Toshkent davlat iqtisodiyot untversiteti m. S. Qosimova, M. A. Yusupov

Sotish (tijorat) konsepsiyasi
1-chizm a. Sotish va m arketing konsepsoyasi

---

jihatlaridan ta’minlash imkoniyatlari to’g’risidagi masalalami hal etadi.
Chizmada sotish va marketing konsepsiyasi berilgan.
O’tgan asming 60-yillarga kelib bozordagi o’zgarishlaiga qarab strategik 
rejalashtirishni amalga oshirish masalasi ilgari surildi va hal qilindi.
XX-asming 70-yillariga kelib esa, marketingning shunday konsepsiyasi 
ishlab chiqildiki, u iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlar hayotiga 
mustaqil kirib bordi.
Mamlakat xo’jalik subyektlari ichki faoliyatida marketing yaxlit organizm 
tarzida va firma ichidagi rejalashtirishda ham markaziy o’rinni egalladi. Bu 
bozor iqtisodiyotiga qaratilgan strategik boshqarishning yangi shakli bo’lib, 
u eng ko’p foyda olish maqsadida tovarlami uzluksiz ravishda ishlab 
chiqaruvchilardan iste’molchilar yetkazib berishni taqozo etdi.
Mahsulotlar ko’rinishi va texnologiyasi qisman o’zgartirilgan holda 
ko’plab ishlab chiqarishlar boshlandi. Raqobat kurashining asosiy shakli 
narx raqobatiga aylandi. Shuning uchun keyingi yillarda xarajatlami 
qamaytirish, samarador texnologiyalami joriy etish yo’lida doimiy kurash 
olib borish muvaffaqiyat garovi bo’lib qoldi.
Ijtimoiy axloqiy marketing konsepsiyasi-
bu konsepsiyada korxonaning 
vazifasi yakka shaxslaming talabini o’rganish, tahlil qilish va bu talablami 
samarali qondirishdan, ayni paytda umuman jamiyat butunligini saqlash 
va mustahkamlashdan iborat deb qaraydi. Ijtimoiy-axloqiy marketing 
konsepsiyasi boshqarishning bozor konsepsiyasiga nisbatan kuchayib 
borayotgan ekologik muammolar, tabiiy resurslarning yetishmasligi, 
umumjahon inflyatsiyasi, ijtimoiy xizmat sohalarining bozor holati tufayli 
bu dastur bizning zamonamizga to’g’ri kelishiga bildirilgan shubhalar avj 
olib turgan pallada maydonga keldi. Dastlab firmalarning bozor 
munosabatlaridagi faoliyati asosan foyda olishgagina qaratildi. Keyinchalik 
ular xaridor ehtiyojlarini qondirishning strategik ahamiyatini anglab yetdilar 
va natijada bozor marketinggi konsepsiyasi paydo bo’ldi. Bugungi kunga 
kelib, ular biror muhim ishga qo’l urishdan oldin, jamiyat manfaatlari 
haqida ham o ’ylay boshladilar. Ijtimoiy-axloqiy marketing bozor 
ishtirokchilaridan marketing siyosati doirasida uch omilni o’zaro bog’liqlikda 
qarashni talab etadi, bu omillar - firma foydasi, xaridor ehtiyojlari va 
jamiyat manfaatlari.
Marketingni o’zaro aloqaviy konsepsiyasi. Marketingni o’zaro 
aloqaviy konsepsiyasining asosiy g’oyasi xaridorlar bilan boshqa oldi- 
sotdi jaray o n i q atn ash ch ila ri 
o ’rtasidagi m un o sab atlar 
(kommuniqatsiya)dan tashkil topadi.Marketingni o ’zaro aloqaviy

---

konsepsiyasi kommunikatsiya, shaxsiy muloqotlar ahamiyatini oshiradi. 
Marketingni o’zaro aioqasi kommunikatsiyani kengroq jihatda — 
kompaniya bilan uning sheriklari o’rtasidagi daromad olib kelishni 
xohlagan o’zaro aioqasi sifatida ko’radi.
Quyidagi 3-jadvalda marketing evolyutsiyasini nazariy asoslari, uslublari 
va qo’Uash sohalari bilan tanishib chiqamiz.