The series of the humanitarian
Yüklə 3,77 Mb.
|
- 84 - qədər gəlib çatan klassik şeir ənənəsini və üslubunu təkmilləşdirərək hamının gördüyü və bildiyi, lakin dilə gətirməyi bacarmadığı məsələləri ictimai düşüncənin məhsulu etmiş, Azərbaycanda vətəndaşlıq poeziyasının əsasını qoymuşdur. Nəticə etibarilə millilik və müasirlik, dərin lirizm, fəal vətəndaşlıq mövqeyi və bəşərilik Məmməd Araz şeirinin özünəməxsusluğunu müəyyən etmişdir. Məmməd Araz Azərbaycan pedaqoji fikir tarixində Vətən mövzusuna özünün nəzəri baxışını əsaslandıraraq yazırdı:”Vətən torpağı fiziki cəhətdən daim dəyişdiyi, onun xarici mənzərəsi gözəçarpacaq dərəcədə yeni görkəm aldığı kimi, Vətənin vətəndaş oğlunun da münasibəti yaxşı mənada dəyişməlidir. Şair ucsuz-bucaqsız kainat axınında üzən bu Vətən gəmisini müxtəlif səmtlərdən görməli, onu tuta biləcək meteor yağışlarını duyub xəbər verməlidir. Bunlar, əlbəttə, astronomik, meteoroloji məkanda yox, beynəlxalq, siyasi, ictimai, mənəvi mənada başa düşülməlidir”. Məmməd Arazın irəli sürdüyü bu fikirlər o dərəcədə ciddi mətləblərdən xəbər verirdi ki, onları tərənnüm şeirləri ilə ifadə etmək mümkün deyildi. Ona görə də ötən əsrin 50-ci illərində Məmməd Arazın ilk qələm təcrübəsi olan tərənnüm poeziyası, şeirin fikir yükü artıqca öz yerini düşüncə poeziyasına vermişdir. Bununla bərabər tərənnüm şeirlərinin müəllifi kimi Məmməd İbrahim təxəllüsü də düşüncə poeziyasının böyük ustadı Məmməd Arazla əvəzlənmişdir. Bu, sadəcə, təxəllüs dəyişikliyi deyildi. Məmməd Araz yaradıcılığından qırmızı xətlə keçən Araz mövzusu poeziyamıza vətəndaşlıq lirikasının ən yaxşı nümunələrini gətirmişdir. Ona görə ki, bu mövzu şairin ruhuna və təbiətinə uyğun idi. O, Arazla öz döğma dilində danışmağı bacarır, hətta şeirlərinin birində “Araz dili” ifadəsini işlədərək yazırdı: ...Mən neçə yol danışmışam Arazla, Araz dili, ürək dili, göz dili, Torpaq dili, hava dili, göy dili (3,səh.138). Məmməd Arazın “Üç oğul anası” (1957) poeması xalq yazıçısı İsa Hüseynovun psixoloji nəsrinin milli poeziyadakı yol yoldaşıdır. Əsərdə İkinci cahan hərbində üç oğlunu itirmiş Azərbaycan qadınının-Ananın mərdanə bədii obrazı uğurla canlandırılmışdır . “Araz axır” (1960) poemasında isə təxminən əlli ildən çox bundan əvvəl müharibə əleyhinə yazılmış poetik çağırış bu gün də bütün dünya üçün aktual səslənir. Əridib silahları Biz marten sobasında, Yerlə Mars arasında,- Müharibə olmasa! (4,səh.61-62). “Paslı qılınc (1964) poeması sanki yazıldığı dövrün yeni tipli “Aygün”üdür. Bu əsərlə, poema Azərbaycan ədəbiyyatında bir janr kimi ümumi pafoslu mövzulardan sadə, bir qədər də mürəkkəb həyati mətləblərin ifadəsinə yön almışdır. “Məmməd Araz təpədən dırnağa qədər milli şairdir” (5,səh.95). Bunu onun bütün yaradıcılığı təsdiq edir . İlhamının, bədii təfəkkürünün, qan yaddaşının hopduğu “Atamın kitabı” poemasında