Torpaqlarin

 
146 
genişləndirmək məqsədilə WWF “Qızıl medal” və “Qızıl 
mücrü ordeni”ni təsis etmişdir.  
Baş qərargahı – Qland, İsveçrə. 
 
ÜMUMDÜNYA TƏBİƏTİN MÜDAFİƏSİ XARTİYASI  
(The World Charter on Nature Defense) – 1982-ci ildə BMT 
BA-da qəbul edilmiş, bütün dövlətlərə planetimizi və onun 
sərvətlərini qorumaq məsuliyyətini qoyan beynəlxalq təbiəti 
mühafizə sənədi.   
 
ÜMUMDÜNYA TORPAQ XARTİYASI  (World Soil 
Charter) – ayrıca götürülmüş  ölkə  və qlobal miqyasda uyğun 
prinsiplər və  rəhbər göstəricilərin tətbiq və ifadə edilməsi 
məqsədilə FAO-da işlənib hazırlanmış  və 1992-ci ildə  qəbul 
edilmiş  sənəd. Xartiyanın tam mətni 1983-cü ildə rus dilində 
“Poçvovedenie” jurnalının 7-ci nömrəsində çap olunub. 
 
 
V 
 
VAHƏ  (Oasis) – səhra və yarımsəhralarда  səth və yeraltı 
sular щесабына йаранмагла аьаъ, кол, щямчинин  ot bitkiləri иля 
мяскунлашан sahə. Hal-hazırda vahəлярin formalaşması 
suvarма əkinçiliyinин inkişafı ilə əlaqədardır.  
 
Y 
 
YAXIN  ƏRAZİLƏR  (Affected Areas) – səhralaşmaya 
yaxın yerləşən, səhralaşma təhlükəsi altında olan quraq, 
yarımquraq və/və ya quru sub qumid ərazilər. 
 
 
YANDIRMA  (Burning treatment) – biçənəklərdə, 
otlaqlarda və s-də  от  биткиляринин    məhsuldarlığını  йцксялтmək 
məqsədilə  гурумуш  отларын yandırılması  təcrübəsi. Bitkilərdə 
və torpaqda üzvi maddələrin balansının pozulması nəticəsində 
tədricən onların deqradasiya olunmasına gətirib çıxarır. 

---

 
147 
YAPONİYANIN TOTTORİ UNİVERSİTETİNİN ARİD 
TORPAQLARIN TƏDQİQATI MƏRKƏZİ  (Arid Research 
Center, Tottori University, Japan) - 1990-cı ildə keçmiş 
Tottori Universitetinin kənd təsərrüfatı fakültəsinin qum 
təpələrinin tədqiqatı İnstitutunun fəaliyyətini gücləndirmək və 
inkişaf etdirmək məqsədilə yaradılmışdır. Mərkəz arid torpaq-
larının Bioloji məhsuldarlığın meşəsalma  иля  артырылмасы, tor-
paqların qorunması və arid torpaqların elmi problemləri üzrə 
ixtisaslaşmış altı alt bölməli dörd tədqiqat bölməsinə malikdir.  
Mərkəzin işində əsas yeri səhralaşma problemi тorpaqların 
məhsuldarlığının bərpası, quraqlığın nəticələri, еroziya, şorлаш-
ма  mexanizmləri və s. tutur. 
Tədqiqat işlərindən başqa Mərkəz arid torpaqlar – quraq-
lıq və səhralaşma üzrə yapon və xarici tələbələr arasından elmi 
kadrlar hazırlayır. Afrika, Asiya, Amerika ölkələrində bir sıra 
layihələr yerinə yetirir. Fəaliyyətlərinin nəticələri illik məruzə-
lərdə dərc olunur.  
Mərkəz sahəsi 115,5 ha olan Tottorinin qum təpələrinin 
sahilyanı ərazilərində yerləşmişdir.  
 
YARIMARİD  İQLİM  (Semi-arid climate) – kənd təsərrü-
fatı bitkilərinin normal inkişafı  üçün ayrı-ayrı illərdə kifayət 
qədər rütubətiн чатышмадыьы бозгыр və meşə-бозгыр биткилийи иля 
сяъиййялянян iqlim. Quraqlıq xarakterdir.  
 
YARIMARİD 
İQLİM, YARIMQURAQ İQLİM 
(Semiarid climate) – ayrı-ayrı illərdə  kənd təsərrüfatının 
normal inkişafı üçün kifayət qədər rütubət чатышмамасы və tez-
tez quraqлыьын  olмасы иля сяъиййялянян iqlim.  
 
YARIMARİD TROPİKLƏRDƏ  DƏNLİ  BİTKİLƏRİN 
TƏDQİQİ ÜZRƏ BEYNƏLXALQ İNSTİTUT (International 
Crops Research Institute for the Semi-arid Tropics) – kalış, 
darı, noxud, araxisin qida keyfiyyətinin, dənli bitkilərin 
məhsuldarlığının genetik potensiallarının yaxşılaşdırılması; 
mövsümi quraq və yarımarid tropiklərdə  təbiət və insan 

---

 
148 
sərvətlərinin daha yaxşı istifadə edilməsi vasitəsilə  kənd 
təsərrüfatı  məhsullarının dayanıqlığının artırılması  məqsədilə 
torpaqларын becərilmə sisteminin mənimsənilməsi; yarımarid 
tropiklərdə kənd təsərrüfatının aparılmasında sosial iqtisadi və 
digər məhdudiyyətlərin təyini, texnoloji və təşkilatı dəyişiklik-
lər vasitəsilə yumşaldılmış alternativ vasitələrin qiymətlən-
dirilməsi; konfрансlar, sponsorlar fəaliyyətinин yayılmasına 
səbəb olan beynəlxalq təlim proqramları  rəhbərliklərinin 
kooperasiyası  və dayaq olması hesabına milli və regional 
tədqiqat proqramlarına yardım  üzrə  ümumdünya mərkəzi. 
əsası 1972-ci ildə qoyulmuşdur. Ayrı-ayrı əsərləri buraxır.  
Yerləşdiyi ərazi: Hayderabad, Hindistan. 
 
