Toshkent farmatsevtika instituti ekologiya va mikrobiologiya
Yüklə 19,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
55 o‗rnida o‗ziga xos marker - xitin joylashgan. Bu tashqi muhit nojo‗ya ta‘siridan himoya qila oladigan qattiq universal struktura mavjudligini isbotlaydi. Ko‗pgina zamburug ‗lar suvli muhitdan quruqlikdagi hayot tarziga o ‗ t i b o l g a n . X i t i n n a f a q a t o ‗ s i m l i k organizmlarida, balki ayrim hayvonlar (bo‗g‗im oyoqlilar, baliqlar) da ham saqlanib qolgan. Ipsimon zamburug‗larning hujayra devorida kletchatka hosil bo‗ladi, u massa jihatidan o‗simlik tanasida etakchi o‗rin egallaydi. Uglevod polimerlaridan tuzilgan fibrillyar-amorf matritsadan tashkil topgan zamburug‗ hujayra devorlarida proteinlar, glikoproteinlar, ba‘zan lipidlar va lipoproteinlar aniqlangan. Masalan, Sascharomyces cerevisiae da «katta invertaza» fermenti va hujayra devoriga xitin mikrofibrillalarini tashuvchi xitosoma organellalari mavjud. Aspergillus niger, Botrytis cinerea, Neurospora crassa, N. sitophila hujayra devorlarida fosforillangan poligalaktozaminlar aniqlangan. Kasal odamlarda sezilarli allergiya chaqiruvchi patogen zamburug‗lar hujayra devorida glikoproteinlar aniqlangan. D ermatofitlar da n ajra tib olinga n ga lakta no -ma nna no- peptid tezlashgan va sekinlashgan allergiya turlarida allergen sifatida namoyon bo‗ladi. Peptidning uglevod qismi bir i nc hi tu rga te gi shli, o qsil e sa a ller g iya ning i k k i n c h i t u r i ga t egi s hl i . Z a m bu r u g‗ l a r hu j a yr a devoridagi lipidlar va lipokonyugatlar juda kam miqdorlarda aniqlana di, ayrim turlar (bir qator achitqi organizmlarida) da esa umuman uchramaydi. Mitselial zamburug‗ hujayra devorlari naysimon tuzilishga ega , uning ichida hujayra membranasi bilan o‗ralgan sitoplazma mavjud. Hujayra devori himoya va zi fasini ba ja r a di va moddalar almashinishi jarayonida ham ishtirok etadi. Bakteriya hujayra devori ko‗p komponentli sistema bo‗lib, unda gidrofob va gidrofil, zaryadlangan va zaryadlanmagan molekulalar o‗zaro ta‘sirda bo‗ladi. Grammusbat va grammanfiy bakteriyalardagi peptidoglikan yagona qonuniyat asosida tuzilgan. Uning asosida muram yoki glikolaktil (glyukomuram) kislota joylashgan (Mur N Ats) bo‗lib, u navbat bilan N -atsetilglyukozamin bilan bog‗lanadi, bioza ko‗rinishida 10-65 ta qaytariluvchi bloklardan zanjirga birikadi. Sut kislotasi karboksili o‗rni bilan L- va D-aminokislotalardan hosil bo‗lgan tetra- (tri-, penta-) peptidlar birikadi. Bakteriyalar barcha peptidoglikanlari ikkita katta A va B guruhlariga bo‗linadi. A guruhda peptidoglikan subbirliklari o‗zaro diaminokislota E-aminoguruhlari va D-Ala karboksi guruhlar orqali bog‗lanadi: Atipidagi peptidoglikanlarga qaraganda B tipidagi peptidoglikanlar kam uchraydi. Ular masalan fitopatogen korinebakteriyalarda aniqlangan. Glikokonyugatlarning ikkala tipida interpeptid bog‗larining ko‗pgina variantlari ma‘lumdir. Agar interpeptid ko‗prik ma‘lum bir aminokislota qoldig‗ini o‗zida tutsa, unda uni regulyarlar razryadi qatoriga