107
to‗lovchilar davlat budjetiga to‗laydigan soliqlarini mustaqil ravishda hisoblab,
belgilangan muddatda va miqdorda amalga oshirishlari lozim. Davlat soliq
to‗lovchilarga soliqlarning fiskal majburiyatidan kelib chiqqan holda shunday
qat‘iy talabni qonun normalari asosida belgilab qo'ygan.
Soliq nazorati qanchalik qat‘iy bo‗lsa va tekshiruvlar natijasida aniqlangan
huquqbuzarliklar bo‗yicha chora ko‗rish muqarrarligi to'liq ta‘minlansa,
davlat
budjeti manfaatlari har tomonlama muhofaza qilingan va budjet daromadlarining
shakllanishi kafolatlangan bo‗ladi.
Shu nuqtai nazardan soliq organlari tomonidan amalga oshiriladigan nazorat
ishlarining huquqiy masalalari, nazoratni tashkil qilishning uslubiy yo‗nalishlari,
nazorat natijalarini rasmiylashtirish va soliq qonunchiligiga rioya etishda
qonunbuzarlikka yo‗l qo‗ygan soliq to‗lovchilarga chora ko‗rish tartiblarini
belgilaydi.
Soliq nazoratini to‗g‗ri ta‘minlash davlat va mahalliy budjetning daromad
qismi to‗ldirilishining muhimligini belgilaydi. Bundan
tashqari,
soliq nazorati
obyektlarining ko‗pligi sababli ham uning muhim ekanligini belgilovchi
omillardandir. Shu sababli ham soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlarni undirishda
butun dunyoda soliq nazorati amaliyoti muhim o‗rin egallaydi. Chunki ushbu
nazorat orqali budjetga soliq to‗lovchilar tomonidan qasddan yoki yanglishishlar
natijasida soliqdan yashirilgan to‗lovlar aniqlanib, ijtimoiy adolat va
huquqbuzarlik uchun jazoning muqarrarlik tamoyillari ta‘minlanadi.
Soliq nazoratiga O‗zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati
to‗g‗risida»gi Qonun 2-moddasida «Soliq nazorati - soliqqa tortiladigan subyektlar
va obyektlarni hisobga olishning, shuningdek soliq to‗g‗risidagi qonun hujjatlariga
rioya etilishini nazorat qilishning yagona tizimidan iborat»
37
deb ta‘rif berilgan.
Soliq nazorati moliyaviy-xo‗jalik nazorati turiga kiradi.
Ushbu nazorat turi
davlat moliyaviy nazorati bilan xususiy va umumiy jihatdan yaqindir. Lekin soliq
nazorati o‗zining obyekti, mazmuni, usul va uslubi, nazorat qiladigan shaxslar va
idoralar turiga qarab davlat moliyaviy nazoratidan farq qiladi. Bundan tashqari,
37
O‗zbekiston Respublikasining ―Davlat soliq xizmati to‗g‗risida‖gi № 474-I son Qonuni 29.08.1997 y.
108
soliq nazorati davlat budjeti daromad qismini to‗ldirish bilan bog‗liq maxsus
vazifani nazorat qilishi bilan ham boshqa nazoratlardan farq qiladi.
Soliq nazorati - soliqqa tortiladigan subyektlar va obyektlarni hisobga
olishning, soliq to‗g‗risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini, soliqlarning
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya
va Respublika yo‗l jamg‗armalariga majburiy to‗lovlarning to‗g‗ri
hisoblab
chiqarilishi, to‗liq va o‗z vaqtida to‗lanishini nazorat qilish hisoblanadi.
Soliq nazoratining obyekti - soliq va yig‗imlami undirish hamda ushbu
majburiyatlami bajarmagan soliq to‗lovchilami javobgarlikka tortish bilan bog'liq
munosabatlar majmuidir.
Soliq nazoratining subyektlari - Davlat soliq xizmati organlari, O‘zbekiston
Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi soliqqa oid jinoyatlarga qarshi
kurashish Departamenti organlari va mulkdorlar tomonidan yollangan auditorlik
xizmati vakillari bo‗lishi mumkin.
Soliq nazoratini olib borishdan ko‗zlangan asosiy maqsad, soliqqa tortishni
takomillashgan tizimini tashkil etish, soliq to‗lovchilar, banklar va boshqa soliqqa
oid munosabatlar qatnashuvchilari o‗rtasida soliq qonunchiligini buzishga yo‗l
qo‗ymaydigan soliq intizomini yaratishdir.
Bundan tashqari, davlat soliq nazoratining alohida vazifalari ham mavjud
boiib, bundan ko‗zlangan maqsad soliqqa oid munosabatlaming alohida sohalarini
tartibga solish hisoblanadi. Masalan, naqd pul sohasidagi qonunchilik normalariga
amal qilish va savdo-sotiq, valyuta qonunchiligini tartibga solish kabi vazifalardir.
Soliq nazoratining vazifalari quyidagilardan iborat:
-soliq va yig‗imlami to‗liq va to‗g‗ri hisoblanishi hamda budjet (budjetdan
tashqari fondlarga) o‗z muddatlarida to‗lanishini ta‘minlash;
-soliq va yig'imlar to‗g‗risidagi qonunlami buzuvchilarga jazoning
muqarrarligini ta‘minlash;
-soliq qonunchiligi buzilishini oldini olish, soliq to‗lovchilarni soliq va
yig‗imlar bo‗yicha o‗z majburiyatlarini bajarmaganligi yoki to‗liq bajarmaganligi
natijasida davlatga yetqazilgan zararni undirish;
109
-soliqqa tortish metodologiyasi va qonunchiligini takomillashtirishga oid
takliflar ishlab chiqish.
Nazoratni amalga oshirishda uning mazmunini
aniqlab olish ham muhim
masalalardan hisoblanadi. Shu tufayli soliq nazorati mazmuni sifatida:
-yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan soliq va yig‗imlar to‗g‗risidagi
qonunlar bajarilishini tekshirish;
-soliq organlarida hisobda turish va bu bilan bog‗liq majburiyatlarni
tekshirish;
-buxgalteriya hisobini to‗g‗ri yuritish, soliq hisobotlarini to‗g‗ri va
belgilangan muddatlarda taqdim etish, ulardagi ma‘lumotlaming asosliligini
tekshirish;
-soliq to‗lovchilaming soliq qonunchiligiga oid protsessual qonun normalari
talablariga rioya etilishini tekshirish;
-banklarning soliq qonunchiligi ijrosi bo‗yicha majburiyatlarini bajarilishini
tekshirish;
-naqd pul muomalasiga oid qonunchilik normalariga rioya etilishini
tekshirish;
-soliq va yig‗imlar to‗g‗risidagi qonunlar buzilishini oldini olish;
-yashirin soliq obyektlarini aniqlash;
-soliq qonunchiligini buzuvchilarni aniqlash va ularni javobgarlikka tortish;
-soliq
to‗lovchilar tomonidan soliq
va
yig‗imlar to‗g‗risidagi
majburiyatlarini bajarmaslik yoki yetarli darajada bajarmaslik
oqibatida davlatga
yetkazilgan zarami undirish kabilardir.
Soliq nazoratining usuli - bu nazoratni amalga oshirishning aniq harakat
uslubidir. Rivojlangan mamlakatlarda soliq nazoratini tashkil etishda turli
usullardan foydalaniladi.
Dostları ilə paylaş: