Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
118 bütün məqalə və kitablara xü-susi diqqət yetirir, buradakı fikir və mülahizələrin əhə-miyyətini müəyyənləşdirirdi. Yazıçının pyeslərinin milli teatrda tamaşaya qoyul-ması da monoqrafiyada Qorkinin Azərbaycanla yaradı- cılıq əlaqələrinin konkret forması kimi öyrənilmişdir. In-qilaba qədərki Azərbaycan teatrında Qorkinin əsərlərinin rus aktyor truppaları tərəfindən tamaşaya qoyulması, 1925-ci ildə isə ilk dəfə ədibin «Həyatın dibində» pyesinin türk səhnəsinə çıxarılması faktlarından danışan tədqi- qatçı burada milli teatrımızın yazıçının ideyalarının ya-yılmasında təsirli mənbələrdən biri olduğunu göstərir və əsaslandırır. K.Talıbzadə həmin dövrün mətbuat orqan-larına istinad edərək 1925-ci ildə səhnə təcəssümü tapan «Həyatın dibində» pyesinin Azərbaycan dilinə tərcümə- sinin zəifliyi və rejissor səriştəsizliyinə baxmayaraq ta-maşanın müsbət nəticələr verdiyini qeyd edir, onun Azərbaycan teatrının inkişafında ciddi dönüş yaratdığını xüsusi vurğulayırdı. Tədqiqatçı göstərirdi ki, bu əsərin ikinci dəfə tama- şasının göstərildiyi vaxtdan (1927) 30 ilə yaxın müddət keçdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının səhnəsində Qorkinin «Vassa Jeleznova» pyesinin uğurlu tamaşası dramaturgiya sənətinin inkişafına xüsusilə əhə- miyyətli dərəcədə təsir göstərmiş, L.Bədirbəyli, S.Hacıyeva, M.Davudova, Ə.Ələkbərov və başqa aktyorlara öz sə- nətkarlıqlarını, istedadlarını nümayiş etdirmək imkanı s. 119. 119 vermişdir. 1 Tədqiqatçı M.Qorki pyeslərinin Azərbaycan teatrında səhnə təcəssümünü həm milli aktyorların də- rin psixoloji surətlər yaratmaq təcrübəsinin təkmilləşdi-rilməsi cəhətdən, həm də yazıçının dramaturgiya ənə-nələrinin yayılması və bu ənənələrin milli yazıçılarımız tərəfindən mənimsənilməsi nöqteyi-nəzərindən yüksək qiy-mətləndirirdi. Sosialist estetikasının milli ədəbi kontekstdə təşək- külündə Qorki ənənələrinin əhəmiyyətini təqdir edən be-şinci fəsil monoqrafiyanın əsas, mərkəzi mövzusuna həsr olunmuşdur. Qorki idealları ilə XX əsr Azərbaycan yazıçı- larının ümumi ideya mövqeləri arasındakı yaxınlığı ay- dınlaşdıran, rus yazıçısı ilə milli ədəbiyyatımızın qarşı- lıqlı əlaqələrini diqqətlə araşdıran K.Talıbzadə məsələni bu şəkildə qoyurdu: «Qorki ilə XX əsr Azərbaycan ədə-biyyatının qarşılıqlı əlaqələrindən bəhs edərkən birinci növbədə o zamankı Azərbaycan ədəbiyyatının məfkurə istiqamətilə bu ədəbiyyatın həll etdiyi əsas ictimai problemlərlə Qorki yaradıcılığı arasında nə kimi yaxın və doğma bağlar olduğunu meydana çıxarmaq la-zımdır.» 2 Qorki təsirinin mənbəyini tədqiqatçı təkcə ədibin əsərləri ilə məhdudlaşdırmır, milli yazıçıların gerçəkliyi rea-listcəsinə dərkinin səbəbini həm də ictimai-siyasi və ədəbi mühitin təsiredici rolunda görürdü. O, Qorkidən təsir-lənmənin ideya kontekstindən danışarkən XX əsrdə Azər-baycanda yüksək təşəkkül tapmış realizmin yazıçının yaradıcılığından 1 Талыбзадə K. Горkи вə Азəрбаyжаn, Баkы, Азəрб. SSР EА nəшр., 1959, s. 128. 2 Yenə орада, s.135. 