Thank you for your contribution

87

lidir. Çünkü göstergebilim anlamların eklemlenişini 

araştırmaya yönelirken anlam bağıntıdan ve ayrılık-

tan doğar ilkesini kalkış noktası olarak saptamıştır. 

Bağıntının öğeler arasında özdeşlik, başkalık ilişkisi 

içinde tanımlanıp kurulabileceği görüşü ortaya çıkar. 

Öğelerin karşılıklı tanımlanmasıyla da ‘yapı’ kavramı 

ortaya çıkar. Yapıyı kuran temel bağıntı türleri (karşıtlık, 

içerme, çelişkinlik) mantıksal olarak saptanır (Rıfat, 

1981, s. 177). Bu üç düzeyin (betimsel, yöntembilimsel, 

bilimkuramsal) birbirini denetlemesinden ve kaynaşma-

sından oluşan PGO’nun çözümleme anlayışı anlamsal 

katmanlardan oluşan tüm gösterge dizgelerini çözüm-

leyebilecek bir kuramdır. PGO çalışmalarını, bitmiş, 

bütünleşmiş bir bilim, bir kuram, ilkeleri değişmeyecek 

biçimde belirlenmiş ve sürekli gelişen bir bilimsel tasarı 

olarak görür (Rıfat, 2007, ss.86; Rıfat, 2005, ss. 201).

PGO’nun yaklaşımında çözümlenmek için ele alınan 

yapıt varsayımsal olarak bir yapı oluşturduğu düşün-

cesinden yola çıkılarak incelenir. Bir yapı oluşturduğu 

varsayılan çözümleme nesnesini (sanat yapıtı) oluşturan 

anlam katmanları, anlamın yüzeysel ve derin yapılarıyla 

anlamlamanın oluşum koşulları çözümlemede ortaya 

çıkartılmaya çalışılır. PGO’nun yaklaşımında çözümle-

nen nesnenin tek tek göstergeleriyle ilgilenmek yerine 

yüzeysel yapısından yola çıkılarak bir arada bulunan 

söylemsel öğeler arasındaki yapısal ilişkiler tanım-

lanarak, derin yapıda metnin anlamı çözümlenmeye 

çalışılır. PGO’nun üç aşamalı yöntemini kısaca özetler-

sek yüzeysel betimlemeden, anlamın en soyut aşaması 

olan göstergebilimsel dörtgene giden bir çözümleme 

sürecinin varlığından söz edilebilir.

PGO yaklaşımında ilk olarak incelenecek olan yapıt 

‘kesitleme’ işleminden geçirilir. Kesitleme işleminde 

yapıt biçimsel özellikleri dikkate alınarak parçalara 

bölünür. Kesitleme işlemi çözümleme sürecine yön 

verir. Çözümleme sürecinde kesitlemenin doğru yapılıp 

yapılmadı denetlenir. Kesitleme işlemi çözümlenen 

nesnenin özelliğine göre zamansal, uzamsal yada man-

tıksal ayrılığa göre yapılabilir. Zamansal ve uzamsal 

ayrılığa göre kesitleme işlemi video art, performans gibi 

süreç içerisinde yapı ve kurgu olarak değişen yapıtlar-

da tercih edilir.  Bazen zamanın değişmesiyle birlikte 

uzam da değişir. Zamansal kesitleme işlemiyle birlikte 

çözümlenen yapıttaki bir zamandan başka bir zamana 

dönüşümler belirlenmiş olur. Uzamsal kesitlemede ise 

çevreleyen uzam, çevrelenen uzam, kapalı uzam, açık 

uzam olarak yapıt parçalara ayrılır. 

