Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov
A.Razzoqov, Sh.Toshmatov, N .O ‘rmonov. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Т
Yüklə 18,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2 A.Razzoqov, Sh.Toshmatov, N .O ‘rmonov. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Т.:
«Moliya». 2 0 0 2 ,42-bet. 3 A.Razzoqov, Sh.Toshmatov, N .O ‘rmonov. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Т.: «Moliya». 2002, 89-90-bet. 23 lab chiqarish va ayirboshlashni boshqaruvchi qonunlar to‘g ‘risidagi fandir, deb yozgan edilar. Iqtisodiyot nazariyasi fani shakllanishi jarayonida bir qancha g‘oyaviy oqimlar, maktablar vujudga kelgan. Ular jamiyat boyligi- ning manbai nima, u qayerda va qanday qilib ko‘payadi, degan savol- larga javob topishga urinishgan. Bunday iqtisodiy oqimlardan dast- labkisi merkantilizm deb atalgan. Bu oqim tarafdorlari odamlaming, jamiyatning boyligi puldan, oltindan iborat, boylik savdoda, asosan, tashqi savdoda - muomala jarayonida paydo bo‘ladi, ko‘payadi, sav doda band bo‘lgan mehnat unumli mehnat, boshqa mehnatlar esa unumsizdir, deb tushuntirib keldilar. Keyinchalik, iqtisodiy bilimlar rivojlanib, takomillashib borgan sari, ayirboshlash, ya’ni bevosita savdo jarayonida mahsulot yaratilmasligi, faqat ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarda (tashish, qadoqlash, saralash, saqlash) qiymatning ko‘payishi m a’lum bo‘lib qoldi. Ayirboshlashning ekvi- valentlik tartibi, ya’ni teng mehnatga teng boylik muvozanati buzil- gan taqdirda boylik birovlar foydasiga qayta taqsimlanadi, natijada kimdir boyib, kimdir xonavayron b o iib boradi. Merkantilistlar iqti sodiyot nazariyasining asosiy vazifasi davlatning iqtisodiy siyosatiga amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat deb ta’kidladilar. Ulaming fikricha, iqtisodiyotda ijobiy savdo balansiga erishilishi uchun davlat iqtisodiyotga faol aralashishi, ya’ni milliy ishlab chiqarish va savdoni o ‘z panohiga olishi zarur deb hisoblaydi. Keyingi oqim fiziokratlar deb atalgan. Ular merkantilistlardan farqli o‘laroq, boylik qishloq xo‘jaligida yaratiladi va ko‘payadi, de gan g'oyani olg‘a surdilar. Ulaming vakili bo'lgan F.Kene mashhur «Iqtisodiy jadval» asarini (1758) yozdi va unda fiziokratizm maktabi asoslarini yaratdi. Uning nazariy va siyosiy dasturini ta’riflab berdi. Bu asarda F.Kene almashuvning ekvivalentlik ta’limotini ilgari surdi. Uning fikricha almashuv yoki savdo boylik yaratmaydi, almashuv ja rayonida teng miqdorli qiymatlaming almashuvi ro‘y beradi, tovar- laming qiymati bozorga kirmasdan oldin mavjud bo‘ladi. F.Kenening ta’limotida sof mahsulot nazariyasi markaziy o‘rin egallaydi. Uning fikri cha, yalpi ijtimoiy mahsulot va ishlab chiqarish xarajatlari o‘rtasidagi farq sof mahsulot hisoblangan. F.Kene sof mahsulot bilan qo‘shimcha 24 mahsulotni chalkashtirib, ikkalasini aynan bir narsa deb tushunadi. U qo‘shimcha qiymat dehqonlaming qo‘shimcha mehnati samarasi sifatida yuzaga keladi deb izohlaydi, ayrim joylarda esa qo‘shimcha qiymatni tabiatning sof hadyasi deb qarab, uni yaratishda tabiat ham ishtirok etadi, deb tushuntiradi4. Bu yerda u o ‘zi bilmagan holda qiymat bilan naflilik (iste’mol qiymat)ning farqiga bora olmaganligini ifoda etadi. F.Kene ta’limotini A.Tyurgo, Dyupon de Nemur va boshqalar davom ettirdi. Fiziokratlaming ta’limoti bo‘yicha qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan mehnat birdan-bir unumli mehnat deb hisoblanib, boshqa sohalardagi mehnat esa unumsiz mehnat deb hisoblangan. Keyinchalik iqtisodiyot fanining Yüklə 18,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|