Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research

- 626 - 

 

Miller’in,  Sibirya  tarihi  alanında  başvuru  kaynağı  haline  gelmiş  olan  eseri  Opisanie  Sibirskago 

Tsartsva

79

  adını  taşımaktadır.  Eser  Sibirya  tarihini  ilk  defa  vekâyiname  tarzı  anlatımların  dışında  dönemin 

bilimsel  kriterleri  içerisinde  ve  oldukça  ayrıntılı  bir  şekilde  ortaya  koymuştur.  Ayrıca  Sibir  tarihine  ait 

beratlar  ve  daha  başka  belgeler  de  eser  içerisinde  bütün  halinde  ilk  defa  onun  tarafından  yayınlanmıştır. 

Sibir  tarihini  yazarken  Moğollar  döneminden  itibaren  giriş  yapan  Miller,  eserinde  Rus  kaynakları  dışında 

Doğu ve Batı kaynaklarını  da kullanmıştır. Ruslar öncesinde Sibirya’nın siyasi tarihi, coğrafi özellikleri, en 

küçük  topluluklara  varana  kadar  kadim  halkları,  bu  halkların  dilleri,  kültürleri  ile  genel  bir  tasvir  yapan 

Miller’in esas incelediği alan Küçüm Han’la başlayan ve Rusların Sibirya’yı işgali ve tam hâkimiyet sağladığı 

döneme  kadar  olan  süreçtir.  Kücüm  Han’a  ayrılan  bahiste  onun  şeceresi,  ailesi,  Sibirya’daki  hâkimiyet 

sahası,  Müslümanlığın  Sibirya’da  etki  alanı  ortaya  konulmuştur.  Sibirya’nın,  başlarında  Ermak’ın 

bulunduğu Don Kazakları tarafından Rus yönetimine dahil edilişini anlattığıbölümde, Sibir vekâyinameleri 

ve  belgeler  ışığında  Stroganovlar  ve  Ermak  Timofeyev  meselesi  analiz  edilmiştir.  Ermak’ın  Sibir  Hanlığı 

topraklarını zapt etmesinin ardından başlayan Rus hâkimiyet sürecinde, Rusya’dan Sibirya’ya voyvodaların 

tayin  edilmesi,  Tümen,  Tobolsk,  Tara,    Pelim,  Surgut  ve  daha  başka  kale/şehirlerin  kurularak  Rusya’nın 

Sibirya’da  kalıcı  olarak  yerleştiği  dönem  ele  alınmıştır.  Miller,  eserine  Rusların  1499-1501  yılları  arasında 

Sibirya’nın kuzeyine yaptığı ilk askeri seferlerle başlayan kısa bir Sibir tarihi kronolojisi de ilave etmiştir. 

Miller’in Sibir tarihi, kendinden sonra Sibirya ile alakalı tarih dışındaki alanlarda dahi çalışma yapan 

ilim çevreleri için en önemli referans noktası olmuştur. Miller’le çağdaş olup Sibir tarihininduayenlerinden 

biri de yine Almanya kökenli bir bilim adamı olan İogann Ebergard Fişer (Johann Eberhard Fischer - 1697-

1771)’dir.  Fişer,  Miller’in  Petersburg  İlimler  Akademisi’nden  meslektaşı  olup,  muhtemelen  ilmi  konularla 

ilgili  olarak  onunla  pek  de  arasının  iyi  olmadığı  bilinmektedir.  Fişer’in  Sibir  tarihi  ilk  olarak  1768’de 

Almanca  olarak  yayınlanmıştır.  Eseri  Rusça  olarak  ölümünden  sonra,  1774’te  yayınlanabilmiştir

80

.  Fişer  de 

Miller’in  yolunu  takip  ederek,  İlimler  Akademisi’nin  izniyle  1739’da  kendisi  gibi  birçok  ilim  adamıyla 

birlikte  büyük  bir  Sibiryakeşif  heyetine  katılmış,  1749  yılına  kadar  Sibirya’da  bilimsel  faaliyetlerde 

bulunmuştur.  Miller’le  aralarındaki  anlaşmazlık  ya  da  rekabet  eserlerine  de  yansımış,  Miller’in  detaya 

girmediği  konular  Fişer’de  daha  detaylı  anlatılmıştır.  Neticede  her  ikisinin  eseri  bu  yönüyle  birbirini 

tamamlar nitelikte olmuştur. Fişer’in tarihinde, Ruslar öncesinde Sibir’in genel bir tarihi tasviri yapıldıktan 

başka,  Sibir  kavimleri;  Tatarlar,  Buryatlar,  Kalmuklar,  Buryatlar,  Teleutler,  Kırgızlar,  Kazaklar,  Yakutlar, 

