Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 623 -
Sibirya tarihi, coğrafyası ile ilgili önemli arşivsel dokümanların bulunduğu arşivlerden birisi Moskova Dışişleri Bakanlığı Arşivi (Moskovskiy Arhiv Ministerstva İnastrannıh Del)’dir. Bu arşivde bulunan Sibir’le ilgili arşivsel dokümanlar M.P.Putsillo tarafından hazırlanan Ukazatel Delam i Rukopisyam Otnosyaşşimsya Do Sibiri 50 adlı çalışmayla tasvir edilerek arşiv rehberi haline getirilmiştir. Eser Ermak’ın Ural ötesine geçişi ve Sibir Hanlığı topraklarını zaptetmeye başlamasının 300. yılı kutlamaları için hazırlanmıştır. Burada Rus devlet tarihçisi (İstoriograf) Miller’in dosyaları en zengin olanıdır.Bu belgeler İmparatoriçe II. Katerina’dan edindiği ve onun arşivine hediye ettiği belgelerdir. XVI. asrın başlarından XIX. asrın ikinci yarısına kadar olan bu belgelerde Sibirya, Moğolistan, Çin, Buryat, Tatar, Jongar, Kalmuk, Kırgız-Kazaklarla ilgili evraklar, Rusya’ya gelen yabancılara, maden ocaklarına, dini idarelere dair evraklar yer almaktadır. Putsillo eserine ek olarak Sibir’in coğrafi atlasları, harita ve planlarıyla ilgili Moskova Dışişleri Bakanlığı Arşivi Kütüphanesi’nde bulunan eserlerin listesini vermiştir 51 . Tobolsk’un ilk yerel arşivinin yandığından yukarıda bahsetmiştik. Sonradan kurulan arşiv, Sibirya’ya dair başka arşivlerden (Moskova Adalet Bakanlığı Arşivi, İmparatorluk İlimler Akademisi Arşivi) teminedilen belgelerle yenidenzenginleştirilmiştir. 1893’te Tobolsk Kafedral Mabedi Başpapazı’nın ölümüyle, Sibir şehirlerinin1621-1726 tarihlerini içine alan döneme ait onun topladığı kıymetli arşivsel materyaller Tobolsk Vilayet Müzesi Arşivi’ne hediye edilmiştir.Sözkonusuarşivsel dokümanların rehberi müzenin kütüphane görevlisi S.N.Mameyev tarafından hazırlanarak yayınlanmıştır 52 .Burada 1621-1645 yıllarına ait Verhotur, Pelim, Turinsk, Tümen, Tara ve Tobolsk şehirleri ve bu şehirlere bağlı üyezdlerin nüfusunu, vergisini,gelir-giderini, askeri keşif kayıtlarını muhtevi defter ve belgelerintasviri yer almaktadır. Toplam 126 tasvir yapılmıştır. Sibir Rus tarihinin arşiv belgelerinin bir kısmı, ya XVIII-XIX. asırlarda Sibir tarihi araştırmaları içerisinde ya da müstakil eserler halinde yayınlanmıştır.Sibir tarihinin XVIII. asrın ilk yarısı ve ortalarına ait bazı belgeleri Potanin tarafından yayınlanmıştır 53 . Mektuplar, raporlar, Moskova ile Sibirya yerel askeri idareleri arasındaki yazışmalardan oluşan bu belgeler; Sibirya Rus idari yapısı içinde yer alan bölgelerdeki kaleler, tabya ve istihkâmlar, askeri yapı, hudut işleri, gayrirus unsurlar, ticaret, ticari ürünlerin fiyat uygulaması, endüstriyel faaliyetler, firariler, işlenen suçlar, hastalık ve hayvan kırımları, iskân, kilise ve dini konulara tasnif edilerek yayınlanmıştır.Bunlar arasında Neplüyev’in Orenburg valiliği döneminde Başkurt isyanlarına, Başkurtlar üzerine gönderilen tenkil kuvvetlerine, Rus-Kazak ilişkilerine, Rus-Kalmuk ilişkilerine dair belgeler dikkat çekici görülmektedir. Zabaykal bölgesi (oblast) tarihine ait belgeler A.