Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika universiteti Tabiiy fanlar fakulteti kechki Geografiya oʻqitish metodikasi

6-Rasm Koning ekologiyaga ta’siri
Ekologik siyosat va asosiy tamoyillar
“Olmaliq KMK” AJ oʻz faoliyati davomida quyidagi tamoyillarga amal qiladi:

• 
  barqaror rivojlanish davridagi iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy ehtiyojlarini kelajak avlodga zarar yetkazmagan holda amalga oshirish;
  
• 
  kombinatning atrof-muhitga salbiy ta’sirini avvaldan baholash;
  
• 
  ishlab chiqarish jarayonidagi ekologik salbiy oqibatlarini oldindan bartaraf etish va ogohlantirish choralarini qoʻllash;
  
• 
  ekologik yuqori mavqeiga ega boʻlgan hududlarda ishlab chiqarish faoliyatini rad etish;
  
• 
  tabiiy muhitni oʻziga hos xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqarish obyektlarini qurish (seysmologik va sel xavfi mavjud va yuqori qiyalikli hudud va hokazolar);
  
• 
  togʻ-kon madanlarini qazib olishda eng yaxshi texnologiyalarni amalda qoʻllash;
  
• 
  chiqindilarni utilizatsiya qilishning ekologik xavfsiz usulini qoʻllash;
  
• 
  ishlab chiqarish hududidagi texnologik jarayonlarning atrof-muhitga xavflilik darajasini monitoring qilish;
  

AGMK mulohazalarini inobatga olgan holda, Sovuq buloq konida ikkita ochiq karyer konturlarida ohaktosh zaxiralarini hisoblab, qo'shimcha qidiruv ishlari to'g'risidagi hisobot qayta ko'rib chiqish uchun qaytarildi va "Qo'riqlash bo'yicha yo'riqnoma" qoidalarini hisobga olgan holda to'liq qayta ko'rib chiqildi hamda mazmuni, O‘zbekiston Respublikasi Davlat geologiya qo‘mitasi tomonidan 1995-yil 28-sentabrda tasdiqlangan “Loyihasi va materiallarni Davlat zaxiralari qo‘mitasiga metall va norudali foydali qazilmalar konlarini hisoblash bo‘yicha taqdim etish tartibi” bo’yicha shakllantirildi.

Ko'rsatmalarga muvofiq 1995 yil. 1.2-bandning 1.2-bandi, qo'shimcha qidiruv ishlari natijasida aniqlangan va o'zlashtirish uchun katta kapital qo'yilmalarni talab qilmaydigan, konni qazib olish sxemasiga yoki foydali qazilmalarni qayta ishlash texnologiyasiga o'zgartirishlar kiritilgan qo'shimcha zaxiralar, agar ular davlat hisobiga kiritilgan bo'lsa, qayta tasdiqlanmasdan ham ishlab chiqilishi mumkin.
Shu munosabat bilan, AGMK mulohazalarini inobatga olgan holda, qo‘shimcha o‘rganilgan C1 toifadagi 5, b, 7-bloklarda va qo‘shimcha ajratilgan B toifadagi 8-blokda, unga tutash hududda yagona loyiha karyeri qurildi va sanoat zaxiralari hisoblab chiqildi. Shimoldan 3-B blokining tasdiqlangan zahiralariga. 1-C1 blokida ohaktosh zahiralari C2 toifasidan C1 toifasiga +670 m dan +660 m gacha o'tkazildi.
So‘nggi 10 yil ichida Sovuq buloq karyerida 4-C1, 3-B va 2-C1 bloklarida ohaktosh zaxiralari qazib olindi.
Loyihaviy karyer, umuman olganda, mavjud ish jabhasining umumiy holatini buzmasdan, o'rganilgan geologik zaxiralar konturiga kiritilgan.
Konni o'zlashtirish 10 m balandlikdagi to'siqlar bilan ish frontining yarim halqasimon egilishi bilan ko'zda tutilgan.
Karyerning ishchi borti qiyalik burchagi 60-55°, ish olib borilmaydigan bort qiyalik burchagi 65 °. Ish olib borilmaydigan bortda qazib olish oxirida xavfsizlik bermasi pog’ona balandligining 1/3 qismi sifatida qabul qilinadi va 3,3 m ni tashkil qiladi. Ushbu parametrlar "Nometall qurilish materiallari korxonalarini texnologik loyihalash me’yorlari" ga muvofiq qabul qilingan. Loyiha karyerida konfiguratsiya bo'yicha assimetrik, janubi-g'arbdan shimoli-sharqqa cho'zilgan majmua mavjud. Tektonik nuqtai nazardan, kon bir qator bloklardan tashkil topgan bo’lib, ular turli darajalarga ko'tarilgan, shu sababli loyihadagi chuqurlikning pastki qismi + 760 dan + 660 m gacha bo'lgan balandliklarda ko'tarilgan bloklarga muvofiq joylashgan.
Shunga ko'ra, karyer chuqurligi bo'yicha har xil o'lchamdagi beshta blokga bo'linadi, ular alohida yoki bir vaqtning o'zida ishlab chiqilishi mumkin.
Konning shimoli-g'arbiy qismida asosiy karyerdan suv havzasining qiyalik qismi bilan chegaralangan 7-C1 alohida zaxira bloki mavjud.
Grafik qurilish natijasida ochiq karyerning quyidagi parametrlari aniqlandi:
1. Yer yuzasi bo’yicha uzunligi - 820 m
2. Pastki qismi uzunligi - 760 m
3. Maksimal ustki kengligi - 350 m
4. Yuqoridagi minimal kenglik - 60 m
5. Pastki qismning maksimal kenglik - 300 m
6. Pastki qismningf minimal kenglik - 27 m
Karyerning pastki qismi janubi-g'arbdan shimoli-sharqqa qarab gorizontlar bilan chegaralangan:

