43
EKOLOJİ FƏLAKƏTLƏR ZONASI (Ecological Disaster
Zones) – bu, təbii ehtiyatlardan istifadə yol verilən həddi aşan
ətazilərdir (akvatoriyalar). Hətta antropogen təzyiqlərin stabilləş-
məsi zamanı da, təbiət sistemlərinin həyat təminatının deqrada-
siyası, təsərrüfat fəaliyyətlərinin səmərəliliyinin aşağı düşməsi,
əhalinin sağlamlığının pisləşməsi, sosial gərginliyin artması baş
verir. Insanların xilas edilməsiня çox böyük (beynəlxalq
miqyasda) kapital qoyuluşu tələb olunur. BMT rəsmi olaraq beş
belə zona elan etmişdir: Sahel, Böyük Mexiko, Amazoniya,
Himalay, Çernobыl.
EKOLOJİ BÖHRAN (Ecological crisis) – müasir inkişaf
etmiş həyat formasının mövcudluğunun təbii şəraitlərinin və
bütövlükdə biosferin dinamik tarazlığının pozulmasına aparan
ətraf mühitin keyfiyyətlərinin qlobal dəyişilməsi.
EKOLOJİ BÖHRAN ZONALAR (Critical ecological zones)
– yer səthinin əhali məskunlaшмасы цчцн еля ялчатмаз sahəsidir
ki, (5 min km
2
-dan artıq) burada cəmiyyətin fəaliyyəti təbiət
komponentlərини эцълц dəyişdirдийиндян onun istifadəsinin
kəmiyyət və keyfiyyəti və/və ya əhalinin sağlamlığı, hətta baş
verən hadisələrə uyğun sosial-iqtisadi və/və ya эюряъяйи texnoloji
cavab тядбирляри dayanıqlı ola bilməyəcəkdir.
EKOLOJİ CİNAYƏT (Natural environment infringement) –
ətraf mühitə ziyan gətirən davranış aktlarının (müxtəliflik) yalnız
bir hissəsini təşkil edən, ətraf mühitə olan şərti cəzalandırılan
qəsdlər.
EKOLOJİ DÖVLƏT (Ecological State) – dayanıqlı inkişaf
vasitəsilə istehsalın ətraf mühit balansını təmin etdiyi dövlət
sistemi və xüsusilikdə iqtisadi sistem forması. Dünyanın ilk
ekoloji dövləti 20.09.1991-də Monteneqro (Çernoqoriya) elan
olunmuşdur.
44
EKOLOJİ EKSPERTİZA (Environmental impact asses-
sment) – layihələrin, planların (proqramların) və qanunların qəbul
oluna bilməsinin ətraf mühitin qorunması və insanların sağlamlığı
tələblərinə uyğunluğu nöqteyi nəzərindən qiymətləndirilməsi
ямялиййатларынын məcmusu; təklif olunan layihələrin ətraf mühitin
inkişafına təsirlərinin сямярялялийинин aşkarlanması və proqnoz-
laşdırılması üzrə və layihənin onların yumşaldılması məqsədilə
dəyişilməsi mümkünlüyünə baxılması üzrə fəaliyyət.
EKOLOJİ FƏLAKƏT (Ecological Catastrophe) – geniş
ərazilərdə təbii mühitin təbii və antropogen dağıdıcı təsirlərи
nəticəsində baş verən və böyük ekoloji zərərlə müşayət edilən
hədsiz əlverişsiz şəraiti(шякил 7).
EKOLOJİ XARAKTERİSTİKA (Ecological Characteriza-
tion) – termin 70-ci illərdə ABŞ-ın Vəhşi təbiət və balıqçılıq
xidmətinin sahilyanı ekosistem qrupu tərəfindən, Xarici qitə
şelfində neft və qaz yataqlarının идаря олунмасы üçün yararlı olan
kompleks məlumatların ifadə edilməsi və sahilyanı ekologiyaya
mümkün təsirlərin planlaşdırılması üçün yaradılmışdır (Johnson,
1982).
