Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
102 etdirdi. Əsər 1959-cu ildə Azərbaycan, 1970-ci ildə isə rus dilində işıq üzü gördü. Qeyd etmək lazımdır ki, M.Qorki və milli ədəbiyyatlar problemi nəinki 50-ci illərdə, eləcə də sonrakı onilliklərdə – 70-80-ci illərin tədqiqat-larında ədəbiyyatşünaslığın ən aktual, ən mühüm mövzu-larından biri kimi ciddi surətdə öyrənilirdi. Bu məsələyə həsr olunmuş konseptual monoqrafiyalar keçmiş SSRI miqyasında tanınır, böyük ədəbi müzakirələrin obyektinə çevrilirdi. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında da bu möv-zuda iki böyük tədqiqat əsəri yazılmışdı. Həmin əsərlər- dən biri A.Alməmmədovun «Maksim Qorki və Azərbaycan ədəbiyyatı» mövzusunda namizədlik dissertasiyası, digəri isə K.Talıbzadənin haqqında bəhs açdığımız monoqra-fiyasıdır. K.Talıbzadənin tədqiqatında fərqli cəhət budur ki, müəllif o dövrkü hakim ideologiyanın diktəsinə baxma-yaraq yalnız Qorkinin Azərbaycan ədəbiyyatına təsirini izhar etmir, əksinə ədəbi təsirin qarşılıqlı proses olduğunu sübut etməklə milli ədəbiyyatımızın mənafeyini qoruyurdu. Ədəbi əlaqələr elmini ehkamçılıqdan, səthi faktçılıqdan xilas edib yeni elmi məcraya salan bu konseptual mo-noqrafiyada «Azərbaycan Qorki xətrinə deyil, Qorki Azər-baycan naminə araşdırılırdı.» 1 K.Talıbzadəyə qədər Qorki ilə yaradıcılıq əlaqəsi problemini tədqiq edən müəlliflərin hamısı bu əlaqələrin milli ədəbiyyatlarda inqilabi ideya-yaradıcılıq prinsiplə-rinin, yəni sosialist realizminin təşəkkülü ilə əlaqədar tərəfinə xüsusi diqqət yetirmiş, məsələnin bu istiqamətdə təhlilinə ciddi 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1, s. 9. 103 əhəmiyyət vermişdilər. Azərbaycan ədəbiy-yatşünasları da tədqiqatlarında problemi bu aspektdə araş-dırmış, buna görə də Qorki və Azərbaycan mövzusunu düzgün metodoloji mövqedən işıqlandıra bilməmişdilər. H.Əfəndiyev bir sıra məqalələrində realizmin yeni, tarixi tipi kimi başa düşülən sosialist realizminin Qorki yaradıcı-lığında təşəkkülündən geniş şəkildə bəhs edirdi. M.Arif isə tədqiqatında tənqidi, satirik xarakter daşıyan inqilaba qədərki milli realizmin yeni dövrdə keyfiyyətcə dəyi-şilməsinə ciddi ehtiyac duyulduğunu, Qorki əsərlərinin bu ehtiyacdan yarandığını qeyd edirdi. Görkəmli tənqidçi burada sosialist realizminin yaranması, onun mahiyyətinin Azərbaycan bədii fikrində necə anlaşılması haqqında ya-zırdı: «Azərbaycan sovet yazıçıları üçün sosialist rea-lizmi sovet gerçəkliyinin yeni, müsbət faktlarını, yeni ictimai münasibətləri, yeni adamları görə və təcəssüm edə bilmək bacarığından ibarət idi. Qorkinin özü öz yara- dıcılığında bu keyfiyyətlərə böyük əhəmiyyət verirdi.» 