Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
əqrəba bir-birinin evinə bayramlaşmağa gedər, kənd ağsaqqal- ağbirçəklərinə bayram xonçaları göndərilərdi”. Araşdırmalar Yaz bayramının bir neçə istiqamətdə inkişafını göstərdi: Kiçik Çill ənin çıxması ilə bir ünsürün – Günəşin sıra ilə əvvəlcə havanı, sonra suyu, daha sonra isə torpağı cana g ətirdiyini gördük. N əs günlər olan çərşənbələrdən, xüsusilə də Boz ayın, y əni ilin son ayının son çərşənbələrindən qorunmaq, qurtulmaq m əqsədilə çərşənbə axşamları hər çərşənbəyə uyğun ayinlər keçirilir . İlin axırıncı çərşənbəsinin isə daha böyük sevinclə qarşılanması da məntiqə uyğundur. Deməli, xalq çərşənbələri onları sevdiklərindən deyil, tezcə xoşluqla keçib getməsini arzuladıqlarından keçirir, yəni qarşılayır. “Necə qarşılayarsan, el ə də yola salarsan” prinsipini əsas götürərək ilin son ayının ç ərşənbələri özünəməxsus tərzdə qarşılanır. İl başı, ilin, ayın axır gecəsi il təhvil olan gündür. Bəzən Axır çərşənbə ilə üst-üstə də düşür. İl günün müxtəlif saatlarında təhvil olduğundan xalq onu şəhər yerlərində daha çox top atılmasından, car çəkilməsindən bilirdi. Amma Axır ç ərşənbənin qorxusu onu daha yaxşı qarşılamağa məcbur edirdi. Əksər bölgələrimizdə məzarlıqlar, dünyasını dəyişənlərin ail ələri üçüncü – Ölü çərşənbəsində ziyarət edilirdisə, bəzi yerl ərdə, xüsusilə də Bakıda məhz Bayram günü qadınlar qəbir üstün ə gedərdilər. Dön ə-dönə vurğulayırıq ki, dörd ünsürün adının ç ərşənbələrə verilməsi 1990-cı ilin mart ayından başlamışdır. Hakimiyy ətin zəiflədiyi, böhrandan çıxış yolunun görünmədiyi Ayaz Müt əllibov hakimiyyəti zamanı xalqın başını hind 278 filml əri və qondarma çərşənbələrlə qatmağa başladılar. Təəssüf ki, bu işdə elə folklorşünas alimlərdən istifadə etdilər. İlk dəfə ünsürl ərin çərşənbələrə aid edildiyini məhz 1990-cı ilin mart ayında A.Nəbiyevin “Kommunist” qəzetindəki yazılarında görürük... Xalq bütün ç ərşənbələrdə çal-çağır etməmişdir. Hər ç ərşənbənin özünə məxsus keçirilmə qaydası var. Çoxsaylı adlar arasında ümumiləşdirmələr apardıqdan sonra əksər bölg ələrimizdəki sıralama belədir: 1) Yalançı çərşənbə; 2) X əbərçi çərşənbə; 3) Ölü çərşənbəsi; 4) Axır çərşənbə. 279 TÜRK XALQLARININ MÖVSÜM MƏRASİMLƏRİ SİSTEMİNDƏ NOVRUZUN YERİ İl Başı, Novruz yaz bayramı Türk Dünyasının mənəvi birliyin ə şərait yarada bilən milli bayramdır. Uzun zaman bəzi t ədqiqatçılar şaman ayinlərini, mərasimlərini, xalq inamlarını müxt əlif rəvayətlərlə fərqli etnik qrupa, dinə, təriqətə bağlayaraq insanların bayramın əsl mahiyyətini anlamalarına mane olmuşlar. Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra bütün xalqlar milli ad ət-ənənələrinin, mərasimlərinin dirçəldilməsi üçün mü əyyən səylər göstərməyə başladılar. Məlum oldu ki, türk xalqlarının, demək olar ki, hamısı bahar bayramını ayrı- ayrı adlar altında keçirmişlər. Hətta uzun illərdən bəri Novruzun bölücü terror örgütl ərinin əlində siyasi alətə çevrildiyi, Novruz tonqalının qarmaqarışıqlığa yol aça biləcək bir “silah” sayıldığı Türkiyənin özündə belə ələvi-bektaşilər imam Əlinin doğum günü olaraq, kürdlər üsyan günü olaraq (İrandakı zalım padşaha qarşı duran Dəmirçi Gave – Kava r əvayəti), Qars, İğdır kimi bölgələrdə yaşayan Azərbaycan türkl əri, Toros türkmənləri, Taxtaçı türkmənlər, Cənub-Şərqi Anadolu türkl əri arasında bu bayram keçirilmişdi. Qeyd etdiyimiz kimi, s əlcuqlu vəziri Nizamülmülk astronomlara hazırlatdığı Sultan Məlikşaha ithaf etdiyi Təqvim-i Cəlali deyil ən Günəş təqvimində qədim ənənəyə uyğun olaraq Novruzu birinci gün kimi t əsbit etdirmiş, beləcə vergi sistemind ə də qayda-qanun yaratmışdır… Sonralar Osmanlılar da, Şərqi, Cənub-şərqi Anadoluda Ağqoyunlular da həmin sistemd ən istifadə etmişlər. Bir sözlə, Sasanilər, Abbasilər, Böyük S əlcuqlular, monqollar, Səfəvilər, Osmanlılar, bütün 280 Orta, M ərkəzi Asiya ölkələri bahar bayramını, yazın gəlişini, Gün əşin çıxmasını qeyd edirdi. Günəş Qoç bürcünə girəndə, Osmanlı sarayında həkimbaşının hazırlayaraq içinə misk, əmbər, baharatlar, ədavalar qatdığı Nevruziyyə və ya “mesir m əcunu” deyilən məcun, ya da şirni qiymətləndirilirdi. 41 baharatdan hazırlanan Nevruziyyə, yəni üzərinə qızıl tozu tökülmüş qırmızı rəngli, gözəl ətirli “Nevruz şirnisi” ac qarına s əhər tezdən yeyilirdi. Xalqın inamına görə, “mesir məcunu” yey əni ilan, əqrəb, hörümçək sancmır. Həkimbaşının saray əczaxanasında hazırlatdığı bu məcun hökümdara, xanımlarına, saray əyanlarına verilər, əvəzində xələt alınardı. Xalqın da “qüdr ət məcunu” kimi dəyərləndirdiyi bu məcundan dadmaq ist ədiyinə görə, daha sadə şəkildə hazırlanaraq əczaxanalarda satılardı. Əl-Qəzvininin “Geyhan Şinası” kitabındakı rəvayətə toxunan Kadir Golkarian yazır: “Gazvini kendi eserinde Tanrının seçilmiş halkına ve Nevruzla ilgili Abulsemed-İbni- Ali`den ve o da dedesi Abdullah- İbni-Abbas`dan şunları söylüyor: “Bir gün altın tepsi dolu tatlı ile Hz.Peygamberin yanına geldiler ve tatlıları ithaf ettiler. Hz.Peygamber, “Bunlar nedir?” diye sordular, “Bunlar Nevruz tatlısı” diye cevap verdiler. Bundan sonra Hazreti Peygamber “Nevruz nedir?” yine sordular. Gelenler ve sehabeler “İranlıların en büyük bayramlarıdır” diye cevap verdiler. Hz.Peygamber bunu duyduktan hemen sonra güldü ve “şimdi hatırladım. Bu ordunun yeniden Allah emri ile hayata kavuştukları gündür... Cenab Allah onların ölüm emrini veripde kaç sene sonra yeniden hayata dönmelerini sağlamıştır. Bu aynı gün, yani yeni g ündür” dedi”. Bu, “Quran”ın Bəqərə surəsinin 243-cü ay əsindən gəlir [63, s.129]. 281 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|