Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi "botanika" fanidan o
Yüklə 43,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
63 1. Geterotipik 2. Gomeotipik Reduksion bo‘linishda ham yadro 4 davrni boshidan kechiradi: Reduksion bo‘linishning geterotipik tipida metafazada xromasomalar 2 ga bo‘linmaydi. SHuning uchun ham geterotipik bo‘linishning oxirgi davri telofazada hosil bo‘lgan qiz hujayralarda xromasoma- larning soni ona hujayrasinikidan 2 marta kam bo‘ladi. Hosil bo‘lgan hujayra diploid reduksion bo‘linishning gomeotipik tipda hosil bo‘lgan qiz hujayralar yadrosi yana bo‘lina boshlaydi. Bu bo‘linish kariokinezga o‘xshash bo‘ladi, ya’ni metafazada xromasomalar o‘rtasidan 2 ga bo‘linishadi. Bu tipda 1 ta ona hujayradan 4 ta qiz hujayra hosil bo‘ladi. Bu hujayralarning tetrada deyiladi. Qiz hujayralar-ning xromasomalari soni ona hujaylarning xromoso-masi sonidan 2 marta kam bo‘ladi. QOPLOVCHI TO‘QIMA. Qoplovchi to‘qima deganda o‘simlik tanasini ustki tomondan qoplab turuvchi hujayralar yig‘indisiga tushuniladi. O‘simlik tanasini qoplovchi to‘qimalar tuzilishi va bajaradigan vazifasiga ko‘ra har xil bo‘ladi. Qoplovchi to‘qima o‘simlikning barcha organlarini qurib qolishdan va tashqi muhitning boshqa noqulay sharoitlaridan, ya’ni ortiqcha quyosh ta’siridan, kuchli isib ketishdan mexanik shikastlanishdan, zararkuranda mikroorganizmlarning ichki to‘qimalarga kirishidan himoya qiladi. Ildizdagi qoplovchi to‘qimalar esa suv va unda erigan mineral moddalarni shimishda, tuproqda uchraydigan ba’zi qattiq elementlarni eritish jarayoni hamda ildizning ichki to‘qimalarini mexanik taassurotlardan saqlaydi. Qoplovchi to‘qima kelib chiqishi va joylashishi jihatdan 3 xil bo‘ladi. 1. Birlamchi qoplovchi to‘qima - epidermis 2. Ikkilamchi qoplovchi to‘qima - periblema. 3.Quruq po‘stloq Epidermis dermatogendan hosil bo‘ladi. Ikkilamchi qoplovchi to‘qima esa fellogen hosil bo‘ladi. Bir pallali o‘simliklarning hamma organlari, ikki pallali o‘simliklarning barglari va yosh novdalari epidermis bilan qoplangan, qolgan organlari esa ikkilamchi qoplovchi to‘qima bilan qoplangan. EPIDERMIS Epidermis bir - biri bilan zich joylashgan tirik parenxima hujayralardan tashkil topgan. . O‘simlikning yosh organlarini quyosh nuri ta’sirida qurib qolishdan saqlaydi. Barg orqali bo‘lib turadigan transpiransiyani chegaralaydi va boshqa mexanik ta’sirlardan ximoya qiladi.Epidermis hujayralarida hujayra oralig‘i bo‘lmaydi. Bir pallali o‘simliklarda epidermis hujayra po‘sti to‘g‘ri chiziqli, ikki pallali o‘simliklarda esa egri - bugri bo‘ladi. Epidermis hujayralari odatda rangsiz bo‘ladi. Ba’zi bir o‘simliklarning epidermisida, masalan, qirqquloq o‘simligida shuningdek soya va salqin erda yashaydigan o‘simliklarning epidermisida xlorofil donachalari bo‘ladi. Ba’zi bir o‘simliklarning epidermisida antotsian deb atalgan pigment bo‘ladi. Masalan, begoniya, tardeskansiya deb atalgan o‘simliklarning ranggi qizil va binafsha bo‘ladi. Epidermis hujayralarning tashqi qisman, yon po‘sti qalinlashgan bo‘ladi. Tashqi po‘sti kutin moddasi bilan sug‘orilgan. Kutin moddadan epidermisning ustida kutikula qavati hosil bo‘ladi. Kutikula o‘zidan suvni va havoni o‘tkazmaydi. SHuning uchun epidermis o‘simliklarning ko‘p suv bug‘latishdan va qurg‘oqchilikdan saqlaydi. Ba’zan 64 epidermisda suv to‘planadi. Ba’zi o‘simliklarning ustida mum izlari ham bo‘ladi. Masalan, olxo‘rining mevasida, chinnigulning mevasida, karam bargida. Mum izlari qalinligi 0,1 mm gacha bo‘lishi mumkin. Janubiy Amerikadagi, Voskovaya palma deb atalgan o‘simlikda mum izlari 5 mm qalinlikda bo‘ladi. Mum murakkab