120 bəhrələnərək inkişaf etdiyini vurğulayır-dı. Ümumiyyətlə, K.Talıbzadəyə qədər «Qorki və Azər-baycan» mövzusunda aparılan tədqiqatların demək olar ki, hamısında problemin yalnız realizmlə əlaqədar tərəf-lərinə xüsusi diqqət yetirilir, Qorki təsiri dedikdə milli ədəbiyyatlarda sosialist realizminin təşəkkülü başa dü-şülürdü. Lakin tədqiqatçı məsələni daha geniş aspektdə həll edərək göstərirdi ki, bu ədəbi təsir heç də bir istiqamətdə baş verməmişdir, XX əsr Azərbaycan ədəbiy- yatında həm tənqidi realistlər, həm də romantik yazıcılar Qorkinin sənətkarlıq xüsusiyyətlərindən, bədii təcrübəsin-dən əhəmiyyətli dərəcədə bəhrələnmiş, onun yaradıcılıq prinsiplərini müxtəlif yöndən mənimsəmişlər. Qorki yara- dıcılığından öyrənmənin bu rəngarəng cəhətləri K.Talıb- zadənin monoqrafiyasında diqqətlə tədqiq edilir, qə-naətbəxş səviyyədə təhlil olunurdu. Müəllifin kitabının qiymətli elmi məziyyəti də milli ədəbiyyatda Qorki təsi- rinin belə əhatəli və təfərrüatlı izah edilməsində idi. Monoqrafiyanın ən mühüm və geniş nəzəri əhatəli fəsli «Qorki ənənələri və Azərbaycan ədəbiyyatı»dır. Müəl-lif burada Azərbaycan ədəbiyyatında Qorki ənənələrinin hansı şəkildə təcəssüm olunduğunu şərh etməzdən əvvəl bu ədəbiyyatın ideya-bədii imkanlarına bir daha nəzər salır. Həmin dövrdə yeni tarixi inkişaf yoluna qədəm qoyan, özünün intibah və yüksəliş mərhələlərindən birini keçirən milli ədəbiyyat bir tərəfdən klassik irsimizin rea- list ənənələrindən bəhrələnirdisə, digər tərəfdən dünya ədəbiyyatının ədəbi təcrübəsindən öyrənir, eləcə də milli ədəbiyyatlarla əlaqələrin təsirilə yaradıcılıq axtarışlarını davam etdirirdi. Azərbaycan 121 ədəbiyyatı məhz belə tərəqqi etdiyi bir vaxtda rus ədəbiyyatının, eləcə də dünya bədii fikrinin mütərəqqi cəhətlərini özündə ehtiva edən M.Qor- ki yaradıcılığına təbii olaraq biganə qala bilməzdi, «əks halda bu onun geriliyinə dəlalət edər, onun qarşılıqlı əlaqə-lərinin zəifliyini göstərmiş olardı.» 1 K.Talıbzadə məhz bu cəhətdən dövrün bədii məfkurə zirvəsini təşkil edən Qorki ideyalarının öz istinad nöqtələrindən birini Azərbaycan ədəbiyyatında tapdığını göstərirdi. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının yeni yaradıcılıq prinsipləri ilə zənginləşmə-sində – realizmin yüksək inkişaf mərhələsinə çatmasında Qorki ənənələrinin əhəmiyyətli rolundan bəhs edən təd-qiqatçı bu haqda görkəmli milli yazıçı və tənqidçilərin məlum fikirlərini tədqiq edir, M.Arif, M.C.Paşayev, H.Əfəndiyev, M.Rəfili, C.Cəfərov, H.Mehdi, C.Cahanbaxş və başqa görkəmli alimlərin fikir və mülahizələrinə xüsusi diqqət yetirirdi. Tədqiqatçı Qorki ənənələrinin demokratik milli ədəbiyyatın inkişafındakı roluna həsr edilmiş həmin məqalələrdə problemin hərtərəfli izah və təhlil edilmədi- yini göstərir, lakin realist yazıçı ilə yaradıcılıq əlaqələri-nin tədqiqi sahəsində bu ilk nümunələrdə bir sıra də-yərli mülahizə və fikirlərin də öz əksini tapdığını xüsusi vurğulayırdı. Qorki təsirinin milli ədəbiyyatımızda, əsas etibarilə bədii əsərlərin ideya mündəricəsində, bədii insan konsep-siyasında təzahürünü görən K.Talıbzadə bu müddəanı S.S.Axundovun «Kövkəbi-hürriyyət», «Qonaqlıq», «Qan bulağı», «Qaraca qız» 1 Талыбзадə K. Горkи вə Азəрбаyжаn, Баkы, Азəрб. SSР EА nəшр., 1959, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|