Kesitleme işleminden sonra çözümlenen yapıt aşağıdaki 

sırayla düzlemlere ayırılır. Göstergebilimsel çözüm-

lemede aşamalı bir yol izlenir. Greimas’ın önerdiği üç 

aşamalı çözümleme düzeyinin birinci ve üçüncü aşama-

sı her türlü yapılara uygulanabilir. İkinci aşama ise daha 

çok anlatmaya dayalı iletişimsel yapılara uygulanılabi-

len aşamadır.

versitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitimin Kültürel 

Temelleri Anabilim Dalı, Sanat Eğitimi Programında ya-

zılan ‘Sanat Eğitimi Alanında Yapıt İncelemelerinde Bir 

Yöntem Olarak Görsel Gösterge Çözümlemesi’ başlıklı 

doktora tezinde geliştirilen görsel gösterge çözümleme 

ölçeği kullanılacaktır.  Ölçek, Paris Göstergebilim Oku-

lunun çözümleme yönteminden yola çıkılarak gelişti-

rilmiştir. Görsel ve yazılı kaynaklar literatür ve internet 

tarama teknikleri ile toplanmıştır.

Paris Göstergebilim Okulu (PGO)

Göstergebilimi bir anlam araştırması olarak tanımlayan 

Algirdas Julien Greimas tasarladığı bilimsel yaklaşımı 

altmışlı yıllarda çevresinde oluşturmuş olduğu ‘Pa-

ris Göstergebilim Okulu’ olarak anılan bir araştırma 

topluluğuna dönüştürmüştür. Bu okulun araştırmacıları 

Greimas’ın görüşleri doğrultusunda göstergebilimsel 

çözümleme yöntemlerini geliştiren araştırmacılardan 

oluşur. PGO araştırmacıları birlikte geliştirdikleri çö-

zümleme yöntemini yazınsal ve yazınsal olmayan, görsel 

sanatlar gibi değişik dizgelere uygulayıp insanın üretti-

ği, anlam taşıyan yapıların değişmeyen evrensel temel 

yapılarını ve kişiden kişiye toplumdan topluma değişen 

özelliklerini ortaya koymaya çalışmışlardır (Kıran & 

Eziler Kıran, 2006, s. 324) Her yıl çalışma konusunu 

yeniden saptadıkları bir alana yönelmişlerdir.

Her gösterge dizgesi çözümleme süreci içine alındığın-

da göstergebilimin inceleme konusu olur. Böylece üç 

ayrı düzlem karşımız çıkar. Anlamlı bütünler, konudil ve 

üst dil. Anlamlı bütünler inceleme öncesinde gösterge 

dizgelerine verilen addır. Konu dil, inceleme sürecine 

alınan gösterge dizgelerine verilen addır. Üst dil ise gös-

terge kuramıdır. Göstergebilimde ‘üst dil’ denildiğinde 

doğal dillerin yapısından bağımsız olarak oluşturulmuş 

‘yapma’, ‘bilimsel’ bir dil anlaşılır. (Rıfat, 1981, s. 175). 

Bu üst dil birbirini içeren, birbirini tanımlayan ve birbi-

rini denetleyen üç ayrı düzeyi içerir. Bu üst dil, betimsel, 

yöntembilimsel ve bilimkuramsal düzeylerin eklemlen-

mesinden oluşmaktadır.  Her üç aşamaya ilişkin olarak 

da kavramsallaştırma ve mantıksal biçimselleştirmeler 

geliştirilmiştir.   Birinci düzlemde açıklanmak iste-

nen bir anlam evreni sözkonusudur.  Bu anlam evreni 

göstergebilimin betimleme süreci içinde yeniden üretilir 

ve yapılaştırılır. Betimsel düzeyde incelenen nesne 

açıklayıcı bir dil aracılığıyla bir başa düzeye, üst dile 

aktarılır.  Göstergebilimsel nesne kimliği kazanır. Yön-

tem bilimsel düzeyde çözümleme sürecinde kullanılan 

kavramlar, işlemler gözden geçirilir. Gerekli görülen 

yerlerde değişiklikler yapılır. Bilim kuramsal düzey ise 

göstergebilim kuramında betimsel ve yöntem bilim-

sel düzeylerin kalkış noktasıdır. Göstergebilimkuramı 

belli sayıda tanıtlanmamış kavramı varsayımsal olarak 

ortaya atmakla işe başlar. Varsayımsal olarak ortaya 

atılan bu tanıtlanmamış kavramların (belit) karşılıklı 

tanımlanmasıyla bir bütün oluşturulur. Bu kavramlar 

(belitler) arasında bağıntı ve ilişki kavramları önem-

---