tuzilgan efir bo‘lib, 100 0 temperaturada eriydi. Mum ham kutikulaga o‘xshash vazifasini bajarib turadi. Epidermisda teshikchalar bo‘ladi. Bu teshikchalarni ustitsa (ba’zan og‘izchalar deb ham ataladi) deb yuritiladi. Epidermis bilan qoplangan o‘simlik organlari ustitsa yordamida suvlarni bug‘latib turadi. Gaz almashish protsessi ham ustitsalar yordamida bo‘ladi. Ustitsalar doimo ochilib ham yopilib turadi. Ustitsalarning ochilib ham yopilib turishi sharoitga bog‘liq bo‘ladi. Ustitsalarning ikki tomonida berkituvchi (qamrovchi - zamыkayushie kletki) hujayra bor. Bu hujayra xlorofil donachalari bo‘ladi. Xlorofil donachalarida fotosintez protsessi bo‘lib, shakar to‘planadi. SHakarlarga to‘yingan hujayra o‘ziga suvni tortadi. Natijada bu hujayra TURGOR xolati ro‘y beradi. Ana shu vaqtda ustitsalarning teshigi ochiladi. Aksincha xolatda ya’ni fotosintez protsessi to‘xtagan vaqtda ustitsalarning hujayralari so‘liydi, ya’ni plazmoliz ro‘y beradi. Bu xolatda esa ustitsalarning teshiklari yopiladi. Demak ustitsalar ham ochilib, ham yopilib turadi. Ustitsalarning tagida xavo turadigan bo‘shliq joyi bor. Demak mana shu ustitsalar orqali o‘simliklar nafas olib, oziqlanib va ortiqcha suvlarni parlantirib turadi. O‘simliklarda xavo ustitsalardan tashqari suv chiqarib turadigan ustitsalar ham bo‘ladi. Bu ustitsalar gidatoda lar deb ataladi. Gidatodalar hamma vaqt ochiq bo‘ladi. CHunki uning hujayralari hamma vaqt turgor xolatda turadi. Suvni chiqarib turishi gutatsiya deb ataladi. (gutta tomchi). Gidatodalar barglarning er ustki organlarida bo‘ladi. Masalan, poya, barg va boshqalar. O‘simlik ildizida ustitsalar bo‘lmaydi. Ustitsalar o‘simliklarning yashash sharoitiga qarab bargning pastki epidermisi 1 kv mm satxda 100-300 tagacha ustitsalar bo‘lishi mumkin. Kungaboqar bargining 1 kv, mm satxida 200 tagacha ustitsa bor. Epidermisdan har xil tuklar o‘sib chiqadi. (valoski, trixoma) Tuklar havoning harakatini susaytiradi, shuning natijasida o‘simliklar suvni kam bug‘latadi. SHuningdek tuklar o‘simliklar issiqdan va sovuqdan saqlab turadi. Ba’zan tuklar boshqa vazifalarni ham bajarib turadi. Masalan, labguldoshlar oilasiga kiruvchi o‘simliklardan bezli tuklar efir moylarini ishlab chiqaradi. Qichitqi, chayono‘t (krapiva) deb atalgan o‘simliklarning tuklari zaxarli bo‘ladi. SHu bilan bu tuklar o‘simlikni muhofaza qiladi. Ba’zi bir o‘simliklarda tuklar tikanga aylanib ketgan bo‘ladi. Masalan, yantoq, chaqir tikanak va boshqalar. Jiyda daraxti bargidagi tuklar yulduzsimon shaklda bo‘ladi. Bu tuklar ko‘p hujayrali, o‘siq bo‘ladi. SHuning uchun ham jiyda bargi oqish bo‘lib ko‘rinadi. Ildiz tuklari orqali oziq moddalarni suvda erigan xolda shimadi. Ildiz tuklari tirik bo‘ladi. Ular qisqa umrli efemerdir. 10-20 kungacha yashaydi. SHuning uchun ham ularning soni nixoyat darajada ko‘p bo‘ladi. Tuklar ildizning shimuvchi satxini kengaytirib turadi. IKKILAMCHI QOPLOVCH I TO‘QIMA - PERIDERMA Birlamchi qoplovchi to‘qima epidermisning o‘simlik tanasining o‘sishi ta’siri oqibatida bo‘lina borishi va ko‘payishi xar xil o‘simliklarda xar xil kechadi. Ayrim o‘simliklarda epidermis bir necha oy, hatto bir necha yilgacha yashasa, boshqa o‘simliklarda bir necha haftadan bir necha oyga qadar davom etadi. Ikkilamchi qoplovchi to‘qima fellogen deb atalgan tug‘diruvchi to‘qimadan hosil bo‘ladi. Ba’zi bir o‘simliklarda fellogen epidermis tagida joylashgan hujayralardan tuzilgan bo‘ladi. Masalan, qayin, dub, chinor, zarang daraxtlari. Ba’zan fellogen epidermis-ning o‘zidan ham hosil bo‘ladi. Masalan, olma, tol va boshqalar. Yüklə 43,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|