.Səhhət də uşaq ədəbiyyatı müəlliflərindən biri kimi şöhrətlənmiş, bu sahədə böyük yaradıcılıq uğurları qazan-mışdı. Bu baxımdan K.Talıbzadə Səhhətin poetik dilinin zənginliyini, canlılığını, səlisliyini özündə əks etdirən, xalq yaradıcılığı ilə dərindən bağlı olan sadə, oynaq və duzlu uşaq şeirlərini qruplaşdıraraq onun yaradıcılığının ay-rılmaz bir sahəsi kimi təhlilə cəlb edir. Monoqrafiyada şairin uşaq şeirləri onun həm bədii, həm də pedaqoji fəaliyyətini tamamlayan tərəflərdən biri kimi səciyyə- ləndirilir. Şəhhətin kiçik yaşlı məktəblilər üçün yazdığı şeirlərin daha çox yayıldığını göstərən müəllif bu əsərlə- rin təhlilinə xüsusilə geniş yer vermişdir. Tədqiqatçı bu şeirlərin bir sıra xarakterik xüsusiyyətlərindən bəhs edər-kən buradakı tərbiyə məsələlərini şairin həm az-yaşlı uşaqlar üçün yazdığı kiçik həcmli lirik şeirlərinin, şərqi-lərinin, həm də məktəbyaşlı uşaqlar və gənclər üçün nəzərdə tutduğu təmsillərinin, alleqoriyalarının, eləcə də sırf tər-biyəvi şeirlərinin təhlili əsasında izah edir və aydınlaşdırır. Burada «Oğru və anası», «Iki uşaq», şeirlərinin, «Cəhalət səmərəsi, yaxud bir yetimin xoşbəxtliyi» pyesinin təhlil edildiyi məqamlar A.Səhhətin uşaq şeirlərinin ideyasını və qayəsini daha dəqiq açıqlayır. K.Talıbzadə vətən möv-zusunu Səhhətin uşaq ədəbiyyatı yaradıcılığının da əsas mövzusu kimi göstərir, vətən məhəbbətinin tərənnümünü şairin bütövlükdə poetik yaradıcılığının başlıca yönümü kimi əsaslandırır. Şairin uşaqlar üçün yazdığı «Cəhalət səmərəsi, yaxud bir yetimin xoşbəxtliyi» pyesinin təhlili onun maarifçilik ideyalarının dolğun şərhi cəhətdən xüsusilə təqdirəla- yiqdir. 77 Milli dramaturgiyanın tarixində ilk uşaq əsərlə-rindən biri sayılan bu pyesin ideya-məzmun, bədii-obraz tərəflərini araşdırarkən tədqiqatçı eyni zamanda bu əsərin dil sadəliyi, fikir aydınlığı və bir sıra bədii məziyyətlərini də aydınlaşdırmışdır. A.Səhhətin təmsil janrına müraciətinin də uğurla nəticələndiyini qeyd edən K.Talıbzadə bu əsərlərin müvəf- fəqiyyətini şairin uşaq ədəbiyyatının spesifikasına yaxşı bələd olması, nəhayət, Səhhətin sənətkarlıq gücü və qüdrəti ilə izah edir. Monoqrafiyada şairin uşaqlar üçün yazdığı lirik şeirlərin, səhnə əsərləri və təmsillərin təlim-tərbiyə işində əhəmiyyətli rolu, gənc nəslin estetik zövqünün formalaşmasına, Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının inkişafına təsiri yüksək qiymətləndirilir. Tədqiqat əsərinin şairin ədəbi əlaqələri və tərcümə-çilik fəaliyyətinə həsr olunan fəslində A.Səhhət roman-tizminin təhlili başlıca mövzu, əsas problematika kimi diqqət mərkəzindədir. Milli ədəbiyyatın inkişafında ədəbi əlaqələrin rolunu yüksək dəyərləndirən A.Səhhət Avropa və rus ədəbiyyatına, Türkiyə ədəbiyyatına yaxından bələd olub, bu ədəbiyyatların qabaqcıl təcrübələrini öyrənmə- yin, yaradıcılıqla əxz etməyin tərəfdarı idi. K.Talıbzadə Səhhətin türk ədəbiyyatı ilə əlaqələri barədə nisbətən geniş bəhs etməklə şairin romantik bədii dünyagörüşünün təşəkkülündə bu əlaqələrin əhəmiyyətli rolunu aydın-laşdırır. O, XX əsr Azərbaycan romantiklərinin türk ədə-biyyatının Əbdülhəqq Hamid, Mahmudəkrəm Rəcaizadə, Namiq Kamal, Tofiq Fikrət kimi görkəmli şairlərindən təsirləndiyini, Səhhətin də öz Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|