Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi "botanika" fanidan o
Yüklə 43,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
65 Ba’zan fellogen po‘stloqning ichkariroq joylashgan hujayralaridan hosil bo‘ladi. Fellogen-ning hujayralari kariokinez usulda bo‘linib ko‘payib turadi. Natijada fellogen o‘zidan yuqoriga probkani (fellemani), ichkariga fellodermani (po‘stloqni) ishlab chiqaradi. Fellemaning tashqi tomoni suberin moddasi bilan sug‘orilib probkalanadi. Probka tarkibidagi suberin 58%, sellyuloza 22 %, lignin 15%, suv 5% dir. Probkalangan hujayra o‘zidan, suvni, havoni, changlarni, tovushni, elektrni o‘tkazmaydi. SHuning uchun sanoatda probka katta ahamiyatga ega. Masalan, samolyotsozlikda, xolodilnik ishlab chiqarishda va boshqalarda ishlatiladi. Probkani dub daraxtidan olinadi. Probka beradigan dub daraxti qora dengiz bo‘ylarida o‘sadi. Probkasi 15 sm gacha bo‘ladi. Probka tushib ketmaydi. Probka dub daraxtidan xar 10- 15 yilda kesib olinadi. Probkani amurskoe barxatnoe derevo daraxtidan olish mumkin. Bu daraxtning probkasi uncha qalin emas, sifati ham probka dubidan past bo‘ladi, shuning uchun ham undan qurtqaruvchi moddalar tayyorlanadi. Probkaning ichi odatda havo bilan to‘la bo‘ladi. Probka o‘simliklarning meva po‘stida (anor meva po‘sti), tugunagida (kartoshka tugunagida) ham uchraydi. Probka bilan qoplangan o‘simlik organlari chechevichkalar orqali nafas olib, suv bug‘latib turadi. CHechevichka bor joyda probka bo‘lmaydi. Probka o‘rnida yumshoq, siyrak joylashgan hujayralar bo‘ladi. Ana shu hujayralar orqali suv bug‘lanadi va gaz almashish protsessi bo‘ladi. CHechevichkani ustitsadan farqi shu. Periderma ba’zan po‘kak to‘qima deb ham ataladi.Po‘kak to‘qima epidermisning nobud bo‘lishi natijasida meristema deb ataladigan maxsus gormonlar ta’siri hosil qiluvchi to‘qima hisobiga shakllanadi. UCHLAMCHI QOPLOVCHI TO‘QIMA (KORKA -QOBIQ) Ko‘p yillik daraxt o‘simliklarning poyalarida probka o‘rnini asta-sekin quruq po‘stloq egallaydi.SH sababli uni ba’zan uchlamchi qoplovchi to‘qima deb ham yuritiladi.Daraxtsimon o‘simliklar poyasi kambiy qavatini uzluksiz rivojlanishi natijasida doimo eniga o‘sib yo‘g‘onlashib turadi,poyaning ana shunday eniga o‘sish davomida 2 -3 yildan so‘ng periderma yoriladi Fellogen faoliyatining harakteriga ko‘ra turli ko‘rinishdagi po‘stloq hosil bo‘lishi mumkin. Fellogenning doira shaklda joy olishdan xalqasimon po‘stloq hosil bo‘ladi. Agarda fellogen ayrim bo‘laklar shaklida hosil bo‘lsa, tangachasimon po‘stloq hosil bo‘ladi. Poya po‘stlog‘ining ichki qatlamlaridan yangi fellogen hosil bo‘ladi va undan yangi probka qavati rivojlanadi. Fellogen bir necha yillar davomida probkani ishlab chiqazib turadi. Keyinchalik fellogen hujayralari o‘ladi. Po‘stloqning ichkari tomonidagi hujayralardan yangi fellogen hosil bo‘ladi. Bu hosil bo‘lgan fellogen o‘zidan yuqoriga probkani, ichkari tomonga esa fellodermani ishlab chiqaradi. Qaytadan hosil bo‘lgan probkani tashqari tomondagi xujayralarning hammasi o‘ladi. CHunki o‘zidan suvni va havoni