Toshkent davlat transport universiteti

8.1-rasm. Boshqaruvchi p-n o’tishli tranzistorning kirish (a) va chiqish (b) xarakteristikalari.


Zatvor kuchlanishining ustki va pastkn kambag’allashgan sohalarni(p-n o’tishlarni) bir-biriga tutashtiradigan U_zo qiymati chegaraviy (ostonaviy) kuch­lanish deb ataladi.
Ustki va pastki kambag’allashgan sohalarning tutashishi zatvor kuchlanishining chegaraviy qiymatidan ki­chik qiymatlarida ham sodir bo’lishi mumkin. Buning uchun istok bilan stok orasidagi kuchlanish musbat bo’lib, son jihatdan U_c = U_z - U_zo qiymatga teng bo’lishi kerak. 8.1-rasmda bu kuchlanish koordinat boshidan o’tuvchi parabola orqali tasvirlangan. U tranzistorning chiziqli va to’yinish sohalarini bir-biridan ajratib turadi. Bu parabola U_z=0 bo’lgandagi xarakteristi­kani M nuqtada kesib o’tadi. Uning koordinatlari U_c=-U_co va I_s = I_so stok tokining to’yinish qnymatini ifodalaydi.
Agar parabola tenglamasi I_s =k·U_s² ga (k - proporsionallik koeffitsienti) M nuqtaning koordinatalarini qo’ysak, quyidagi munosabat hosil bo’ladi:
(8.4)
U zatvor kuchlanishining o’zgarmas qiymatlari uchun pa­rabola chizig’ining xarakteristikalar bilan kesishadigan nuqtalariga mos keladigan stok tokining kattaligini ifodalaydi.
To’yinish sohasida xarakteristika deyarli gorizontal holatga ega bo’lgani uchun (8.4) ifoda taqribiy hisoblanadi va unipolyar tranzistorning barcha turlari uchun o’rinli bo’ladi.
Unipolyar tranzistorning parametrlarini aniqlash uchun (8.1) ifodadan stok tokining to’liq differensialini aniqlash kerak:
va (8.5)


Agar
(8.6)
deb belgilasak, u quyidagi ko’rinishga keladi:
(8.7)
(8.6) ifoda unipolyar tranzistorning xarakteristik tenglamasi deb ataladi. U stok tokini biror miqdorga o’zgartish uchun stok kuchlanishini zatvor kuchlanishiga nisbatan μ marta ko’proq o’zgartnsh kerakligini ko’rsatadi. Binobarin, zatvor kuchlanishi stok tokiga stok kuchlanishidan kuchliroq ta’sir etadi. Shu ta’sirni xarakterlovchi μ kattalik tranzistorning statik ku­chaytirish koeffitsienti deb ataladi.
(8.5) ifodada S kattalik xarakternetikaning qiyalik koeffitsienti, R_i- tranzistorning differensial yoki ichki qarshiligi deb ataladi. S zatvor kuchlanishi I V ga o’zgarganda, stok tokining qanchaga o’zgarishini ko’rsatadigan kattalikdir. Statik kuchaytirish koeffisientiga teskari miqdor
(8.8)
tranzistorning singdiruvchanlik koeffitsienti deyi­ladi. S, R_i, μ va D kattaliklar unipolyar tranzistor­ning statik parametrlaridir.
Unipolyar tranzistorlarning asosiy afzalligi shundaki, kirish qarshiligi juda katta (10¹⁵ Om), ishchi chastotasi o’ta yuqoridir (GGs). Undan tashqari ular issiqlik va radiaktiv nurlanishlarga chidamli bo’ladi.
Elektron asboblar ishlatilganda ularga biror yuk-yuklama ulanadi. Uni ekvivalent qarshilik snfatida belgilanadi. Umumiy holda ekvivalent qarshilik kompleks kattalik bo’lib, u elektron asbobning elektrodlaridan birortasiga ulanadi.
Elektron asbobning yuklama ostida ishlashi uning dinamik ish rejimi deb ataladi. Dinamik rejim di­namik xarakteristika va parametrlar orqali ifodalanadi. Ular statik xarakteristika va parametrlardan farq qiladi va har bir xususiy hol uchun alohida aniqlanadi. Misol uchun unipolyar tranzistorning ish re­jimi bilan tanishaylik. Qulaylik uchun yuklama qarshiligini sof aktiv qarshilik deb hisoblaymiz. U tranzistorning stokiga ulangan R_s rezistordan iborat (8.2 a-rasm). Lekin dinamik ish rejimni tekshirish uchun tranzistorning xarakteristikasidagi ishchi sohasi ham ko’rsatilishi kerak. Faraz qilaylik, ishchi soha chiqish xarakteristikasining to’g’ri chiziqli qismida tanlangan bo’lsin. Ma’lumki, bu soha zatvor kuchlanishining manfiy qiymatlariga to’g’ri keladi (8.2-rasm).