Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 617 -
Tümen’e gönderildi. İsker’e yakın bir noktada Tobolsk kale/şehri kurularak şehir askeri bakımdan güçlendirildi. Şehirde kiliseler inşa edildi ve kısa sürede Tobolsk Rusların Sibirya’daki başkenti haline dönüştü. İsker’de hüküm sürmekte olan Saydek ve yakın adamları Ruslar tarafından bir hile ile tuzağa düşürüldü ve Çulkov tarafından esir alınarak Moskova’ya gönderildiler. Bu arada Küçüm Han Tobolsk çevresinde Ruslara tabi halklara baskınlarına devam etti. Çulkov’un yerine Tobolsk’a tayin edilen Vladimir Koltsov-Masalski Küçüm üzerine seferlere çıktı ve ona ağır darbeler vurdu. Bu arada Batı Sibirya toprakları Ruslar tarafından yeni kale/şehir ağlarıyla örülmeye devam etti. Bu şehirlerin birçoğu Ruslar öncesinde Sibirya’da mevcut eski yerleşim noktalarında ya da onların hemen yanında daha muhkem mevkilerde Rusça isimlerle inşa edildi. 1593-1594 yıllarında Berezov, Surgut, Tara şehirleri kuruldu 20 . Kale/şehirlerin kurulması bölgede Rus hâkimiyetini tesis etmek ve sağlamlaştırmak maksadı yanısıra halen tehdit olmaya devam eden Küçüm kuvvetlerini bertaraf etmekti. Bu arada Sibirya’daki Rus yerel idareciler Küçüm Han’ı takibe devam etti. Zira bu şehirlerin güvenliği, bu bölgelere gelen ticaret kervanlarının emniyeti bakımından Küçüm Han tehlikesinin ortadan kaldırılması gerekiyordu. 1598 yılı yazında Andrey Voyevkov komutasındaki askeri kuvvetler Tara şehrinden Küçüm’ü takibe cıktı ve onunla Obi Nehri yakınlarında karşı karşıya geldi. İki taraf arasında çıkan şiddetli mücadelede Rusların ateşli silahları yine galip geldi ve Küçüm Han burada büyük bir darbe yedi. Öldürülenler ve esir alınanlar arasında en yakınları da bulunuyordu. Bu savaş onun Ruslarla son savaşı oldu. Kurtulabilen az miktarda bir kuvvetle Obi Nehri yukarılarına yönelen Küçüm’ün daha sonra Mangıtlar arasına gittiği ve orada vefat ettiği bilinmektedir. Bir iddiaya göre Kazak ordaları arasına karıştığı, bir başka iddiaya göre ise Nogayların yurtlarına yöneldiği ve orada Nogaylar tarafından öldürüldüğü nakledilmektedir 21 . Küçüm’ün ardından uçsuz bucaksız Sibirya’nın zaptında artık Rusların önünde ciddi bir engel kalmamıştı. Sibir Hanlığı’nın ortadan kaldırılmasından sonra Ruslar Sibirya’da hâkimiyet alanlarını derinleştirmeye devam etti. Kale/şehirlerin kurulması, askeri kuvvetlerin konuşlandırılması ve techizatın ikmâli bu hâkimiyetin perçinleşmesinde ve sürekliliğinde en güçlü dayanak noktaları idi. 1600 yılında Voyvoda İvan Liharev tarafından Turinsk, 1611’de Tomsk, 1618’de Yeniseysk, 1626’da Krasnoyarsk, 1635’te İrkutsk, 1656’da Afanasiy Paşkov tarafından Amur’da Nerçinsk ve Albazin şehirlerinin temelleri atıldı. Böylece 71 yılda Ruslar Ural dağlarından Amur’a kadar tüm Sibirya topraklarını zapt etmişler, kaleler, karakollar, kilise-manastırlar kurarak bu topraklara Rus inancını (Hıristiyan Ortodoksluğu), Rus dilini, Rus kanunlarını, Rus gelenek ve göreneklerini taşımışlardı. Sibirya’nın güneyinde ise Rusların faaliyetleri Orta Asya’nın zaptına yönelik uzun soluklu hazırlıklar kabilinde idi. Tomsk’un temellerinin atılmasından 7 yıl sonra 1618’de Altay dağları yakınında Kuznetsk şehri kuruldu. Kalmuklarla ve Kazak ordalarıyla uzun ve çetin mücadelenin ardından 1653’te Kurgan, 1659’da Yalutorovsk, 1670’de İşim, 1709’da Biysk, 1713’te Kolıvan, 1716’da ise ileride Bütün Batı Sibirya’nın idari ve stratejik merkezine dönüşecek olan Omsk kuruldu. 1750’de Petropavlovsk, 1757’de Semipalatinsk, 1789’da Ust-Kamenogorsk, 1791’de Buhtarminsk kale/şehirlerin temelleri atılarak batıdan ve kuzeyden tüm Kazak stepleri Ruslar tarafından kuşatılmış oldu. Sibirya’nın diğer hudutlarında Graf Muravyev Amurskiy Nerçinsk’ten Pasifik Okyanusu’na kadar Amur sahillerine yerleşiyor ve burada Amur ve Primorsk adlı iki oblast kuruyor. Buralarda Blagoveşensk, Sofiysk ve Nikolayevsk şehirleri inşa ediliyor. Ruslar Asya’da Pasifik Okyanusu’na ulaşarak Çarlığa yeni bir uluslararası stratejik ve ekonomik kapı aralıyor 22 . Sibirya Rusya için, Avrupalı sömürgeci devletlerin kendi anavatanlarından uzakta, Afrika’daki, Asya’daki sömürgelerinden farklı olarak görülüyordu. İdil-Ural’ın zaptıyla birlikte genişleyen sınırlarının hemen devamında yeni bir Rus yurdu olarak görüldüğünden bu toprakların dâimi Rus memleketine dönüşmesi sadece idari, iktisadi tedbirler alınması ile değil aynı zamanda Rus nüfusunun, Rus dili, kültürü ve inancının bu bölgelere teşmîli ile mümkündü. Bunu gerçekleştirmek için işgalin hemen ardından Ruslar Sibirya topraklarına yerleşmeye başladı. Sibir Hanlığı topraklarının ardından Sibirya’nın doğusunda ve kuzeyinde ele geçirilen yeni topraklarda kaleler, şehir ve kasabalar kurularak iç Rusya’dan nüfus göçü bazen devlet kanalıyla bazen de kendiliğinden asırlarca devam ettirildi. XIX. asra gelindiğinde nüfus dengesi artık Ruslar lehine dönmüş bulunuyordu.İlk gelenler Sibirya’nın zaptında rol oynayan voyvodolar, askeri görevliler, öncü kolonizatörler (Slujilie) idi. Ardından ziraat erbabı köylüler (Paşennıh) ve onlarla birlikte İç Rusya’dan Sibirya topraklarına gelen kaçkın köylülerden, maceracılardan, eşkıyalardan ve suçlulardan oluşan başka bir zümre (Gulyaşşih) Sibirya topraklarında ortaya çıktı. Onları, Hıristiyan din adamları
20 Miller (1750), s.211-233. 21 Miller (1750), s.287-307; Hadi Atlasi (1993), s.129-135. Rus tarihçilerin müracaat ettiği Sibir vekâyinameleri Küçüm’ün akıbeti ile ilgili konuda da çelişkili bilgiler vermektedir. 22 İ. Zavalişin (1862), Opisanie Zapadnoy Sibiri İ Zavalişina, Moskva: s.103-104; (1900), Kolonizatsiya Sibiri v Svyazi c Obşim Perecelençeskim Voprosom , Komitet Sibirskoy Jeleznoy Dorogi, S. Peterburg:, s.8-13. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|