Toshkent davlat iqtisodiyot untversiteti m. S. Qosimova, M. A. Yusupov
Marketingning asosiy rivojlanish bosqichlari
Yüklə 4,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1.2. Marketingning asosiy rivojlanish bosqichlari
Marketing asosiy elementlarining tashkil topishi — bozomi tadqiq qilish va tahlil etish, narxni shakllantirish tamoyili hamda servis siyosati — (1809- 1884) Sayrus Makkormik nomi bilan bog’lanadi. 1902 yildan boshlab AQShning (Michigan, Kalifomiya, Illinoys) universitetlarida marketing muammolari bo’yicha (“Tovarlar marketingi”, “Marketing uslublari” fanlari va boshqalar) fanlar kiritilib, ma’ruzalar o’qitila boshlandi. 1926 yilda AQShda milliy marketing va reklama assosiasiyasi tashkil topdi, keyinchalik uning negizida Amerika marketing jamiyati barpo etildi, bu jamiyat 1937 yilda Amerika marketing assosiasiyasi nomini oldi. Bir oz keyinroq bunday uyushma va tashkilotlar G’arbiy Yevropa mamlakatlari va Yaponiyada ham paydo bo’ldi. Xalqaro marketing tashkilotlari - jamoatchilik fikrlari masalalari va marketing bo’yicha Yevropa jamiyati, Xalqaro marketing federatsiyasi, Yevropa marketing akademiyasi va shunga o’xshashlar yuzaga keldi. Bular haqida quyidagi 1-jadvalda to’liq tanishib chiqish mumkin. 1-jadval M arketingni rivojlanish tarixidan asosiy lavhalar1 Sana, yillar M arketingda ro ’y bergan o’zgarishlar 1902 yillarda AQShda musraqil ravishda marketing kursini o’qitish boshlandi 1908 yillarda Ilk bor tijorat marketing tashkiloti tuzildi. AQShning yirik sanoat kompaniyalarida birinchi marketing bo’limlari tashkil etildi 1920 yillarda Xalqaro savdo palatasi tuzildi 1926 yillarda AQShda Milliy marketing va reklama assosiasiyasi tashkil topdi, uning asosida keyinchalik Amerika marketing assotsiatsiyasi deb qayta nomlandi 1930-1940 yillarda Dunyoning ko’pgina iqtisodiy rivojlangan davlatlarida milliy marketing assosiasiyalari tashkil topdi 1950-1960 yillarda Xalqaro marketing federatsiyasi, Jamoatchilik fikrlari masalalari va marketing bo’yicha Yevropa jamiyati va Yevropa marketing Akademiyasi kabi xalqaro marketing tashkilotlari tuzildi 1980 yillaming II yarmi Mamlakatimizning iqtisodiy oliy o'quv muassasalarida marketing kursi o ’qitila boshladi 1990 yillaming oxirlari va hozirda Mamlakatimizda marketing bo’yicha xorijiy adabiyotlar tarjima qilingan holda va o ’zbekistonlik mualliflar tomonidan ko’plab chop etilmoqda O’tgan asming 60-yillar o’rtasida eng yirik Amerika korporatsiyalarining 80 foizga yaqini o’z xo’jalik faoliyatida marketingning asosiy talablarini qo’Uay boshladi. G’aibiy Yevropa va Yaponiyada marketing g’oyalari AQShga qaraganda sustroq joriy qilindi. Ammo XX asr 60-yillarning oxiriga kelib ular marketing amaliyotini tezkorlik bilan o’zlashtirishga kirishdilar va bunda muhim yutuqlaiga 1 Юсупов М. Маркетинг. Кўргазмали ўқув қўлланма. -Т.: ТДИУ, 2001. erishdiiar. Marketing an’anaviy savdo usullaridan farqli o’laroq aniq maqsadlami ko’zlaydi, xo’jalik vazifalaiini esa yaqqol ifodalaydi va buning natijasida koixona shunday sifatli mahsulot tayyorlashi lozimki, uni sotish qulay bo’lsin. Darhaqiqat, mahsulot ishlab chiqarilgani bilan u albatta foyda keltiradi degan ma’noni hali aslo bildirmaydi. Ilgari xo’jalik rahbarlarining vazifasi asosan jami resurslarni ishlab chiqarish talablari bilan muvofiqlashtirishdan iborat edi, ya’ni korxona o’zi xohlagan mahsulotni ishlab chiqarar va hamma e’tiborini uni sotishga qaratar edi. Marketingning maqsadi esa bozoming mavjud va kelgusida ehtimol tutadigan imkoniyatlarini aniqlash hamda sifat jihatidan to’g’ri baholashdan, so’ngra unga tayanib, butun kuchini o’z mahsulotiga qiziqish va ehtiyojni kuchaytirishga, xaridoiga mahsulotni, shuningdek ko’rsatiladigan tegishli xizmat turini tanlash imkonini yaratgan holda, mahsulotni sotishga qaratishdan iborat. XX-asming ikkinchi yarmidan AQShning barcha yirik firmalarida marketing masalalari bo’yicha tadqiqot firmalari faoliyat olib bormoqda. Marketing muammolarini tadqiq qilish bilan, tijorat bishlashuvi asosida universitetlar ham, savdo-sanoat assosiasiyalari, davlat tashkilotlari va xizmatlari ham shug’ullana boshladi. 1972 yilda Amerikalik marketolog olim F.Kotler mikromarketing va makromarketing tushunchalarini asoslab berdi. 1976 yilda Shelbi Xant marketing ayirboshlash jarayoni haqidagi ilm hisoblanishini ko’rsatdi. XX-asming 80-yillar oxiri, 90-yillar boshlarida jahonda marketingni globallashtirishjarayonikuzatildi. Shuningdek, 1990 yilda Kanberra shahrida (Avstraliya) “Marketing — bu hamma narsa”, “Marketing biznesni anglatadi” shiori ostida global marketing bo’yicha xalqaro konferensiya bo’lib o’tdi .1 Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida sanoat davri axborot davriga o’rin bo’shatib bermoqda. Bu jarayon AQSh, Yaponiya, Germaniya va boshqa Yevropa mamlakatlari hamda Singapur, Tayvan, Janubiy Koreya va boshqa rivojlangan davlatlarda kuzatilmoqda. Tez o’zgaruvchan bozor sharoitlari, narxsiz raqobat usullarining rivojlanishi, ishlab chiqarishni yuksak darajada rivojlanishiga chaqqon moslashuvchan, yakka iste’molchiga mo’ljallangan, hajmi kichik bozor sohalari, bozor segmentlari va ayrim “so’qmoq”laming ko’pligi unga xos xususiyatlardir. Ayni paytda ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi shunday darajaga yetdiki, bir bozoming oraliq segmentlarida bo’sh makon juda kam qoladi. Natijada bozor raqobati yanada shiddatli tus olmoqda. Ammo bu jarayon narx omili negizida emas, balki raqobatning yanada takomillashgan Yüklə 4,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|