158
boşluğuna bir pencere açmıştır. Alıcının, Sherman’ın
fotoğraflarında sergilediği karakterlere karşı hissettiği
aşinalık duygusunun nedeni, karakterlerin belirli bir
film ya da reklamdan alınmasından değil (alınmamış-
tır), tüketim kültürü içindeki stereotipler olmalarından
kaynaklanmaktadır. Sherman’ın yapıtları, çağdaş kitle
kültürünün klişeleri içinde ortaya çıkan kişisel çözülme-
lerin varoluş süreçlerine dair bir kaygı uyandırmaktadır
(Fineberg, 2014, s.394-395).
Yeni Kavramsalcılığın eleştirel tavrı içinde bir anlatım
aracı olarak Slogan Sanatı diye adlandırılabilecek bir
sanat biçimi ortaya çıkmıştır. Amerikalı yeni kavram-
salcı Barbara Kruger’ın (1945-…), tüketim toplumuna
yön veren kitle iletişim araçlarını eleştiren yapıtlarını bu
sanat biçimi içinde değerlendirmek mümkündür (Şenel,
2013, s.387). Fineberg’in de (2014) değindiği gibi, Kruger,
slogan sanatı içindeki çalışmalarından da anlaşılacağı
üzere, popüler dergi sayfalarında yer alan görüntüle-
ri kendine mâl etmiştir. Fakat, Levine ve Sherman’ın
yapıtlarından farklı olarak, Kruger’ın kendine mâl
etme eyleminin politik bir boyutu vardır. Kibrit kutula-
rının, tişörtlerin, alışveriş torbalarının, posterlerin ve
fotomontajların üzerine koyarak dağıttığı yazılı mesaj-
larında Kruger’ın sesi, “Sizin kültürünüze göre doğayla
oynamayacağız”, “Kendimizin en iyi düşmanı olmayaca-
ğız”, “Parçalanmış objeleri sömürgeleştiriyorsunuz” gibi
ifadelerle öfkeli ve suçlayan bir sestir (s. 461-462).
Altmışların ortalarında Mademoiselle dergisinde grafik
tasarımcısı olarak çalışmış olan Kruger, basın organ-
larının tüketim toplumu üzerindeki etkisini bilen bir sa-
natçı olarak, oluşturduğu resim-metin kombinasyonları
ile günümüz medya kültürünün en manipülatif açılarını
ortaya koymuştur. Özellikle toplumun her an gözü
önünde olan moda dergileri gibi dergilerin tasarımın-
daki teknikleri temellük etmiştir. Alıcının herhangi bir
medya görüntüsüne tepkisinin büyük oranda o görün-
tüyü sunan kişinin görüntü hakkındaki açıklamasıyla
birlikte şekillendiğinin farkında olan sanatçı, geliştirdiği
tekniklerle izleyici üzerinde oldukça etkili bir gösterge
manipülatörü olmuştur. Onun işlerinde, alıcının gördü-
ğü şeyi anlaması, o görüntüye verilen basit ve doğrudan
bir tepki değil aksine, alıcı için özellikle yapılandırılmış
bir şeydir (Arnason ve Prather, 1998, s.712).
Aslında doğal olarak, medya yeni anlamlar iletmek için
görseller manipüle ettiğinde ve sanatçılar bu görselleri
kendine mâl etme yoluyla başka bir düzleme oturttu-
ğunda, alıcılar kendiliğinden hemen hemen tüm resim-
lerin anlamlarını yeniden yapılandırmaya girişir. Bu ilk
yaratıcıdan sonraki yaratıcıya, ondan da izleyiciye akta-
rım işi, bir tür tamamlanma işlemidir ve her aşamasın-
da içinde barındırdığı mesajlarla birlikte hareket ederek
son tahlilde amacına ulaşır. Aslında izleyici, bir kültürün
nasıl işlediğini ve inandığı şeyleri, o kültürün kullandığı
görsel imajları yapı söküme uğratarak büyük oranda
ortaya çıkarabilir. Salt görsel medya tek başına bunu
sağlamak için yetkindir. Alıcı tarafından gerçekleştirilen
bu dekonstrüksiyon işlemi, belli görüntülerin, herhangi
bir doğruyu vurgulamaktan ziyade, sosyal efsaneleri
tüketim toplumu üzerinde manipüle etme işlevini nasıl
yerine getirdiğini açığa çıkarmaktadır (Arnason ve Prat-
her, 1998, s.712-713).