bütün hadisələrə, fikir düzümünə məhz milli-mənəvilik mövqeyindən yanaşılmışdır. “Atamın kitabı” poeması Azərbaycan ədəbiyyatında böyük Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin “Anamım kitabı” əsərindən sonra birlik, Vətən təəssübkeşliyi və mənəvi ucalıq haqqında yazılmış ən kamil poetik dastandır. Mirzə Ələkbər Sabirə həsr olunmuş “Mən də insan oldum” (1962) poemasında Məmməd Araz o zamankı sərt rejimə baxmayaraq, örtülü vasitələrlə mənsub olduğu xalqın azadlığı və müstəqilliyi haqqındakı arzularını ifadə etmişdir. “Əsgər qəbri haqqında ballada” poemasında isə lirik başlanğıc aparıcıdır. Əslində, bu əsər poema-monoloqdur. Qayalara yazılan səs” poemasında orjinal təbiət mənzərələri canlandırılmış, peyzaj lirikasının yaddaşlara həkk olunan mükəmməl nümunələri yaradılmışdır. Belə məqamlarda Məmməd Araz mahir bir şair-rəssam kimi çıxış edir. Məmməd Arazın çoxcəhətli yaradıcılığında publisistikanın da özünəməxsus yeri var. Şeirin ölçülərinə sığmayan ciddi həyati mətləbləri, aktual məsələləri Məmməd Araz publisistika nümunələrində əks etdirmişdir.”Naxçıvan albomu”, “Yer üzünün Qarabağ düzü”, “Kür qovuşur salyana”, “Torpaqdan göyərən ucalıq”, “Arpaçayın aşıb-daşan nəğməsi”, “İyirmi üç ildən sonra yazılmış cavab” və s. kimi publisist yazılar aradan illər keçə də, əhəmiyyətini və dəyərini itirməyən
- 85 - sənət nüminələridir. Məmməd Araz doğulduğu torpaq barədə, onun gələcəyi haqqında düşündüklərini “Naxçıban albomu”nda cəmləşdirib, nəsillərə yadigar qoymuşdur. Məmməd Arazın ən böyük yadigarı unun bitib-tükənməyən istedadının məhsulu olan əsərləri-şeir və poemaları, publisistika və tərcümə materiallarıdır. Bədii tərcümə sahəsində də Məmməd Araz uğurla fəaliyyət göstərmişdir. Vaxtilə Abbas Abdullanın yazdığı kimi o, “ürəyindən keçənləri başqa millətdən olan sənət dostlarının şeirlərində görəndə sevinən, onları ana dilimizdə oxuculara çatdırmağı özünə borc bilən şairdir”. Buna görədir ki, onun tərcümələrinin böyük əksəriyyəti Məmməd Arazın şair ürəyindən qopan öz şeirləri kimi səmimi və poetikdir.Xüsusən, şairin Mixail Lermantov, Taras Şevçenko, Qaysin Quliyev, Mustay Kərim, Olyas Süleymenov, Mixail Svetlov, Sergey Vasilyev, Oleq Şeştinski və başqalarından etdiyi tərcümələr kamil sənət nümunələridir. Məmməd Araz yaradıcılığının bəzəyi düşüncədir. O, oxucunu sözlər vasitəsilə düşündürür. Bu sözlərin isə hər birinin öz məna tutumu var. Sadəlik, poetik vüsət, ifadə özünəməxsusluğu-bütün bunlar Məmməd Araz yaradıcılığına fəlsəfi dəyər və hikmət gətirmişdir. Bu gün sözləri zərbi məsələ, hikmətli sözlərə çevrilən az sayda şair var ki, onlardan biri də Məmməd Arazdır. Şairin aforizmə çevrilmiş bəzi fikirlərinə diqqət yetirək: “Nahaqqa tən olan yerdə haqq itər”, “Dərd asan əkilər, çətin biçilər, “Od halal olmasa, ocaq alışmaz”, “Qeyrətdən güc alar gücü az ölkə”, “Bu