YARIMARİD ZONA (Semiarid zone) – yarımarid iqlimli 
coğrafi zona. 
 
YARIMARİD ZONALARIN ƏRZAQ BİTKİLƏRİNİN 
İNKİŞAFI VƏ  TƏDQİQİ  ÜZRƏ BEYNƏLXALQ LAYİHƏ 
(International Semi-arid Research and Development Project 
(SAFGRAD)) – 1977-ci ildə yaradılmışdır. Layihə  çərçivə-
sində 26 ölkənin yarımarid  ərazilərində qarğıdalı, kалыш, darı, 
çin viqonunun böyüməsiнин  şərtləri  öyrənilir, torpaq, su  
сярвятляринин idarə edilməsi  şərtləri  öyrənilir, ferma səviyyə-
sində təcrübi işlər aparılır.  
Nəşrləri: 3 ayda bir dəfə buraxılan  Bülleten, ayrı-ayrı 
nəşrlər. 
Yerləşdiyi ərazi: Uaqaduqu, Burkina Faso. 
 
YARIMSƏHRA  (Semi-desert) – arid iqlim şəraitində 
yaranan  бозгыр  və  səhra landşaftlarıн fraqmentlərля uyğun-
laşan, mürəkkəb bitki və torpaq örtüyü ilə  сяъиййялянян 
landşaft növü. Y.-ın  бозгырларында    çimli dənli bitkilər, 
səhralarda – yovşan, şoranэяляр və digər növlər üstünlük təşkil 
edir. Bəzən daha az arid (səhralaşan бозгыр)Y. çöl zonalarına, 
daha arid (сящралашмыш  бозгыр) səhra zonalarına aid edirlər. 

---

 
149 
Бəzi alimlər belə hesab edirlər ki, Y. mülayim, subtropik və 
tropik qurşaqlarda xüsusi zonalar əmələ gətirir.  
 
YARIMSƏHRA ZONALARI (Semidesert zone) – 
yarımsəhra landşaftınын  üstünlük təşkil etdiyi coğrafi zonalar. 
Bax, subtropik yarımsəhra zonaları, mülayim qurşaqların 
yarımsəhra zonaları.  
 
YAŞIL  İNQİLAB  (Green revolution) – inkişaf etməkdə 
olan  ölkələrdə  kənd təsərrüfatı istehsalının intensivləşməsində 
texnoloji tərəqqi. Səmərəli tətbiqi yalnız gübrələrin, zəhərli 
kimyəvi preparatların, suvarmanın, iş  qüvvəsinin ixtisaslaşma 
səviyyəsinin artması ilə  mümkün olan kənd təsərrüfatı  və 
əsasən də ərzaq (buğda və düyü) bitkilərinin hibrid sortlarının 
yaradılmasını daxil edir. 60-cı illərin ortalarında geniş yayılmış 
və bir sıra texniki və iqtisadi amillərin qarşılıqlı  əlaqəsi ilə 
nəticələnmişdir. Bu amillər arasında birinci dərəcəli əhəmiyyət 
iki beynəlxalq iqtisadi-istehsal proseslərinə aiddir: inkişaf 
etmiş  ölkələrdə  kənd təsərrüfatında elmi texniki devriliş  və 
inkişaf etməkdə olan ölkələrdə kənd təsərrüfatının kənd təsər-
rüfatı elmi və texnologiyalarının nailiyyətlərinə  həssas olan 
səviyyəyə çatmış   texniki, iqtisadi və sosial inkişafı. 
 
YAŞIL KƏMƏR  (Green belt) – zolaq şəklində meşə 
bitkilərinin yaradılması, mövcud meşə massivlərinin qorun-
ması, meşə salma, qumлугларын möhkəmləndirilməsi, dəmyə və 
suvarма  əkinçiliйи  şəraitində  kənd təsərrüfatı bitkilərinin 
becərilməsi, otarılmanın intensivliyinin tənzimlənməsi və 
otlaqların əvəz olunması və s.-ni daxil edən tədbirlər məcmusu. 
Бюйцк  səhranın cənuba doğru hərəkətinə qarşı qoruyucu 
tədbir kimi “Yaşıl kəmər”in yaradılması ideyası 1935-ci ildə 
ingilis meşəçisi Stebbinq tərəfindən irəli sürülmüşdür. YK 
yaradılması  Şimali Afrika (Əlcязаir, Liviya, Mərakeş, Tunis) 
ölkələrində  uğurla həyata keçirilir. BMT-nin səhralaşma 
problemləri  üzrə Konfранsında ilk növbədə  Бюйцк  səhranın 
şimal və  cənub sərhədləri boyunca YK yaradılması  üzrə iki 
layihəyə baxılmışdır.    

---