Ş
ekil-6: Barbara Kruger, İsimsiz, 1987. Fotoğraf, Kaynak: Yılmaz,
2006, s.320.
Şekil-7: Barbara Kruger, İsimsiz (Bakışın Yüzümün Kenarına Vurur),
1981. Fotoğraf, 152.4x101.6 cm., Vijak Mahdavi ve Bernardo
Nadal-Ginard Koleksiyonu, Kaynak: Arnason ve Prather, 1998, s.712.
159
Şekil-8: Barbara Kruger, İsimsiz (Başka Kahramana İhtiyacımız Yok),
1987. Serigrafi Baskı ve Vinil, 276.8x533.4 cm., Emily Fischer Landau
Koleksiyonu, Mary Boone Galerisi, New York, Kaynak: Lewis ve Lewis,
2009, s.111.
Kruger’ın, tüketim toplumunu ifade eden kocaman siyah
beyaz fotoğrafları, grafik tasarım üzerinde oynamalar-
dan, çıkarma ve eklemelerden ibaret olması nedeniyle,
izleyicinin karşısına bazen reklam afişi tadında çıkmıştır.
Bu tip eserlerinin bazılarında “Yeterince Eğlendik mi?”,
“Alışveriş Yapıyorum, O Hâlde Varım”, “Göründüğümüz
Gibi Değiliz”, “Başka Kahramana İhtiyacımız Yok” vb. yazı-
lar yer almıştır (Yılmaz, 2006, s.319). Eserlerinde, bilhassa
kadınların hislerinin görsel dili olmuştur. Tüm toplumsal
değerlerin ve ölçütlerin belirleyicisi olurken, kadınların
etkileşimde olan değil de etkilenen olarak kategorize
edilmesine sebep olan erkek egemen dünyayı eleştiren
bir tavır sezilmektedir. Yılmaz’ın da (2006, s.319) belirttiği
gibi, bu yazıların birtakım tarihsel göndermeleri olmakla
birlikte toplumsal anlamda dikkat çektiği asıl şey, tüketim
ve eğlence duygusunu sürekli körükleyen medyanın ikiyüz-
lülüğü iken sanatsal düzlemde düşündürmek istediği şey,
özgünlük, temsil, ileti ya da modern ekonomiden sonra
belirginleşen sanat yapıtının değişim değeri gibi konular-
dır. Her iki açının da iletmek istediği ortak mesaj, bir karşı
duruş niteliğinde var olmakta ve hem topluma hem sanata
yön veren değerlerin eleştirisinden beslenmektedir.
Sonuç
Araştırmada, postmodern dönemin ileri aşamasında
şekillenmeye başlayan Yeni Kavramsalcılık, Feminist
Sanat ve kendine mâl etme olgularını, bu sanat ha-
reketlerinin içinde yer alan üç kadın sanatçı, Barbara
Kruger, Sherrie Levine ve Cindy Sherman’ın çalışmaları
üzerinden aydınlatmak amaçlanmıştır. Önce bu sanatsal
eğilimler incelenmiş daha sonra bahsi geçen sanatçı-
ların sanatsal benzeşimleri üzerinde durulmuş ve hem
eğilimler hem sanatçılar arasındaki bütünlüğe dikkat
çekilmiştir.
Araştırma neticesinde, birbiriyle anlam ve pratikler
bağlamında iç içe olan bu sanatsal eğilimlerin, aynı
ifade dilinden konuşan çeşitli sanatçıları kendi ortak
alanlarında bir araya getirdiklerine vurgu yapılmıştır.