dünyada qurmaq çətin, yıxmaq asan”, “Halal şöhrətlərə şörətdi zaman”. Məmməd Araz yaradıcılığının baş qəhrəmanı Azərbaycandır. Onun “Vətən mənə oğul desə”, “Məndən ötdü, qardaşıma dəydi”, “Mənim Naxçıvanım”, “Ata ocağı”, “Ana yurdum, hər daşına üz qoyum”, şeirləri vətən mövzusunda ən yaxşı əsərlər kimi dillər əzbəridir. Azərbaycan poeziya sənətini zəngin ənənələrini müstəqillik dövründə də yaşadaraq davam etdirən Məmməd Arazın adı bu gün də böyük ehtiramla anılır. Öz əsərləri ilə yüksək bədii sənətkarlıq və əsl vətəndaşlıq qeyrəti aşılayan, doğma Vətəni sonsuz məhəbbətlə sevən Məmməd Araz poeziyasını Azərbaycan torpağından, tariximizdən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil. Azərbaycan dilinə dərindən bələdlik, doğma Vətənə bağlılıq, istiqlalçılıq, vətəndaşlıq hisslərinin tərənnümü, fikir dərinliyi və sadəlik, poetik təfəkkür genişliyi kimi yüksək yaradıcılıq keyfiyyətləri Məmməd Araz irsinə uzunömürlülük vermiş, onun geniş oxucu kütləsinin dərin rəğbətini qazanan əsərlərinə mahnılar bəstələnmişdir. Məmməd Arazın ilk yaradıcılığı ötən əsrin 50-ci illərindən başlasa da, onun təkrarsız istedadı 1970-ci illərdə parlamışdır. Məmməd Araza böyük şöhrət gətirən “Atamın kitabı”, “Həyatın və sözün rəngləri”, “Oxucuya məktub”, “Qanadlı qayalar”, “Aylarım, illərim” kitabları məhz bu illərdə çap olunmuş, əsərləri xarici dillərə tərcümə edilərək geniş oxucu kütləsinin məhsuluna çevrilmişdir.1975-ci ildə Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif olunan böyük şairə 1978-ci ildə “Əməkdar mədəniyyət işçisi”, 1984-cü ildə “Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adları verilmiş, 1988-ci ildə “Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı” ilə təltif olunmuşdur. 1995-ci ildə isə ümummilli lider Heydər Əliyev Məmməd Arazı “İstiqlal” ordeni ilə təltif etmişdir. Ulu öndər Məmməd Araz sənətini yüksək qiymətləndirərək demişdir:”Bu gün bir daha Məmməd Arazın Azərbaycan xalqının mədəniyyətinə, ədəbiyyatına verdiyi töhfələri gördük, eşitdik və bunların xalqımız üçün nə qədər faydalı olduğunu bir daha bildik, bir daha dərk etdik ki, Azərbaycan xalqının həyatında Məmməd Arazın yaradıcılığının nə qədər böyük əhəmiyyəti var. Ümidvaram ki, Azərbaycan xalqı daim müstəqilliyini qoruyub saxlayacaq və müstəqil Azərbaycanın ilk “İsiqlal” ordeninə layiq görülmüş şəxsiyyətlərdən biri kimi Məmməd Araz, Azərbaycan xalqının tarixində indi olduğu kimi, gələcəkdə də öz yerini tutacaqdır”.
1. M.Araz.Seçilmiş əsərləri. Dörd cilddə, I cild, Bakı,”Ozan”, 2003 2. M.Araz.Seçilmiş əsərləri. Dörd cilddə, I cild, Bakı,”Ozan”, 2003 3. M.Araz.Seçilmiş əsərləri Dörd cilddə, III cild, Bakı,”Ozan”, 2003 4. M.Araz.Seçilmiş əsərləri Dörd cilddə, IV cild, Bakı,”Ozan”, 2003 5.H.Mehdiyev.Çağdaş poema və gerçəklik. Bakı, Elm,2000. Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|