Tunguzlar,  Samoyedler,  Vogullar,  Ostyaklar;  bu  kavimlerin  kökenleri,  tarihleri,  dilleri,  kültürleri, 

inançlarıhakkında bilgiler verilmektedir.Eserin esas inceleme alanı Sibir Hanlığı tarihidir. Eseri beş kitaptan 

oluşmaktadır. Birinci kitapta; Rus hâkimiyeti altındaki Don Kazakları tarafından Sibir Hanlığı topraklarının 

ele  geçirilmesi,  Sibirya’da  ilk  kale/şehirlerin  kuruluşu,  ikinci  kitapta;  Sibirya  şehirlerinin  gelişimi,  kurulan 

yeni  kurumlar,  yaşanan  bazı  hadiseler  ve  Rus  gemilerininKuzey  Buz  Denizi’ne  çıkışı,  Nogaylar  ve 

Kalmuklarla  mücadeleler,  diplomatik  ilişkiler,  Tunguzların  itaat  ettirilmesi,  Yenisey  ve  Krasnoyarsk’ın 

kuruluşu,  yerel  unsurların  direnişleri,  üçüncü  kitapta;  Tobolsk’da  dini  yapılanma,  Sibirya’da  yeni 

manastırların  kuruluşu,  madencilik  işleri,  Kalmuklarla,  Kazaklarla,  Tunguzlarla,  Buryatlarla,  Yakutlarla 

ilişkiler,  Buryatların  Ruslara  karşı  direnişleri,  RuslarınYakut  seferleri,  dördüncü  kitapta;  Sibirya’da  köy  ve 

kasabaların,  askeri  noktaların  kuruluşu,  Rusların  Kalmuklarla  ve  Küçüm  soyundan  gelenlerle  mücadelesi, 

Kalmukların  Barabinler  ve  Kırgız-Kazaklarla  mücadelesi,  Rus  Kazaklarının  Biy  ve  Katun  nehirleri 

bölgesindeki  Tatarlara  (Teles/Töles  tatarları)  yönelik  askeri  faaliyetleri,  Kırgız-Kazakların  Kuznetsk  ve 

Krasnoyarsk’a  baskınları,  Rusların  Moğolistan  ve  Çin’le  diplomatik  münasebetleri,  beşinci  kitapta: 

Tunguzlar  ve  Buryatlarla  ilişkiler  ve  bu  bölgelere  askeri  üslerin  kuruluşu,  Angara  civarındaki  gelişmeler, 

Amur boyunca seferlerin başlaması, yerel unsurların itaat ettirilmesi ve askeri noktaların tesisi, Nerçinsk’in 

kuruluşu ve Çin’le yaşanan krizler anlatılmıştır. 

Miller  ve  Fişer’in  dahil  olduğu  Sibirya  keşif  ve  araştırma  heyetlerine  katılan  tarih  ve  tarihin  yan 

alanlarında  araştırmalar  yapan  bilim  adamlarının  eserleri  de  Sibir  tarihinde  önemli  başvuru  kaynakları 

olmuştur.Bunlardan  İogann  Georg  Gmelin’in  Sibir  seyahatine  dair  notları  o  dönemde  Sibirya’nın  genel 

karekteristiği yanısıra, arkeolojisi, etnografyası ve tarihine dair dikkate değer bilgiler vermiştir. Aynı ekipte 

yer  alan  ve  botanik  çalışmaları  yapan  S.P.Kraşennikov,  bu  çalışmalar  yanısıra  Sibirya’da  seyahat  ettiği 

bölgelerin  özellikle  Kamçatka’nın  tarihi-coğrafi  tasvirlerini  de  kaydetmiştir  ki,  ilmi  kıymeti  bölgeye  dair 

bilgilerin ilim çevrelerinde oldukça yetersiz olduğu o dönemde tartışılmaz niteliktedir. 

XIX.  asrın  ilk  yarısında  Sibirya  tarihi  araştırmalarında  P.A.Slovtsov’un  ismi  ve  çalışmaları  Rus 

çevrelerinde  dikkate  değer  görülmektedir.  Sibir  tarihi  yazan  Sibiryalı  ilk  yerel  tarihçilerden  biri  olan 

Slovtsov,  1767’de  Perm  vilayetine  bağlı  Nijneuseyansk’ta  din  hizmetleri  veren  bir  ailenin  çocuğu  olarak 

                                                           

79

 Gerard Friderik Miller (1750), Opissanie Sibirskago Tsartsva, Kniga Pervaya, Sanktpeterburg.. 

80

  İogann  Ebergard  Fişer  (1774).,  Sibirskaya  İstoriya  s  Samago  Otkrıtıya  Sibiri  do  Zavoyevaniya  Sey  Zemli  Rossiyskim  Orujiyem, 

Sanktpeterburg.  

---