1-jadval
Konning chegaralari

Gorizont	+ 760 m	+ 710 m	+ 670 m	+ 700 m	+ 660 m	+ 740 m
Blok	6 – C1	4 – C1 va 5 – C1	3 – B va 8 - B	2 – C1	1 – C1	7 – C1

7-blokda qazib olish oxirida ishlamaydigan pog’onalar soni - 5 ta; karyerning shimoliy konturi +740 m gorizont bo'ylab kun yuzasiga yetib boradi, bu C1 toifasi bo'yicha ushbu blokdagi zaxiralarni hisoblash uchun pastki gorizontdir.

Kimyoviy tarkibi (CaO + MaO) bo'yicha, oldindan o'rganilgan bloklardagi ohaktoshlar OST 21-27-76 bo'yicha "A" sinfiga to'liq mos keladi. Zaxiralarning 25,3 % "B" sinfiga tegishli. Radiatsion-gigiyenik omilga ko'ra, barcha ohaktoshlar I sinfga va barcha yo'nalishlarda cheklovsiz foydalanish mumkin.
Konda ohaktoshlar tog‘ jinslari ko‘rinishida ochilib, tashqi qatlamga ega emas. Ichki ustki qatlamga siyenit va porfiritlardan iborat bo'lgan ezilgan zonalar bilan birga keladigan to'siqlar kiradi. Qalinligi 5 m dan ortiq bo'lgan daykalar va maydalash zonalari tanlab qazib olinadi. Yupqa daykalar, shuningdek, qalinligini ohaktosh bilan oshirish sharti bilan tanlab qazib olinishi mumkin. Qalinligi 0,5 - 1,5 m bo'lgan siyenit daykalari odatda kuchli o'zgargan, bo'shashgan tuzilishga ega va osonlik bilan qumga aylanadi. Qoida tariqasida, ular tanlab ishlab chiqilmaydi, chunki qazib olingan ohaktoshni maydalash paytida to'g'ridan-to'g'ri material qum fraktsiyasiga kiradi va chiqindilarga chiqariladi.
"Giprotsvetmet" MChJ tomonidan Sovuq buloq konini o'zlashtirish bo'yicha Texnik loyihaga muvofiq (Moskva, 1984 yil) o'rtacha ekspluatatsion ochish koeffitsienti 0,6 m³/m³ yoki 0,22 m³/t deb belgilangan. Oldindan o'rganilgan bloklardagi ustki qatlamlar hajmi 59,2 ming m³ ni, ohaktosh zaxiralari 2333 ming tonnani tashkil etdi. Ushbu bloklar uchun tozalash nisbati o'rtacha: 59,2 : 2333 = 0,025 m³/t.
Biroq, bu hajmdagi ustki qatlamning 34,8 ming m³ siyenit toʻgʻridan-toʻgʻri va 7-C1 blokini asosiy karyerdan ajratib turuvchi yoriqgatoʻgʻri keladi. 7-C1 blokidagi ohaktosh zaxiralari 862,2 ming tonnani tashkil qiladi. 7-C1 blokining zahiralari bilan bog'liq tozalash nisbati: 34,8 : 862,2 = 0,04 m3/t bo'ladi, bu dala uchun o'rtacha ko'rsatkichdan sezilarli darajada past.