Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
78 dərsliklərində, dərslərində onların əsərlərinə geniş yer verdiyini göstərir. Müəllif yazır ki, qabaqcıl türk şairlərinin, xüsusilə Əbdülhəqq Hamidin Türkiyənin müstəbid sultanlarına, mühafizəkar rejiminə qarşı apardıqları üsyankar sənət mübarizəsi bü- tün Azərbaycan romantikləri üçün, o cümlədən Səhhət üçün münasib yaradıcılıq məktəbi idi, «Onlar bu ədəbi məktəbin təcrübəsindən vaxtaşırı bəhrələnirdilər.» 1 Hətta Sabir zarafatla Səhhətə «Əbdülhəqq Hamid» deyə müra- ciət etmişdir. Tədqiqatçı türk ədəbiyyatının Qərb ro-mantizminə, xüsusilə Fransız romantik ədəbiyatına bələd olmaq üçün də əsaslı bir məxəz kimi romantikləri cəlb etdiyini yazır. Şairin fransız ədəbiyyatına marağını da bununla əlaqələndirən K.Talıbzadə Fransa sentimenta-listləri və romantiklərinin Səhhət romantizminin ədəbi qida mənbələrindən biri olduğunu göstərir. Müəllif «üsuli-cədid üzrə Avropa şairlərinin səbki və səliqəsi üzrə nəzmin» A.Səhhət şeirlərində təşəkkülünü Lafonte, Sülli Prudom, Jan Ramo kimi fransız şairlərinin təsiri ilə əlaqələndirir, bunu şairin konkret əsərlərindən gətirilən nümunələrlə izah edir və əsaslandırır. Burada şairin fransız ədəbiyyatı ilə yaradıcılıq təması, ünsiyyəti, ümumiyyətlə bu ədəbiy-yatın Səhhətin romantik üslubunun, romantik poetikası- nın müəyyənləşməsində rolu aydınlaşdırılır. K.Talıbzadə milli ədəbiyatda poetik tərcüməni yeni bir mərhələyə qaldıran Səhhətin rus, gürcü və Avropa ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən etdiyi tərcümələri onun dünyagörüşündə, xüsusilə estetik görüşlərndə əmələ 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1., 79 gələn böyük inkişafla bağlayır. Səhhət yaradıcılığının romantik istiqamət almasında, onun ideya, sənətkarlıq baxımından təşəkkülündə rus ədəbiyyatının təsiri daha dərin və miqyaslı olduğundan müəllif məsələnin bu tərəfini düzgün olaraq geniş və hərtərəfli işıqlandırmışdır. XX əsrin əv-vəllərində Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələri yeni bir istiqamət almış, son dərəcə dərinləşmiş, bu qarşılıqlı təsirin nəti-cəsində milli ədəbiyyatımız öz yaradıcılıq üfüqlərini bir qədər də genişləndirmişdir. Rus ədəbiyyatından yaradıcı şəkildə öyrənən, onun qabaqcıl ideyalarını milli ədəbiy-yatda əks etdirən görkəmli sənətkarlardan biri də A.Səhhət olmuşdur. Hətta, 50-ci illərin tədqiqatlarında Səhhətin milli ədəbiyyatımızın tarixində ilk dəfə olaraq rus ədəbiyyatının həqiqi poetik tərcüməsini verməsi faktı vurğulanırdı. 1 Lakin bu dövrdə şairin rus ədəbiyyatından tərcümələrindən bəhs edən müəlliflər onun yalnız tərcümə prinsiplərini izah etməklə qənaətlənmişdilər. K.Talıbzadə isə monoq-rafiyasında bu prinsipləri bir qədər konkret və dolğun şərh etməklə yanaşı rus ədəbiyyatından edilən tərcümələrin Səhhət yaradıcılığına ideya-bədii təsiri məsələsini də geniş işıqlandırmışdır. Vaxtilə görkəmli tənqidçi M.Arifin Səh- hət poeziyası ilə rus ədəbiyyatı nümunələri arasında ilk ideya müqayisəsi haqqında yığcam şəkildə deyilmiş mü-lahizə və fikirlərini K.Talıbzadə daha da inkişaf etdirir, bu ədəbi təsirlənmənin Səhhət yaradıcılığında əhəmiyyətli rolunu aydınlaşdırırdı. 1991, s. 330. 1 Иsmаyылов Y. «Əдəби ирs вə вариsлəр», Азəрбаyжаn EА Хəбəрлəри, Əдəбиyyат, Дил вə Иnжəsənəт seриyаsы, 1975, № 2, 124-126. 