1 M.Arifdən sonrakı tədqiqatlar da bu metodoloji təlimə əsaslanırdı. K.Talıbzadə isə monoqrafiyasında onu yeni metodoloji təhlili ilə davam etdirərək bu müddəanı daha da genişləndirir, həmçinin Azərbaycan ədəbiyyatında Qorki ilə əlaqələrin romantizmlə bağlı tərəflərinə də xüsusi diqqət yetirirdi. Görkəmli alim tədqiqatında yalnız Qorkinin Azərbay-can ədəbiyyatına, bədii fikrinə təsirini deyil, bütövlükdə Qorkinin Azərbaycanla, milli ədəbiyyatımızla əlaqələrini öyrənirdi. 1 Ариф M. Sənəтkар гожалmыр, Баkы, Yазыçы, 1980, s. 25. 104 Əsərin «Qorki və Azərbaycan» adlandırılması da tədqiqatın mövzusundan, problematikasından irəli gəlmişdir. Qorkinin həyat və yaradıcılığının Azərbaycan mətbuatında işıqlandırılması, yazıçının əsərlərində Azər-baycan həyatının təsviri, Qorki əsərlərinin dilimizə tər-cüməsi və yayılması, pyeslərinin milli teatrda səhnə tə-cəssümü, Azərbaycan ədəbiyyatında Qorki ənənələrinin təzahürü və onun yeni yaradıcılıq prinsiplərinin forma-laşmasında rolu monoqrafiyanın əsas mündəricəsini təş-kil edir. Monoqrafiyada bu sahələr Qorkinin Azərbay- canla əlaqəsi fonunda tədqiq olunur, o dövrkü milli ədəbiyyatın məfkurə istiqamətilə, həll etdiyi əsas ictimai problemlərlə Qorki yaradıcılığı arasındakı yaxın və ümumi cəhətlər aydınlaşdırılırdı. Yazıçının Azərbaycan ədəbiyyatı ilə yaradıcılıq ünsiyyətinin dərin qatlarına diqqəti cəlb edən K.Talıbzadə bu əlaqələrin hərtərəfli tədqiqinə nail olur, zəngin material və sənədlərə istinad edərək Qorki və Azərbaycan ədəbiyyatının münasibətləri haqqında ədəbi-tarixi konsepsiyanı daha da genişləndirir və dərinləş- dirirdi. Müəllif mövzuya dair material və sənədləri bütün-lükdə araşdırır, diqqətlə təhlil edir, dövrün Azərbaycan- rus ədəbi əlaqələri haqqında konkret, aydın təsəvvür yaradırdı. Xüsusi qeyd olunmalıdır ki, bu əlaqələrin 20-ci illərdən sonrakı inkişafı da müəllifin tədqiqat istiqamətində başlıca yeri tutur. Tədqiqatçı əsərində XX əsr Azərbaycan ədəbi-nəzəri və ictimai fikrinin geniş bir dövrünü – otuz illik mərhələsini əhatə etmiş, iki müxtəlif epoxanın ədəbi-tarixi kəsişməsində baş verən ziddiyyətli prosesləri diqqətlə araşdırmışdır. 105 K.Talıbzadənin «Qorki və Azərbaycan» monoqra- fiyasında belə bir fikir təməl metodoloji müddəanı təşkil edirdi ki, başqa ədəbiyyatlarla əlaqə, qarşılıqlı mübadilə və hətta təsirlənmə milli ədəbiyyatın zəiflik əlaməti yox, dinamik inkişaf əlamətidir. Yəni milli ədəbiyyat qapalı, yalnız öz çərçivəsində inkişaf edə bilməz, milli ədəbiyyatın gücü onun qeyri-milli ədəbiyyatlarla, inkişaf etmiş ədə-biyyatlarla yaradıcılıq ünsiyyətinin dərinliyində və çox-cəhətliliyindədir. Görkəmli tədqiqatçının Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinə həsr edilmiş əsərində Qorki yaradıcılığının milli ədəbiyyatımıza təsiri problemi məhz bu şəkildə qoyulur və həll edilirdi. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|