Thank you for your contribution

84

---

85

GÖSTERGEBİLİMSEL ÇÖZÜMLEME YÖNTEMİ 

VE SANAT YAPITINA UYGULANMASI SÜRECİ

SEMIOTICAL ANALYSIS METHOD AND THE 

PROCESS OF ITS APPLICATION TO ARTWORK

Son yıllarda sanat eleştirisinde çağdaş dil kuramla-

rından kaynaklanan yöntemlerden biri olan göster-

gebilimle ilgili çalışmaların nicel açıdan artışı dikkat 

çekmektedir. 1960 sonrasında sanatçıların estetik 

beğeniye yönelik üretimden vazgeçerek, kavram ve 

çözümlemeler öneren, imge ve dil arasındaki ilişkileri 

irdeleyen, seyirciyi de anlam çözümlemesi sürecine 

davet eden yaklaşımları tercih ettikleri görülmektedir. 

Sanat yapıtında gösterenden (biçim) çok gösterilen 

(anlam), metin ön plana çıkmaya başlamıştır. Sanat-

çılar, göstergebilimciler, dilbilimciler ve filozofların 

yaklaşımlarından etkilenerek kimi zaman direk kimi 

zaman da dolaylı olarak yapıtlarıyla düşünsel bağlan-

tılar kurmaktadırlar. Sanat yapıtlarının eleştirisi ve 

çözümlenmesi süreci her zamankinden fazla teorik 

yapılara bağlı hale gelmiştir. Bu durum sanat eğitimi 

alan öğrencilerin sanat yapıtlarını okuması ve yorum-

laması sürecini de güçleştirmektedir.  Sanat eğitimi 

alan bireylerin, sanatçıların üretimlerinde düşün-

sel ilişkiler kurduğu dilbilim kökenli göstergebilim 

hakkında bilgi sahibi olmaları önemli görünmektedir. 

Farklı çevre ve okullar altında birbirinden değişik 

göstergebilim yaklaşımları mevcuttur. Bu nedenle bir 

seçim yapmak gerekmektedir.  Bu çalışmanın amacı, 

Paris Göstergebilim Okulunun yaklaşımının nasıl bir 

çözümleme yöntemi olduğu ve sanat yapıtına uygulan-

ma süreci ortaya koyulmaya çalışılacaktır. 

Anahtar Sözcükler:  Göstergebilim, Sanat Eleştirisi,  

Sanat Eğitimi // Keywords: Semiotic, Art criticism, Art Education

Bülent Ecevit Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Resim Bölümü // 

  

Bülent Ecevit University, Faculty of Fine Arts, Department of Painting

[e-mail]

ÖZET ABSTRACT

Yrd. Doç. Dr. Bengü BATU

08-11 Nisan April 2015

---

86

Özellikle son yıllarda sanat eleştirisinde yapısalcılığın 

genel ilkelerinden hareket edilerek geliştirilen göster-

gebilimle ilgili çalışmalar ön plana çıkmaktadır. Gös-

tergebilim, yapısalcı dilbilimin genel ilke ve yönelimle-

rinden yola çıkılarak geliştirilen bir yöntemdir. Yapısalcı 

yaklaşımlarda olduğu gibi sanat yapıtını çözümleme 

sürecinde merkeze alan bir yöntemdir. Yapısalcı dilbi-

limin yöntem ve bakış açısını olduğu gibi kendi alanına 

aktarmamış ancak onun belli ilkelerinden ve yönelimle-

rinden yararlanılarak geliştirilmiştir. Göstergebilimin ilk 

amacı hangi anlamsal dayanaklı olursa olsun anlamın 

algılanma ve üretilme koşullarını kavramsal bir yapı 

içerisinde açıklamaktır (Courtés, 1995, s. 24). Göster-

gebilimsel yaklaşımlara göre insanın ürettiği her nesne 

bir anlam taşır ve bu anlamda kendi içinde eklemle-

nir. Göstergebilimsel yaklaşımlar anlamla, anlamın 

üretilmesi süreçleriyle, eklemleniş biçimiyle ilgilenir. 

Göstergebilimsel çözümlemeci yöntemin amacı incele-

me nesnesini (sanat yapıtı) yansız bir şekilde, uslamla-

maya başvurarak mantık temelli yöntemlerle aşamalı 

bir şekilde betimlemektir.  Nesnellikten uzaklaştırdığı 

düşüncesiyle incelenen nesne (sanat yapıtı) hakkında 

yorum ve yargıya varılmaz. Amaç incelenecek olan nes-

neyi kontrollü bir biçimde incelemek, anlamı ve anlamı 

oluşturan yapıyı nesnel olarak betimlemeye çalışmak, 

öznellikten kaçınmaktır. Öznellikten kaçınmak amacıyla 

yapma, mantık temelli bir üst dil kullanılır. Bu üst dil 

varsayımsal- tümdengelimli bir yaklaşımla kurulmuştur 

(Rifat, 2008, s. 39). Paris Göstergebilim Okulunun kuru-

cusu A. J. Greimas’ın tasarladığı bu üst dil doğal dillerin 

yapısından bağımsız olarak oluşturulmuş birbirini 

tanımlayan ve denetleyen yapma bir dildir. Göstergebi-

limsel yöntemle çözümlenen nesne (sanat yapıtı) çeşitli 

işlemlerden geçirilerek bu üst dile aktarılır. Kullanılan 

bu üst dil, mantık temelli olduğu için inceleme sürecini 

nesnelleştirirken bir taraftan da göstergebilimle ilgili 

çalışmalara yeni başlayanlara yabancı ve anlaşılmaz 

gelmektedir. 