kiritiladi (masalan, Starh aureus da); agar aminokislotalar har xil bo‗lsa, – noregulyarlar razryadiga kiritiladi. To‗g‗ri interpeptid bog‗ aminokislotali ko‗prik hosil bo‗lishini bekor qiladi. Grammusbat bakteriyalarda peptidoglikan hujayra devorining quruq massasining 30- 90%ni tashkil etadi, grammanfiy bakteriyalarda o‗rtacha 10%ga yaqin. Bu glikokonyugat rigid strukturalarga tegishli bo‗lishiga qaramay, u o‗zining konshaklsion holatlarida harakatchan. Bakteriyalar hujayra devoridagi peptidoglikan karkas rolini bajaradi, hujayra bo‗linishida osongina sintezlanib va ajraladigan (reparatsiyalanadigan); u to‗g‗ri yoki bilvosita hujayra modda almashinuvida ishtirok etib, turli moddalarni hujayra ichiga kirishini va undan chiqarishni ta‘minlaydi (bunda grammusbat va grammanfiy bakteriyalar interpeptid ko‗priklarining zichligi va peptidoglikan molekulalarning qavati ahamiyatga ega. Grammusbat bakteriyalar peptidoglikan qavatini hujayra membranasidan keladigan lipoteyxoev kislotasi teshib o‗tadi. O‗z navbatida peptidoglikan bilan ribitteyxoev kislotasi bog‗lanib, S6 glikolaktil kislotasi bilan fosfodiefir bog‗larini hosil qiladi: Teyxoev kislotalari hujayra uchun zarur bo‗lgan magniy ionlarni bog‗laydi; mikrob hujayrasining umumiy manfiy zaryadining shakllanishida ma‘lum hissa qo‗shadi, bakteriofaglar uchun retseptor joy qismini hosil qiladi. Ayrim grammanfiy bakteriyalarda uglerod komponenti 56 sifatida sial kislotalari aniqlangan. Sial kislotalari neyromin α-keto-β-amino-pentaoksikarbon yoki nonulozamin kislotalarining hosilalaridir. Neyramin kislotani mannozamin va pirouzum kislotasining aldol kondensatsiyasining mahsuli deb ko‗rish mumkin. N-atsetil-O-atsetilneyramin kislotasining polimeri S guruhiga mansub bo‗lgan meningokokklar antigeni spetsifikligini belgilaydi. Lipoproteinlar grammanfiy bakteriyalar turiga kiruvchi Essherichia, Klebsiella, Pseudomonas, Proteus, Salmonella, Serratia va boshqalar hujayra devori tarkibiga kiradi. E soli lipoproteini 58 aminokislotani o‗zida tutib, ulardan gistidin, glitsin, prolin, triptofan va fenilalanin yo‗q, Polipeptid molekulyar massasi 7000 Da ga teng, ya‘ni bu kichik protein blok strukturadir, uning terminal uchlarida yog‗ kislotalarining qoldiqlardan (R1-R2) eterifitsirlangan glitserilsistein tutadi. 58 ta aminokislotaning 9 tasi alaninga to‗g‗ri keladi; 7 tasi asparagin kislotasi bilan asparaginga; 6 tasi seringa; 5 tasi lizinga; 4 tadan valin, leysin va argininga; 3 tasi glutaminga; 2 tadan glutamin kislotasi, treonin va metioninga; 1 tadan izoleysin, tirozin va sisteinga to‗g‗ri keladi: Teyxoev kislotalari hujayra uchun zarur bo‗lgan magniy ionlarni bog‗laydi; mikrob hujayrasining umumiy manfiy zaryadining shakllanishida ma‘lum hissa qo‗shadi, bakteriofaglar uchun retseptor joy qismini hosil qiladi. Ayrim grammanfiy bakteriyalarda uglerod komponenti sifatida sial kislotalari aniqlangan. Sial kislotalari neyromin α-keto-β-amino-pentaoksikarbon yoki nonulozamin kislotalarining hosilalaridir. Neyramin kislotani mannozamin va