Ekoloji Xarakteristikanın (EX) tətbiqi ekoloji şəraitlər və ətraf
mühitin idarə edilməsi və planlaşdırılması məqsədilə onların
sintezinin istifadəsi məcburiyyətinin artırılmasına əsaslanmışdır.
Bu gün aydındır ki, EX insan dəyişikliklərini də daxil etməli-
dir, buna görə də, ətraf mühitə ekoloji şəraitlərin birgə təsirini və
təbii sərvətlərin insanlar tərəfindən istifadə edilməsi və idarə
olunmasını əks etdirən “Sosial-ekoloji xarakteristika” (bax)
anlayışından istifadə etmək daha yaxşı olardı.
EKOLOJİ İMPERATİV (Ecological Imperative) – insanla-
rın aktiv fəaliyyətlərində məhdudiyyətlərin məcmusu. Bu məhdu-
diyyətlərin pozulması bəşəriyyət üçün fəlakətli nəticələr verə
bilər. Söhbət insanların öz tarixini davam etdirmək üçün inkişaf-
larının sərt çərçivələrinin qurulmasından, öz fəaliyyətlərində və bu
fəaliyyətlərin qalan biosferin inkişafı ilə uyğunlaşmasından, tək
46
yerli deyil, həm də öz qlobal fəaliyyətlərini Təbiətин tələbatları
ilə razılaşdırmağı öyrənmələrindən gedir.
Termin akademik N.N. Moiseyev tərəfindən daxil edilmişdir.
EKOLOJİ QAÇQINLAR (Environmental refugees) –ətraf
mühitin pozulması, onların insan həyatının təhlükə altında olması
və onların həyat keyfiyyətinə ciddi şəkildə təsirlər nəticəsində öz
yaşayış yerlərini məcburi şəkildə тярк едян insanlar. Ekoloji
qaçqınlar üç növə ayrılır. Birinci – təbii stresslərə görə (təbii
fəlakətlər) yaşayış yerlərini müvəqqəti atanlar, ikinci – öz yaşayış
yerlərini birdəfəlik atanlar və yeni yerdə yerləşənlər (iri su
anbarlarının tikilməsi və s), üçüncü – daha yaxşı həyat şəraitləri
axtarışı ilə (ekoloji baxımdan) öz yaşayış yerlərindən daimi və ya
müvəqqəti dövlət sərhədləri дахилиндя və ya xaricdə yeni yerlərə
miqrasiya edən ayrı-ayrı şəxslər və insanlar qrupundan ibarətdir.
EKOLOJİ MONİTORİNQ (Ecological monitoring) –
biosferin гейри цзви tərkibinin antropogen dəyişikliklərinin
ölçülməsi, qiymətləndirilməsi və proqnozu və bu dəyişikliklərə
cavab reaksiyaları və həmçinin təsirlərin nəticəsi kimi ekosistem
dəyişiklikləri; UNEP-in tərifinə əsasən – biosferin bərpa olunan
sərvətlərinin monitorinqi. Ekoloji monitoriq QSMOS-un (bax)
əsas vəzifələri ilə sıx əlaqədardır.
EKOLOJİ MÜHARİBƏ (Ecoligical war) – Космик бош-
лугда башга дювлятин екосистеминин мящв едилмяси щесабына
Yerin dinamikasının, tərkibinin вя йа структурунун dəyişdi-
rilməsi üçün təbii sərvətlərin idarə edilməsi.Бу ися бирбаша о
демякдир ки, insanlarын texnikа vasitələrиlə наил олдуьу тябиятин
hərbi йолла şüurlu сурятдя məhv edilməsiдир.
EKOLOJİ MÜNAQİŞƏ (Ecological conflict) –müxtəlif
sosial qrupa мяхсус инсанларын ekoloji ращатлыьын çatışma-
mazlığı ilə şərtlənян kəskin toqquşması (Y.L. Mazurov, 1992).
Dostları ilə paylaş: |