Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 622 -
Sibirya’nın kutsal mekânları, yaylak ve kışlakları, tarihi köylerin izleri, terkedilmiş şehirler, savaş meydanları tespit edilmiş, halk anlatımlarına dayanan yerel efsaneler kayıtlara geçirilmiştir. Sibir’in tarihi coğrafyası bakımından önemli kaynaklardan biri de doezd adlandırılan keşif raporu diyebileceğimiz el yazma eser ve haritalardır. Sibirya’da ele geçirilen ya da hedeflenen bölgeleri yoklamak, teftiş etmek, bilgi toplamak üzere gizli olarak gönderilen memurların tuttuğu bu kayıtlar içerisinde Sibirya ile ilgili en eski olanı Rus işgali öncesine aittir.Bu eser 1567’deMoskova’dan Sibirya’ya gönderilen Ataman İvan Petrov’un Preje Ermakova Vzyatiya Sibiri adlı keşif raporudur. Sibirya’nın işgali öncesi ve sonrasına ait bilgiler veren bu tip el yazma eserler Moskova Sibir Prikazi’nde, ilerleyen dönemlerde ise Tobolsk’ta ve Sibirya’nın diğer şehirlerinde bol miktarda idi. Bunlardan bir kısmı günümüze ulaşmamıştır. Sibir üyezdlerinin nüfus defterleri, vergi defterleri, Moğol, Kalmuk, Çin vesair ülkelere seyahat eden elçilik heyetlerinin notları Sibir’in coğrafi tasviri bakımından oldukça kıymetli bilgiler sunan diğer kaynaklar arasındadır.
Sibir Hanlığı topraklarının zapt edilmesinden sonra Rusya’nın bu bölgeyle ticaretini geliştirmek için Çar Aleksey Mihailoviç zamanında 1637’de Moskova’da Sibir Dairesi (Sibirskiy Prikaz) adlandırılan özel bir idare kuruldu. Bu tarihe kadar (1599-1637) Sibirya’ya dair işler Kazan Dairesi ( Kazanskiy Prikaz) üzerinden yönetiliyordu. Orta Asya ve Çin mallarının satıldığı, depo edildiği büyük handa yer alan bu idareye ait evraklar 1626’da Moskova’da meydana gelen yangında yanmıştı. Prikazın yetkileri çok genişti. Bütün Sibir şehirlerinin yönetimi, voyvodaların belirlenmesi, ya da yerlerinin değiştirilmesi, Sibir şehirlerinin gümrük gelirleri ve hazineye ait diğer gelirlerin idaresi onun yetkileri altındaydı. Hazineye ait mal ve ürünlerin fiyatlarının, alım satımının denetlenmesi, kanun ve kaidelere aykırı durumlarda yargılamaların yapılması bu dairenin yetkileri arasındaydı. Sibir Dairesi, Sibirya’da valiliklerin kurulmasıyla yetkilerini ve önemini yitirmeye başladı ve şeklî bir müessese haline dönüştü. 1731’de Sibir Prikazı yeniden yapılandırıldı ise de 1763’te tamamen ilga edildi. Günümüzde Moskova arşivlerinde bulunan Sibir Dairesi evrakı Rusya’nın Çin ve Orta Asya ile ticari ilişkilerinin tarihine dair bol miktarda belgeye sahiptir 44 . XVI. asrın sonları ve XVII. asrın ilk çeyreğine ait Sibir tarihiyle alakalı arşiv belgeleri oldukça sınırlıdır. Bu döneme ait belgeler yangınlar sebebiyle tamamen yok olmuştur. Moskova’da Kazan Sarayı’nda bulunan Sibir Dairesi (Sibirskiy Prikaz)’nin tüm evrakı 1626’da çıkan yangında kül olmuştur. 