pirouzum kislotasining aldol kondensatsiyasining mahsuli deb ko‗rish mumkin. N-atsetil-O-atsetilneyramin kislotasining polimeri S guruhiga mansub bo‗lgan meningokokklar antigeni spetsifikligini belgilaydi. Lipoproteinlar grammanfiy bakteriyalar turiga kiruvchi Essherichia, Klebsiella, Pseudomonas, Proteus, Salmonella, Serratia va boshqalar hujayra devori tarkibiga kiradi. E soli lipoproteini 58 aminokislotani o‗zida tutib, ulardan gistidin, glitsin, prolin, triptofan va fenilalanin yo‗q, Polipeptid molekulyar massasi 7000 Da ga teng, ya‘ni bu kichik protein blok strukturadir, uning terminal uchlarida yog‗ kislotalarining qoldiqlardan (R1-R2) eterifitsirlangan glitserilsistein tutadi. 58 ta aminokislotaning 9 tasi alaninga to‗g‗ri keladi; 7 tasi asparagin kislotasi bilan asparaginga; 6 tasi seringa; 5 tasi lizinga; 4 tadan valin, leysin va argininga; 3 tasi glutaminga; 2 tadan glutamin kislotasi, treonin va metioninga; 1 tadan izoleysin, tirozin va sisteinga to‗g‗ri keladi. Lipoprotein bir qismi peptidoglikan (2,4 10 5 molekula bir hujayraga) bilan bog‗langan, lekin uning katta qismi erkin holda (4,8.10 5 molekula 1 hujayraga) turadi. Funksional jihatdan lipoproteinlar rigid struktura sifatida hujayraning shaklini saqlashda va turli moddalarni tarnsportida hujayra devorining integrativligini ta‘minlaydi, bundan tashqari peptidoglikanli va fosfolipidli qavatlari orasidagi o‗ziga xos vositachi vazifasini bajaradi. Fosfolipidlar topologik jihatdan lipoprotein qavatidan tashqarida joy egallaydi, ya‘ni lipoprotein va lipopolisaharid oralig‗ida 1 mkm 2 shartli yuzaga 10 6 molekula fosfolipidlar to‗g‗ri keladi. Fosfolipidlar hujayra devorida ikki qavatli membrana ko‗rinishida bo‗lib, lipoproteinlarning lipid komponentlari bilan nokovalent bog‗lar bilan bog‗langan. Fosfolipid membranasining tashqi qavati lipopolisaharid bilan chegaradosh (gidrofob o‗zaro ta‘sir), qavatlar orasida esa oqsil molekulalari joylashgan. Fosfolipidlar sezilarli yon tomonga siljish xususiyatiga ega. SHunday qi lib , f o s fol ipi d qa va t qu t bla n ga n, gidrofil qismlari tashqariga qaragan, grammanfiy bak teriya lar da lipopolisa harid qa va t u chu n o‗ziga xos podlojka sifatida xizmat qiladi. Fosfolipid qa vatida ta qsimla nga n oqsil globulalar, o‗ziga xos kanallar h o s il qi l i b, gi d r o f il m o d da la r ni hu j a yra i c h i ga kirishini ta‘minla ydi. Fosfolipid membra na ichk i m e m b r a n a g a y a ‘ n i sitoplazmani saqlovchi hujayra membranasiga nisbatan t a s h q i h i s o b l a n a d i . Hujayra tashqi membranasi uning tashqi muhit ta‘siridan saqlanishida ma‘lum hissa qo‗shadi. Oqsillar gra mmu sba t kokklarda peptidoglika n va kapsula moddasi oralig‗ida joy egallaydi. 1 mkm 2 hujayra y u z a s i g a 1 0 5 o q s i l m o l e k u l a s i t o ‗ g ‗ r i k e l a d i . Stafilokokklar A proteini immunoglobulinlar Fs fragmentiga qardoshlidir. Streptokokklar hujayra devorida M-, T- va R-proteinlar ajratiladi. A guruh streptokokklarning Yüklə 19,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|