Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 620 -
bilinmeyen birçok kişi tarafından kaleme alınan vekâyinamelerin ana teması ve ideolojisi aynı olmakla birlikte bazı farklılıkları da mevcuttur.Birçoğu XIX.asırda Rus tarihçiler tarafından edisyon kritik edilerek neşredilmiş olan bu vekâyinamelerin bir kısmı ise artık tamamen kayıptır. En eski Sibir vekâyinamesinin Tobolsk Başpiskoposu Kiprian tarafından derlendiği bilinmektedir. 1621-1624 yılları arasında Tobolsk’ta görev yapmış bir din adamı olan Kiprian bu vekâyinameyi 1622’de o zamanlar halen hayatta olan ve Ermak’ın Sibir seferlerine iştirak etmiş bulunanyoldaşlarından dinleyerekkayda geçirmiştir 33 .Kiprian’ın kayıtlarının ana
nüshası kayıptır.Bilinen en meşhur
vekâyinamelerden bir diğeri “Neizvestnaya Rukopis”(Meçhul Elyazma) ya da “Novıy Letopisets” (Yeni Vekâyiname) adıyla literatüre gecmiştir. Bu kaynağın XVII. asrın 25-30’lu yıllarında yazıldığı sanılmaktadır. Sibir’in işgali
sürecinde Stroganovlar’ın rollerini öne
çıkaran bu
vekâyiname Rus
literatüründe“Stroganovskaya Letopis” (Stroganov Vekâyinamesi) adıyla da yaygınlık kazanmıştır. Sonraki vekâyinameler Stroganovların özel arşivinde yer alan beratlar (gramota) ve daha başka kaynak ve sözlü derlemeler ilavesiyle birlikte aslında Kiprian’ın eseri temelinde ortaya konmuştur. Kiprian’dan sonra Sibirya Başpiskoposu Savva Esipov’un Sibir Hanlığı’nın zaptını anlatan vekâyinamesi hem detaylı hem de döneme yakın oluşu dolayısıylaRus bilim çevrelerinde en muteber tutulanıdır. Bu vekâyiname 1637yılında tamamlanmıştır. Bu tarihten sonra yazılmış olan vekâyinamelerin büyük bir kısmı, Esipov’dan büyük bir övgüyle bahsettikleri gibi onun kayıtlarını esas alarak yeni vekâyinameler yazmışlardır. Stroganov ve Esipov vekayinâmelerinden hareketle sonraki dönemlerde içerisine folklorik unsurların da ilave edilerek, olayların anlatım ve muhtevasında orjinaliteden uzaklaşan çok sayıda Sibir vekâyinamesi ortaya konmuştur. Özellikle de Kazak (Kossak) askeri çevrelerinden çıkan ilk Sibir tarihi araştırmacıları kendilerini Ermak’ın torunları, Sibir’in asıl fetihçileri olarak duygusal anlamda kattıkları hayal ürünü birçok bilgiye yazdıkları vekâyinemelerde yer vermişlerdir. Sibir vekâyinameleri içerisinde en meşhur olanlarından biri de daha geç tarihlerde (1697- 1699)Tobolsk asilzadelerindenRemezovlara mensup Semen Emelyanov Remezov tarafından yazılmış olan ve Remezovskaya Letopis ya da Tobolskaya Letopis adlandırılan vekâyinamedir. 1663’te Tobolsk’ta doğmuş olan Remezov Sibirya’nın ilk yerel tarihçilerinden biri sayılmaktadır.Sibir tarihine meraklı bir asker olan babasının etkisiyle tarihe ilgi duyan Semen, aynı zamanda resimde, mimaride, haritacılıkta, etnografya ve arkeoloji alanlarında da yetişmiştir.OnunTobolsk Vekâyinamesiönceki müelliflerin vekâyinamelerine göre oldukça ayrıntılıdır. Sibirya’nın geçmiş ve yakın dönem tarihi yanısıra yerel unsurların yaşam tarzını ve geleneklerini de anlatmaktadır. Ancak hayal ürünü anlatımlar, verdiği bilgiler bakımından birbiriyle çelişkili ifadeler ve bol miktarda hataların olduğu da bilinmektedir. Bu bakımdan XIX. asırda modern Rus tarih çevreleri bu vekâyinamelerin incelenmesine, kritize edilmesine özel bir önem vermişler ve vekâyinamelerin kullanımında büyük bir titizlikle hareket edilmesi gerektiği uyarılarında bulunmuşlardır 34 .
Spasski’dir. Spasski bu vekâyinamelerden bazılarını açıklayıcı notlarla birlikte neşretmiştir. Tesadüfen eline gecen bu vekâyinamelerden biriniLetopis Sibirskaya 35 adıyla 1821’de yayınlamıştır. Yazarı belirsiz olan bu vekâyinamenin yukarıda zikredilen “Meçhul Vekâyiname”nin ilk istinsahlarından biri olduğu görüşündedir.XVII. asra tarihlenen 57 sayfalık bu vekâyiname dönemin yaygın yazı karakteriyle ve güzel bir hatla yazılmıştır. Ermak Timofeyev’in yoldaşlarıyla birlikte Sibir yurdunu ele geçiriş hikâyesinin anlatıldığı bu vekâyiname, Spasski’nin değerlendirmesiyle, gerek kısa özeti gerekse verdiği güvenilir bilgiler bakımından diğer elyazmalar içerisinde seçkin bir yere sahiptir. Spasski tarafından neşredilen diğer bir vekâyiname ise yukarıda zikredilen Savva Esipov’un vekâyinamesidir 36 . Sibir’in Ruslar tarafından zaptedilişi hakkında çağdaş anlatımlar içerisinde en iyi ve güvenilirliği en yüksek sayılan bu vekâyiname kimi Rus tarihçiler tarafından Stroganovskaya Letopis adıyla da anılmıştır. XVII. asrın başlarında yazılan Esipov vekâyinamesi Moskova tarafından Stroganovlara verilen beratlarave Kiprian tarafından kayda geçirilen verilere dayandığı için verilen bilgilerin sağlıklı olduğu kabul edilmektedir. Spasski tarafından Sibir tarihine dair yayınlanan bir diğer kaynakPovestvovanie O Sibiri
adlı eserdir. Bu eser aslında Latince olup Spasski tarafından Rusça tercümesi ve açıklamalı notlarla birlikte yayınlanmıştır. Petersburg Halk Kütüphanesi’nde, birbiriyle aynı muhtevaya sahip, biri 1680 diğeri 1681 tarihli iki nüshası bulunan buLatince eserin yazarı belirsizdir. Sibir Hanlığı, Kuzey Buz Denizi ve Pasifik sahilleri, Arhangelsk Limanı’ndan Çin’e kadar ülkeler hakkında anlatımlar ve buralarda yaşayan göçebe Kalmuklar hakkında bilgiler vermektedir.
33 İogann Ebergard Fişer (1774), Sibirskaya İstoriya s Samago Otkrıtıya Sibiri do Zavoyevaniya Sey Zemli Rossiyskim Orujiyem, Sanktpeterburg: s.306-307. 34 Paul Nebolsin (1849), Pokorenie Sibiri, Sanktpeterburg:, s.4-11. 35 Grigori Spasski (1821), Letopis Sibirskaya, Sanktpeterburg. 36 Grigori Spasski (1824), Sibirskaya Letopis Savvı Esipova, Sibirskiy Vestnik, I, , Sanktpeterburg. 37 Grigori Spasski (1822), Povestvovanie O Sibiri, Sibirskiy Vestnik, XVII-XVIII, Sanktpeterburg. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|