80 Tədqiqatçı şairin rus ədəbiyyatı haqqında yüksək fikirlərinin, onun böyük yaradıcılıq məktəbi olması barədə qənaətinin təsadüfi olmadığını qeyd edirdi: «XX əsr ədəbiyyatının bir çox görkəmli, maarifçi ədəbi simaları kimi A.Səhhət də Azərbaycanda ictimai fikri daha yüksək bir mərhələyə qaldırmaq, Azərbaycan poeziyasına doğru, müa-sir bir istiqamət vermək işində rus ədəbiyyatının əhə-miyyətini çox yaxşı başa düşmüşdür.» 1 K.Talıbzadə belə bir tezis irəli sürür ki, «Təzə şeir necə olmalıdır!» sualının düzgün cavabını müəyyənləşdirməkdə Səhhətin rus ədə-biyyatı ilə əlaqələrinin mühüm rolu olmuşdur. Cünki, bu ədəbi əlaqələr şairin ədəbi zövqündə, sənətə baxışında əsaslı dönüş yaratmış, onun ədəbi həyata daha miqyaslı münasibətinə yol açmışdır. K. Talıbzadə həmin ədəbi əlaqələrin öyrənilməsini XX əsr Azərbaycan poeziyası ilə rus ədəbiyyatının əlaqələrinin məzmununu, səciyyəsini ay-dınlaşdırmaq və bu qarşılıqlı proses haqqında geniş təsəvvür əldə etmək baxımından da olduqca əhəmiyyətli hesab edir, bu məqsədlə tədqiqatını bir qədər də geniş-ləndirir və dərinləşdirirdi. Müəllif A.Səhhətin rus ədəbiy-yatından tərcümələrinin romantik şairin ideya-bədii tə-kamülünü şərtləndirdiyini, bütövlükdə milli ədəbiyyatın yaradıcılıq əlaqələrinin hüdudlarını genişləndirməklə onun inkişafını səciyyələndirdiyini göstərir. Bu cəhətdən Səhhə-tin Lermontov ilə yaradıcılıq əlaqələrinin təhlil edildiyi məqamlar xüsusilə diqqətəlayiqdir. K.Talıbzadə Səhhət və Lermontov poeziyalarının ümumi, müştərək tipoloji səciyyə daşıyan oxşar 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1., 81 xüsusiyyətlərini, mənəvi bağlılığını, ideya-estetik yaxınlığını dolğun şəkildə şərh edir, bunu ayrı-ayrı motivlər, ideyalar və obrazların təhlili ilə əsaslandırır. Müəl-lif düzgün müşahidə edir ki, hər iki şairin romantik qəh-rəmanlarının əsas ideyası, başlıca qayəsi – azadlıqdır. O, şairin Lermontovun məşhur «Mtsıri» poemasını tərcümə etməsini də Səhhətin bu başlıca sənət qayəsi ilə, fikri, mənəvi ehtiyacları ilə əlaqələndirir, onun azadlıq ideya-larıyla bağlı öz şəxsi fikirlərini rus şairinin misraları ilə bildirmək istədiyini yazır. K.Talıbzadə A.Səhhətlə Lermontovun yaradıcılıq əlaqələrini «həm ədəbi təsir, həm tipoloji təhlil planında bir sənətkarın digərindən öz ruhuna, məqsədinə, ideala-rına, sənətkarlıq tələblərinə uyğun olaraq öyrənməsinin, təsirlənməsinin geniş panoramını əks etdirən gözəl ədəbi nümunə və fakt» kimi mənalandırır. 1 Lakin eyni zamanda, Lermontov ənənələrinin milli romantik sənətkarın yara- dıcılığında müxtəlif şəkildə təzahüründən bəhs edərkən tədqiqatçı şairin görüşlərinin rus yazıçısı ilə fərqli cəhətlərini də açıb göstərir. Yeri gəldikdə Səhhətin Lermontov ilə daxili yaradıcılıq mübahisəsinə, ona etirazını ifadə edən motivlərə xüsusi olaraq diqqəti cəlb edir. Bu cəhətdən hər iki şairin öz romantik qəhrəmanlarına münasibətlərinin təhlili diqqətəlayiqdir. Müəllif burada göstərir ki, əgər Lermontov romantik qəhrəmanının şəxsi taleyinə biga-nədirsə, əgər onu cəmiyyətdən ayırıb tənhalığa düçar edirsə, etirazını da bu yolla 1991, s. 333. 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1., 1991, s. 339. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|