TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2022/ 5 - SON
6
and the importance of praise and reprimand. it is about shooting motives.
Keywords:
cognitive, hierarchy, need, motive,
motivation, praise and
reprimand, learning activity.
So‗nggi yillarda psixolog va pedagoglarda bilimlar va ko‗nikmalarni
muvaffaqiyatli egallashni ta‘minlashda o‗rganishga bo‗lgan ijobiy motivatsiyaning
roli haqidagi tushunchalar kuchaydi. Shu bilan birga,
yuqori darajadagi ijobiy
motivatsiya qobiliyatlarning darajasi yetarlicha yuqori bo‗lmagan taqdirda
kompensatsiyalovchi (o‗rnini bosuvchi) omil rolini o‗ynashi mumkinligi aniqlandi;
biroq, ushbu omil qarama - qarshi yo‗nalishda amal qilmaydi - yuqori darajadagi
qobiliyatlar o‗qishga bo‗lgan rag‗batning yo‗qligi
yoki uning past darajada
ifodlalanganligini kompensatsiya qilmaydi, o‗qishda jiddiy muvaffaqiyatlarga olib
kela olmaydi [1].
Tadqiqotchi olim A.I.Gebos [2] talabalarda o‗qishga nisbatan ijobiy
rag‗bat/motiv/ sababni shakllantirishga hissa qo‗shadigan omillar aniqlagan:
- bevosita va yakuniy ta‘lim maqsadlarni anglash/tushunganlik;
- olingan bilimlarning nazariy va
amaliy ahamiyatini anglash;
- o‗quv materialini bayon qilishning emotsional/hissiy shakli;
- ilmiy tushunchalarni rivojlantirishda "istiqbolli yo‗nalishlarni" ko‗rsatish;
- o‗quv faoliyatining kasbga yo‗naltirilganligi;
-
o‗quv faoliyati strukturasida muammoli vaziyatlar yaratuvchi
topshiriqlar/vazifalarni tanlash;
- o‗quv guruhida qiziquvchanlik va "bilishga (kognitiv) bo‗lgan ijobiy
psixologik iqlimning" mavjudligi.
Oliy ta‘lim muassasasida o‗quv jarayonini o‗rganishda ham qiziqarli
ma‘lumotlar olingan. Talabalarning salmoqli qismini
umumiy ilmiy va ijtimoiy-
ta‘lim fanlar ularni kasbiy jihatdan muhim bilim va ko‗nikmalarni o‗zlashtirishga
yaqinlashtirmasligiga, balki uzoqlashtirishiga ishonchlari komil. Talabalarning
o‗qishni tashlab ketishlarining ko‗p holatlari birinchi kurslarda, ya‘ni muna shu
fanlarni o‗rganish davomida sodir bo‗lishi ham tasodifiy emas.
Muvaffaqiyatli o‗qishga bo‗lgan motivatsiya omilining
intellekt omilidan
kuchliroq ekanligining aniqlanganligi ham e‘tiborga loyiq holat. Olima M.D.
Dvoryashina olgan ma‘lumotlarga ko‗ra, o‗qishda muvaffaqiyatlarning intellect
(zakovat) bilan yaqin aloqasi aniqlanmagan [3]va intellekt bo‗yicha (asosida)
muvaffaqiyatga erishish odatlarini talaba qizlarning 56%-da va talaba yigitlarning
35% kutish mumkin. Ta‘kidlash lozimki, bunda ―kuchli‖ va ―zaif‖ talabalar o‗quv
faoliyatiga bo‗lgan motivatsiyasi bilan bir birlaridan farq qilishmagan. Kuchli
talabalarda kasbni yuqori darajada egallash ehtiyoji mavjud bo‗lib,
ular mustahkam
kasbiy bilimlar va amaliy ko‗nikmalar olishga qaratilgan. Zaif talabalarning motiv
