Toshkent farm atse vtikainstituti

Timoqgulni hosiliniyig‘ish va quritish. 
Tirnoqgulning hosilini 
gullay boshlagandan terishga kirishiladi. Yangi ochilgan gullarini 
birinchi navbatda qo‘lda teriladi. Gul savatchalari tez-tez ochilishi 
munosabati bilan har 3 kunda, kechi bilan 4-5 kunda terib turiladi. 
0 ‘simlikdan terib olingan to‘pgullar qizib ketmasligi va uning 
sifati buziImasligi uchun savatchalarda va to'plainlarda 3 -4 soatdan 
ortiq saqlanmaslik kerak. Terilgan mahsulot maxsus quritgich 
asboblarda (SPK), havo (VPT-400, 600) quritgichlarda 40-45°S 
gacha quritiladi, 4-6 kun davomida quritilgan mahsulot bosilmasdan 
maxsus qog‘ozdan yasalgan qopchalarda 20 kg dan qilib joylashtirib 
saqlanadi. Mahsulotni quruq omborlarda saqlash muddati 2 yildan 
oshmasligi kerak.
ODDIY BO‘YMODARON ACHILLEA
MILLEFOLIUM L.
Oddiy bo‘ymodaron -
Achillea Millefolium L. 
astradoshlar - 
Asteraceae 
(murakkabguldoshlar -
Compositae) 
oilasiga kiradi.
Ko‘p yillik bo‘yi 20-50 (ba’zan 80) sm ga etadigan o ‘t о ‘simlik. 
Ildizpoyasi shoxlangan bo‘lib, yer ostki novda hosil qiladi. Bunday 
novdadan ildizoldi barglar va poyalar о ‘sib chiqadi, Poyasi bir nechta, 
tik o ‘suvchi, yuqori qismi shoxlangan bo‘lib, ular qalqonsimon gul 
to‘plamlari bilan tamomlanadi. Bargi oddiy, ikki marta patsimon 
ajralgan bo‘lib, poyada bandsiz ketma-ket o ‘rnashgan. Gullari 
savatchaga to‘plangan. Savatchalar o‘z navbatida qalqonsimon to‘p 
gulni tashkil etadi. Mevasi - yassi, tuxumsimon, kulrang pista.
Iyun oyidan boshlab yoz oxirlarigacha gullaydi, mevasi 
avgustdan boshlab etiladi.
Geografik tarqalishi. 
О ‘simlik keng tarqalgan bo‘lib, o‘rmon, 
o ‘rmon-cho‘l va cho‘l hududlarida hamda tog‘li tumanlarda (tog‘ 
etaklaridagi tekisliklarda, tog1 vonbag‘irlarda) ochiq yalangliklarda 
va quruq o ‘tloqlar, qirlar, yo‘l yoqalari, o‘rmon chetlari va boshqa 
yerlarda o'sadi.
192

---

M ahsulotning tashqi ko‘rinishi. Tayyor mahsulot o ‘simlikning 
yer ustki qismidan (poyaning yuqori qismidan, bargdars va gul 
to‘plamlaridan hamda ba’zan ildizoldi to‘p barglardan) iborat. 
Poyasi bir oz qirrali, siyrak bargli, kulrang-yashil tusli bo‘lib, 
uzunligi 15 sm. Bargi tukli, kulrang-yashil, ikki marta patsimon 
ajralgan. Barg plastinkasining bo‘lagi (segmenti) lansetsimon yoki 
chiziqsimon bo‘lib, 3-5 juft tishli boTakchaga qirqilgan. Gullari 
savatchaga to‘plangan. Savatchalar o ‘z navbatida qalqonsimon to'p 
gulni tashkil etadi. Savatcha mayda, tuxumsimon, 3-4 mm uzunlikda 
bo"lib, tashqi tomonidan о Tama barg bilan qoplangan.
Savatcha chetidagi gullar oqish, b a’zan och pushti rangli, 
tilsimon, o ‘rtasidagi gullari esa naychasimon. Mahsulotning o‘ziga 
xos xushbo'y hidi va achchiq mazasi bor.
XI DF ga ko‘ra mahsulot namligi 13%, umumiy kuli 15%,, 10% li 
xlorid kislotada yerimaydigan kuli 3%, yo‘g‘onligi 3 mm dan oshiq 
boTgan poyalar 3%, o ‘z rangini yo‘qotgan, ya’ni qora va qo‘ng‘ir 
rangga aylangan poya va barglar 1% dan, teshigining diametri 7 mm 
li elakdan oTmaydigan yirik qismlar (qirqib maydalangan mahsulot 
uchun) 10%, teshigining diametri 0,5 mm li elakdan oTadigan 
mayda qismlar (qirqib maydalangan mahsulot uchun) 10%, organik 
aralashmalar 0,5% va mineral aralashmalar 1 % dan oshiq boTmasligi 
kerak.
Kimyoviy tarkibi. Mahsulot tarkibida karotin , К va S vitaminlar, 
axillein va betonitsin alkaloidlari, 0,8% gacha efir moyi, matrikarin 
izomeri, millefin laktoni, 0,31% xoiin, asparagin, smola, oshlovchi, 
achchiq (proxamazulen-axillin) va boshqa moddalar boTadi.
XI DF ga ko‘ra mahsulot tarkibidagi efir moyining miqdori 0,1 % 
dan kam boTmasligi kerak.
Efir moyi tarkibida 1-4% gacha xamazulen (asosiy qismi,, 
efir rnoyini olish vaqtida proxamazulendan hosil boTadi), tuyon, 
kamfora, borneol, kariofillen, 10% gacha sineol, chumoli, sirka va 
valerian kislotalar bor.