Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

2.6-rasm. Zaruriy va qo‘shimcha mahsulotning modifikatsiyalashgan
shakllari
Foydaning turli to‘lovlardan qolgan qismi esa tadbirkorlaming 
sof foydasi bo‘lib, uning hisobidan o ‘zlarining iste’molini qondiradi, 
investitsiyani, turli sotsial yo‘nalishdagi ishlami amalga oshiradilar. 
Ko‘rinib turibdiki, qo‘shimcha mahsulotni ko‘paytirish hech kimga 
zarar bermaydi, aksincha jamiyat a’zolarining hammasi uchun man- 
faatlidir.
M a’lumki, qo‘shimcha mahsulot bilan zaruriy mahsulot o‘rtasida 
har doim ziddiyat va aloqadorlik bo‘ladi. Ulaming har ikkalasi- 
dan ham butun iqtisodiyotni rivojlantirish va jamiyat a’zolarining 
farovonligini oshirish maqsadlarida foydalaniladi.
Lekin ulaming sof milliy mahsulotdagi hissasi turli omillar 
ta ’sirida, masalan, texnika taraqqiyotining rivojlanishi, ijtimoiy ish­
lab chiqarish tarkibining o ‘zgarishi, mehnat unumdorligining oshishi 
natijasida o ‘zgarib turadi. Mehnat unumdorligining o‘sishi natijasida
65

---

zaruriy mahsulotning absolyut miqdori o‘sgan holda sof milliy mah- 
sulotdagi hissasi kamayib, qo‘shimcha mahsulotning hissasi oshib 
boradi. Bunday holatlar qo‘shimcha mahsulot normasining oshishida 
o ‘z aksini topadi.
Bu bayon etilganlardan xulosa qilib aytish mumkinki, qo'shimcha 
mehnat va binobarin, qo‘shimcha mahsulot butun-butun tarixiy 
taraqqiyot davomida ishlab chiqarishni, fan texnikani, ta’limni, 
sog‘liqni saqlashni, madaniyatni rivojlantirish, mamlakat mudofaa- 
sini mustahkamlashning iqtisodiy manbai bo‘lib kelgan va bundan 
keyin ham shunday bo‘lib qoladi.
Hozirgi davrdagi bozor iqtisodiyotiga doir adabiyotlarda ishlab 
chiqarish omillari bilan uning samarasi o‘rtasidagi bog‘liqlik 
ishlab
chiqarish funksiyasi 
deb ataladi. Masalan, ishlab chiqarish omil­
lari - tabiat (N), kapital (K) va ishchi kuchi (L)ni ishlab chiqarishda 
qo‘llashdan olingan mahsulotni M dan iborat deb faraz qilsak, ishlab 
chiqarish funksiyasi