Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

K M = AM /AK yoki K M  = А М / А И .
Bu tushunchalam i yana bir shartli misol aniqroq ifodalash 
m um kin (2.4-jadval).
Yuqorida aytilganidek, 
alohida olingan omil evaziga 
q o ‘shilgan mahsulot m a’lum darajaga borgandan keyin kamaya 
boshlaydi. Bu kam ayish ayniqsa uning har bir birligi evaziga 
qo ‘shilgan m ahsulotda aniq seziladi. M ana shu qo‘shilgan omil 
unum dorligining pasayishiga qarab m arjinalistik y o ‘nalish va- 
killari 
unumdorlikning pasayib borishi qonuni 
degan qonunni 
k ash f qilishgan. U lam ing g ‘oyasi b o ‘yicha har bir keyingi qilin­
gan xarajat yoki omil oldingisiga qaraganda kam samara beradi 
va oqibatda um um iy o ‘rtacha m ahsulot ham pasayib ketadi.
68

---

2.4-jadval
Qo‘shilgan mahsulot va qo‘shilgan omillar unumdorligi
l-yil
2-yil
So‘nggi
qo‘shilgan
miqdor
Qo‘shilgan 
omillar unum­
dorligi 
АМ/ЛО
Jalb qilingan kapital, 
ming so‘m
120
150
30
1
Ishchi kuchi (ishchilar 
soni, nafar)
100
120
20
1,5
Olingan 
umumiy 
mahsulot, dona
100
130
30
-
0 ‘rtacha mahsulot:
100
130
30
-
a) ming so‘m kapitalga, 
dona
0,83
0,87
0,04
-
b) 1 ishchiga, dona
1
1,08
0,08
-
Biroq, shuni ta’kidlash lozimki, keyingi jalb qilingan omil yoki 
xarajat unumdorligining pasayib borishi qonuni har doim ham amal 
qilavermaydi. Balki u quyidagicha to ‘rt holat mavjud bo‘lgan sharoit- 
dagina amal qilishi mumkin:
1) ishlab chiqarishning boshqa omillari o‘zgarmay faqat bir omil 
to‘xtovsiz oshirilganda;
2) fan-texnika taraqqiy etmay to‘xtab qolganda yoki uning yangi- 
liklari ishlab chiqarishga jalb qilinmaganda;
3) omillar o‘rtasidagi miqdor va sifat nisbatlari buzilganda;
4) shart-sharoitni hisobga olmasdan xarajatlar xo‘jasizlarcha, ko‘r- 
ko‘rona amalga oshirilganda.
Yuqorida belgilangandan boshqa holatlarda bu qonun amal qil- 
maydi.