Şerbacev tarafından yayınlandı 54 . Bölgenin ele geçirilmesi, kolonizasyonu, Rus Kazakları ve yerel unsurlar, tarım sistemleri ve Nerçinsk fabrikaları ile ilgili geniş bir değerlendirmenin yer aldığı eserde,XVII. asrın ortalarından XIX. asrın sonların kadar olan dönemi kapsayan 160 adet belge neşredildi. Nerçinsk, İrkutsk, Selenginsk, Yeniseysk voyvodaları’nın, XVIII. asrın ilk çeyreğinden itibaren ise valilerin Moskova ile ve kendi aralarındaki idari, askeri, adli, iktisadikonularla ilgili yazışmalarına dair belgelerden oluşmaktadır. Moskova Adalet Bakanlığı Arşivi Sibir Dairesi Evrakı’nda bulunan İrkutsk şehrine ait bazı belgeler İrkutsk 55 adlı eserde neşredildi. Bu belgelerİrkutsk şehrinin XVII ve XVIII. asırlardaki durumuna, şehrin nüfus yapısına dair önemli bilgiler vermektedir. Bu belgelerden birincisi 1684 yılına ait bir opis’tir. Diğeri 1686 yılına ait nüfus ve arazi defteridir. Üçüncüsü 1698 tarihli nüfus defteridir. Dördüncüsü 1722 tarihli (1. Revizyon), beşincisi 1744 tarihli (2. Revizyon), altıncısı 3. Revizyon nüfus defteridir. Nerçinsk, Selenginsk ve Yakutsk şehirlerinin XVII ve XVIII.asırlarına ait belgelerden bazıları Sibirskie Goroda 56 adlı eserde yayınlandı. Bir kısmı Moskova Adalet Bakanlığı Arşivi Sibir Dairesi Evrakı’ndayer alanbu belgeler sözkonusu şehirlerde görevli asker, memur, hizmetlilerin bilgileri, maaşları, bu şehirlerin nüfus ve sosyal yapısı ile genel tasvirlerini ortaya koyan defterlerdir. Arheografi Komisyonu üyelerinden A.İ.Timofeyev’in redaktörlüğünde iki kitap halinde yayınlanan
adlı eserde Rusya’nın Sibirya’daki hâkimiyetinin ikinci asrına, yani XVIII.asrın başlarına ait belgeleryer aldı. Bu belgeler Sibirya tarihi alanında ilk ciddi araştırmaları başlatan Miller tarafından onun Sibirya
seyahati esnasında toplanmış belgeler olup, İlimler
Akademisi arşivindedir.Sözkonusu belgeler I.Petro döneminde Rusya’nın Sibirya’daki siyasi vaziyetine ışık
50 M. P. Putsillo (1879), Ukazatel Delam i Rukopisyam Otnosyaşşimsya Do Sibiri, Moskva. 51 Putsillio (1879), s.109-123. 52 S. N. Mameyev (1894), Rukopisi Biblioteki Tobolskago Gubernskago Muzeya za XVII i Pervuyu Çetvert XVIII Stoletii, Vıpusk I, (1621-1645), Tobolsk. 53 G. N. Potanin (1867), Materiyalı Dlya İstorii Sibiri, Moskva. 54 Vısocayşe Uçrejdennaya Pod Predsedatelstvom Stats-Sekreterya Kulomzina Kommisiya Dlya İzsledovaniya Zemlevladeniya i Zemlepolzovaniya v Zabaykalskoy Oblasti. Materialı ( 1898, Vıpusk V, İstoriçeskiya Svedeniya, Sos. A. Şerbaçev, S. Peterburg. 55
(1883), Moskva. 56 İ. N. Nikolev, Sibirskie Goroda. Materialı Dlya İh İstorii XVII i XVIII Stoletiy (1886), Moskva.. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|