Farklı çevre ve okul adları altında değişik dilbilim ve 

göstergebilim yaklaşımları vardır. Çözümleme süre-

cinde odaklandıkları noktalar ve yaklaşım biçimleri 

ile birbirinden ayrılan gösterge bilimsel yaklaşımlar 

vardır. Bu yaklaşım farklılıkları da kimi zaman ince-

lenen nesnenin özellikleriyle bağlantılı olarak değiş-

kenlik göstermektedir. Bu durum göstergebilimsel 

çözümlemeye başlamadan önce hangi yaklaşımdan yola 

çıkılacağı konusunda bir tercih yapmayı gerektirmekte-

dir. Bu çalışmanın amacı Paris Göstergebilim Okulu-

nun göstergebilimsel çözümleme yönteminin nasıl bir 

yöntem olduğunu ve sanat yapıtına uygulanma sürecini 

ortaya koymaktır.

Yöntem

Tarama modelinde betimsel bir araştırma olan çalış-

mada Paris Göstergebilim Okulunun göstergebilimsel 

çözümleyici yönteminden yararlanılacaktır. Ankara Üni-

The quantitative increase in recent years of research 

in art critisim using semiotic, which is a method based 

on the contemporary theory of language, is notable. 

After 1960, artists gave up serving aesthetic tenden-

cies in their work and started to prefer approaches 

that suggest concepts and analysis by exploring the 

relationship between image and the language and 

invite also the audience into the process of meaningful 

analysis. Artists directly or indirectly make intellectual 

connections using the works of semiotics, linguists and 

philosophers. The process of criticism and analysis 

of the work of art has become more dependent on the 

theoretical structures than ever before. This makes the 

process of reading and interpreting of the work of art by 

the art students difficult. It seems very important that 

the art students should have more knowledge about the 

linguistic based semiotic used by the artists creating 

intellectual relationships in their work. The purpose 

of this study is to show the semiotic as an analysis 

method and its application process to works of art 

using descriptive analysis method. There are different 

Semiotic approaches available under various domains 

and schools. For this reason, it is necessary to make a 

choice. The aim of this study is to examine the methods 

of analysis put forward by the approach of Paris school 

of semiotics and reveal its implementation process to a 

artwork. 

Giriş

Tarihsel süreçte ‘sanat nedir’ sorusuna verilen farklı 

yanıtlarla bağlantılı olarak sanat eleştirisi yöntemleri, 

sanat yapıtı incelenirken dikkate alınan ölçütler değiş-

mektedir. Birbirinden farklı sanat eleştiri yöntemleri 

geliştirilse de, eleştiri yöntemlerindeki ortak amacın 

sanat yapıtını her yönüyle inceleyip, açıklamak, değer-

lendirmek, yapıtın anlamını ortaya çıkartmak olduğu 

da görülmektedir. 1960 sonrasında sanatçıların estetik 

beğeniye yönelik üretimden vazgeçerek, düşünce olarak 

sanat anlayışıyla kavram ve çözümlemeler öneren, imge 

ve dil arasındaki ilişkileri irdeleyen, seyirciyi de anlam 

çözümlemesi sürecine davet eden yaklaşımları tercih 

ettikleri görülmektedir. Bir nesne olan sanat yapıtında 

gösterenden (biçim) çok, gösterilen (anlam), metin ön 

plana çıkmaya başlamıştır. Sanatçılar, göstergebi-

limciler, dilbilimciler ve filozofların yaklaşımlarından 

etkilenerek kimi zaman direk kimi zaman da dolaylı 

olarak yapıtlarıyla düşünsel bağlantılar kurmaktadırlar. 

Sanat yapıtlarının eleştirisi ve çözümlenmesi süreci her 

zamankinden fazla teorik yapılara bağlı hale gelmiştir. 

Bu durum sanat izleyicisinin sanat yapıtı karşısındaki 

konumunu da değiştirmekte, yapıtla karşı karşıya gelen 

kimi zamanda yapıtın bir parçası olan izleyicinin anlam 

çözümleme ve oluşturma sürecine aktif katılımını 

gerektirmektedir. Sanat eğitimi alan öğrencilerin sanat 

yapıtlarını okuma ve yorumlama sürecini de güçleştir-

mektedir.

---