Barbara Kruger, Sherrie Levine ve Cindy Sherman’ın
yapıtlarının, bu eğilimler içindeki farklı ve ortak yönleri
tespit edilmiştir. Bu bağlamda, bu sanatçıların birbiri-
ne yakın kaygı ve yöntemlerle, medyadan ya da sanat
tarihinden görüntüleri kendilerine mâl ederek ortaya
koydukları yapıtların, Yeni Kavramsalcılık ve Feminist
Sanat’ın açık bir dille okunmasına katkı sağladığı vurgu-
lanmıştır. Aynı biçimde, öne sürülen anlam, kullanılan
yöntem ve teknikleri itibarıyla bu akımların ortak bir
paydada buluştuğuna dikkat çekilmiştir. Toplumsal
düzeni yönlendiren göstergeler sistemini oluşturan
sanat tarihi, medya ve sanat kurumlarının, yüksek sınıf,
yüksek sanat, üstün ırk, cinsiyet veya cinsel kimlikleri
yüceltirken bunların dışında kalanları ötekileştiren
tavrı bu akım ve sanatçıların odak noktası olmuştur. Bu
eşitsizliklere dur demenin yolunu sanatsal ifadelerinde
bulan sanatçılar, kural koyanlara karşı yine kural koyu-
cuların yönettiği göstergeler sistemini kullanmışlardır.
Görsel kültürü oluşturan görüntüleri temellük ederek
yeni eserler yaratmışlar, bunlar üzerinden tepkilerini
ifade etmişlerdir. Kadın olmanın toplum içindeki zorluk-
larını, kadın olmanın verdiği duyarlık ve keskin anlatım
yetenekleriyle eleştiren sanatçılar, günümüz toplum-
larında ve sanat ortamında dahi etkisini sürdüren
geleneksel kodların yumuşatılmasında önemli bir rol
oynamışlardır. Bu katkı, sanatsal ve toplumsal düzlem-
de atılmış büyük bir adımın yansımasıdır.
KAYNAKÇA
Antmen, Ahu (2009). Sanatçılardan Yazılar ve Açıklamalarla 20.
Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar (2. Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Arnason, H. H. ve Prather, Marla F. (1998). A History of Modern Art:
Painting, Sculpture, Architecture, Photography (4. Baskı). Londra:
Thames and
Hudson.
Fineberg, Jonathan (2014). 1940’tan Günümüze Sanat: Varlık Stra-
tejileri (1. Baskı). İzmir: Karakalem Kitabevi Yayınları.
Foster, Hal (2009). Gerçeğin Geri Dönüşü: Yüzyılın Sonunda Avan-
gard. (Çeviren:
Esin Hoşsucu). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Karkın, Necmi (Mart-Nisan 2010). Sanatta gören öznenin görünen
nesnesi. Sanat
Dünyamız, 115, 72-75.
Lewis, Richard ve Lewis, Susan I. (2009). The Power of Art (2. Bas-
kı). Belmont, ABD: Thomson Wadsworth.
Marter, Joan (2011). Grove Encyclopedia of American Art, Volume: 3
(1. Baskı). New York: Oxford University Press.
Morgan, Robert C. (Kış 2000). Yüksek modernizmden postmo-
dernizm ve ötesine çağdaş sanat. (Çeviren: Ahu Antmen). P.Sanat
Kültür Antika, 16, 186-197.
Sarup, Madan (2004). Post-Yapısalcılık ve Postmodernizm. (Çevi-
ren: Abdülbaki Güçlü). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Şahiner, Rıfat (2008). Sanatta Postmodern Kırılmalar ya da Moder-
nin Yapıbozumu (1. Baskı). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
Şenel, Elif (2013). 1945’ten Günümüze Batı Toplumlarında Sanat ve
Moda
Etkileşimi, Doktora tezi, Necmettin Erbakan Üniversite-
si, Konya.
Yılmaz, Mehmet (2006). Modernizmden Postmodernizme Sanat (1.
Baskı). Ankara: Ütopya Yayınevi.