o‘tkazmaydi. Bu hujayralardan oziq moddalar etib bormaydi. Bu o‘lgan hujayralar qobiqqa aylanadi. Qayin daraxtida qobig‘ 8-10 yildan so‘ng, dub daraxtida 25 yildan so‘ng, paxtada esa 50 yildan qobig‘ vujudga keladi. Qobig‘ning qadinligi 10 sm ga etadi. Qobig‘ daraxtlarda vaqti bilan tushib turadi. Qobig‘ning tushishi daraxtlarga zarar etkazmaydi. Qobig‘ 1 qatorda xashoratlar ham tushib turadi. Nazorat savollari 1. Hujayrada qanday oziqa moddalar uchraydi? 2. Hujayradagi zapas oziqa moddalarni (kraxmal, oqsil, yog‘) aniqlash reaksiyalari? 3. Hujayra shirasida uchraydigan moddalar (oshlovchi moddalar, inulin va shilimshiq moddalar- sliz) va ularni aniqlash reaksiyalari? 66 4. Hujayrada qanday kristallar uchraydi? 5. Hujayra shirasida qanday pigmentlar uchraydi? 6. Hujayra po‘stining tuzilishi, vazifasi va kimyoviy tarkibini o‘zgarishi va ularni aniqlash reaksiyalari? 7. To‘qima nima va ular qanday guruhlarga bo‘linadi? 8. Hosil qiluvchi to‘qima va uning vazifasi ? 9. Hujayraning reduksion bo‘linishi qanday sodir bo‘ladi? 10. Qoplovchi to‘qimalarning vazifalari va ularning xillari? Foydalaniladigan asosiy darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar ro‘yxati 1. Яковлев Г. П., Челомбитько В.A. Ботаника. – M.: “Высшая школа” , 2001.-230 c. 2. Mustafaev S.M., Ahmedov O‘.A. Botanika. – T.: O‘zbekiston, 2005.- 435 b. 3. Mustafaev S.M., Ahmedov O‘.A., Samatova SH. O‘simliklar sistematikasidan amaliy mashg‘ulotlar. – T.: “YUNAKS-PRINT” MCHJ bosmaxonasi, 2007.- 127 b. 4. Ahmedov O‘.A., Yulchieva M.T. Botanika fanidan elaktron darslik.-T.: 2008. 5. Pharmaceutikal Botany, a Text-Books for students of pharmacy and science. Published by forgotten books, 2013. –14р. 6. V. Ch. Evans Farmakognoziya. –Xalqaro nashr: Edinburg, London Nyu– York, Filadelfiya, Sidney, Toronto (16 nashr).- Saunders Elsevier Limited, 2009. 7. Hamidov A., Nabiev M.M. “O‘zbekiston o‘simliklarini aniqlagichi”.-T.: 1987.-235 b. 8. Васильев A.E. “Морфология, анатомия растений”. – M.: Изд-вo “Высшая школа”, 1988. -435 c. 9. Xolmatov X.X., Karimova S.U., Ahmedov O‘.A. va boshqalar. Dorivor o‘simliklarning lotincha-o‘zbekcha-ruscha-arabcha va forscha-tojikcha lug‘ati.-T.: X.F. “Nizim” bosmaxonasi, 2004. – 239 b. 10. Березовская T.П., Дмитрук С.E., Гришина Е.И., Белоусов M.В. Основы фармацевтической ботаники. – Toмск: Печатная мануфактура, 2004.-294 с. 11. Xolmatov X.X., Ahmedov O‘. A. Farmakognoziya. 1-2 qism. – T.: “Ibn Sino” nashiryoti, 2007.- 806 b. Ma’ruza – 3 Mexanik o‘tkazuvchi, ajratuvchi va asosiy to‘qimalar Reja: 1. Mexanik to‘qima, ularning vazifasi 2. O‘tkazuvchi to‘qima, ularning vazifasi 3. Asosiy to‘qima, ularning vazifasi 4. Ajratuvchi to‘qima, ularning vazifasi 5. Xazm bezlari va osmaforlar 6. O‘simlik organlari (Organografiya) 7. Ildiz morfologiyasi 8. Ildizning anatomiyasi 9. Birlamchi ildizning anatomiyasi 10. Ikkilamchi ildizning anatomiyasi 11. SHakli o‘zgargan (metamorfoz) ildizlar. 12. Ildizdagi tugunak bakteriyalar va mikoriza Yüklə 43,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|