1643 yılında Tobolsk yerel arşivi tümüyle yanmıştır. Sibirya’nın diğer şehirlerindeki en eski arşivler değişik tarihlerde meydana gelen yangınlarda yok olmuştur. Sibir tarihinin arşiv belgelerinin önemli bir kısmı günümüzde Moskova AdaletBakanlığı Arşivi (Moskovskiy Arhiv Ministerstva Yustitsii)’nin Sibir Dairesi Evrakı’nda bulunmaktadır. Burada Sibirya ile ilgili defterler, dosyalar ve muhtelif diğer belgeler yer almaktadır.Doğrudan Sibir Dairesi’ne ait toplam 1655 defter, 1724 dosya ve 320 adet muhtelif dosya ile cok sayıda evrakın bulunduğu bilinmektedir. Bunun yanısıra Rus arşivlerinde diğer dairelere ait Sibirya ilealakalı muhtelif cins ve miktarda evrak ve defter bulunmaktadır 45 . Moskova Adalet Bakanlığı arşivi görevlilerinden N.N. Ogloblin,Sibir Dairesi (Sibirskiy Prikaz)’nin 1592-1768 yıllarına ait arşivsel materyallerinin (defterler ve dosyalar) sistematik tasnif,tasvir ve tanıtımını yapmıştır. Obozrenie Stolbtsov i Knig Sibirskago Prikaza (1592-1768) adlı eserinin birinci kısmı 46 Voyvodalık İdaresi’nin ve kilise idaresinin belgelerine ayrılmıştır.İkincisi gümrük idaresi evraklarına, üçüncü kısmı 47
Sibirya yerel idarelerinin merkezle ve merkezin Sibirya ile ilişkilerine dair belgelere, dördüncüsü 48 ise esas olarak merkezi idarenin(Moskova Sibir Dairesi) ve az bir kısmı bu dairenin kuruluşu öncesine ait Sibirya evraklarının yer aldığı Elçilik Dairesi (Posolskiy Prikaz), Novgorodskaya Çet ve Kazan Sarayı Dairesievraklarından oluşmaktadır. Gümrük Gelirleri Dairesi Arşivi (Arhiv Departamenta Tamojennıh Sborov)’nde bulunan Sibir Dairesi’ne ait evrakların katoloğu sözkonusu arşivin başkanı N.Kaydonov tarafından hazırlanarak yayınlanmıştır 49 . Bu belgeler Sibirya’nın Çin’le, Orta Asya ve Avrupa Rusyası ile ticareti, gümrükler, gümrük karakolları, gümrük çalışanları, gümrük gelir giderleri, ticari ürünlerin damgalanması vb. konulardadır. Katologta Sibir Prikazi’nin XVIII. asrın ortalarına ait130 dosyası bulunmaktadır.
44 N. Kaydanov (1888), Sistematiçeskiy Katalog Delam Sibirskago Prikaza, Moskovskago Kommisarstva i Drugih Bıvşih Uçrejdeniy Po Çasti Promışlennosti i Torgovli , S. Peterburg: s.3; Fişer (1774), s.407. 45 N. N. Ogloblin (1895), Obozrenie Stolbtsov i Knig Sibirskago Prikaza (1592-1768), Çast Pervaya, Moskva: s.3-5. 46 Ogloblin(1895), Obozrenie Stolbtsov i Knig Sibirskago Prikaza (1592-1768), Çast Pervaya, Moskva. 47 Ogloblin (1900), Obozrenie Stolbtsov i Knig Sibirskago Prikaza (1592-1768), Çast Tretya, Moskva. 48 Ogloblin (1902), Obozrenie Stolbtsov i Knig Sibirskago Prikaza (1592-1768), Çast Çetvertaya, Moskva. 49 N. Kaydanov (1888), Sistematiçeskiy Katalog Delam Sibirskago Prikaza, Moskovskago Kommisarstva i Drugih Bıvşih Ucrejdeniy Po Çasti Promışlennosti i Torgovli , S. Peterburg.. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|