Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research

- 618 - 

 

zümresi  ile  ticaret  ve  endüstriyel  faaliyetler  için  gelenler  takip  etti.  Son  olarak  ta  sürgünle  gelenler 

(Ssılnıe)

23

Ruslar lehine Sibirya’nın nüfus yapısına kalıcı damgalar vurdu. 

Çarlık  döneminde  Sibirya’nın  idari  teşkilatında  dönem  dönem  düzenlemeler  yapıldı.  Sibirya  Rus 

işgalinden  I.  Petro  dönemine  kadar  Rus  aristokrat  ailelerinden  (boyarlar,  dvoryanlar)  çıkan  voyvodalar 

tarafından yönetildi. Kısa bir süre Tümen şehri voyvodalara merkezlik yaptıktan sonra, Sibirya’nın yönetimi 

askeri, idari, dini, politik bir merkez haline dönüşen Tobolsk’dan idare edildi. Voyvodalar Rusya adına civar 

memleketlerle  savaşa  ya  da  barışa,  diplomatik  münasebetlere  yetkili  idiler.  Voyvodaları  denetlemek  üzere 

Moskova’da bir üst idare olarak kurulmuş olan Sibir İdaresi (Sibirskiy Prikaz)’ne bağlı  olmalarıyla birlikte 

mahkeme  etmeye,  cezalandırmaya  tam  yetkili  idiler.  Moskova  Sibir  İdaresi’nin  Tobolsk’ta  da  dairesi 

bulunuyordu.  Rus  yönetimi  Sibirya’da  genişledikçe  Tobolsk’a  bağlı  olarak  Sibir’in  diğer  şehirlerine  de 

voyvodalar  tayin  edildi.  Sibir  Voyvodalığı  1711  yılına  kadar  devam  etti.  1708’de  I.  Petro’nun  emriyle  tüm 

ülke  sekiz  valiliğe  ayrıldı.  Voyvodalar  “Sibir  Valisi”  unvanı  aldılar.  I.  Petro’nun  idari-askeri 

düzenlemelerinin ardından Sibirya II.Katerina döneminde idari bakımdan  yeniden düzenlendi. 1764 yılına 

kadar  Sibir  valileri  ülkeyi  Tobolsk’tan  yönetirken,  bu  tarihten  itibaren  Sibirya,  Tobolsk  ve  İrkutsk 

valiliklerine bölündü. Daha sonra da oblastlara, üyezdlere, okruglara taksim edildi. 1802’de ise Sibir Genel 

Valiliği  kurularak  bütün  Sibir’in  yönetimi  tek  merkezde  toplandı.  Buna  bağlı  olarak  Tobolsk,  Tomsk  ve 

İrkutsk valilikleri kuruldu. 1819’da “Sibirya’ya kanun ve medeniyeti götüren adam” olarak tanınan Mihail 

Mihayloviç  Speranskiy  Sibir  Genel  Valisi  olarak  atanınca,  kısa  sürede  yaptığı  köklü  ve  kalıcı  kanuni 

düzenlemeler ve reformlarla bütün Sibirya’yı adeta yeniden tasarladı

24

.  Sibirya, Batı Sibirya ve Doğu Sibirya 

olarak ayrıldı ve sınırları, mücadele alanları tam olarak netleşti. Özellikle sürgünlerin, yerel unsurların, Rus 

Kazaklarının  durumları,  askeri  yapı,  denizcilik  işletmeleri,  hudut  meseleleri,  madencilik  işleri,  fabrikalar, 

ticaret, eğitim, dini yapılanma, ulaşım ve posta hizmetleri kati surette sistemli hale getirildi. 1823’te Yenisey 

Valiliği, Yakut, Ohotsk ve Kamçatka oblastları kuruldu. 1824’te Omsk, 1851’de Zabaykal ve Kyahta, 1854’te 

Semipalatinsk ve Sibir Kırgızları (Kazaklar) İdaresi, 1856’da Pasifik Okyanusu sahillerinde Primorsk, 1858’de 

Amur  valilikleri  açıldı.  Böylece  Sibirya  Ural’lardan  Pasifik  sahillerine  kadar  nihai  bir  bicimde  idari 

yapılanmasına kavuştu

25

. 

Sibirya’da Rus işgalinin ardından askeri-idari düzenin temeli atılırken aynı zamanda bu  muazzam 

genişlikteki  yeni  topraklarda  Ruslar  Hıristiyan-Ortodoks  dini  yapılanmaya  ve  misyonerlik  faaliyetlerine 

önem  verdiler.  İlk  kiliseler  1586’da  Tümen’de  kuruldu.  1587’de  Tobolsk’un  kurulmasıyla  birlikte  Altin 

Arginak’ta Tobolsk’un ilk kilisesi olan Aziz Troits Kilisesi inşa edildi. 1595’te Pelim bölgesinde Meryemana 

kiliseleri  kuruldu  ve  bunları  diğer  şehirlerdeki  kiliselerin  kuruluşu  takip  etti  ve  kısa  sürede  Sibirya’nın 

derinliklerine  kadar  ülke  kilise  ve  manastırlarla  donatıldı.  1601’de  Tobolsk’ta,  1604’te  Turinsk’te,  1661’de 

Tümen’de  erkek  manastırları  kuruldu.  Tobolsk  ve  tüm  Sibirya’nın  ilk  başpiskoposu  Kiprian  ve  ondan 

sonraki  başpiskoposlar;  Makari  (1625),  Nektari  (1636),  Gerasim  (1640)  ve  Simeon  (1651)  dönemlerinde 

Hıristiyanlık  adım  adım  Baykal’a  ve  Lena’ya  kadar  yayıldı.1668’de  başpiskopos  Korniliy  Tobolsk  ve  Sibir 

Metropoliti  derecesine  yükseldi.  1843’te,  sonraları  Tomsk  ve  Yenisey  vilayetlerini  içine  alan  Tomsk  Dini 

İdaresi  açıldı.  1848’de  Kamçatka,  1858’de  Yakutistan,  1859’da  ise  Novoarhangelsk  dini  idareleri  açıldı. 

1658’de  Yenisey’de,  1679’da  İrkutsk’ta,  1690’da  Yakutistan’da  erkek  manastırları  açıldı.  1738’de 

Verhneudinsk yakınında Troitskiy Kabanskiy, 1740’ta Nerçinsk’te, 1834’te ise Çikoysk’ta erkek manastırları 

açıldı

26

. 1701’de Metropolit Filofey Leşinskiy Sibirya’da ilk din mektebiniaçtı. Ardından dini eserler ve Slav 

dili  ile  yazılı  eserleri  neşretmek  için  basımevi  kuruldu.  1788’de  ise  öğretmen  yetiştirmek  üzere  Seminariya 

faaliyete  geçti.  İrkutsk  Seminariyası  ve  Tomsk’ta  Sibirya’nın  ilk  üniversitesi  kuruldu.  Sibirya’nın  gerek 

Müslüman Türk unsurları gerekse milli inanışlarını sürdüren yerli kavimleri Rus Ortodoks din adamlarının 

misyonerlik  faaliyetlerinin  hedefi  durumundaydı.  Ortodoks  din  adamları  inançlarını  yaymak  için,  açlığa, 

tehlikelere, Sibirya’nın soğuğuna ve her türlü zorluğa karşı koyarak Sibirya’nın ıssız ve en ücra noktalarına 

kadar faaliyet yürüttüler. 

Sibirya  XIX.  asra  kadar  Batı  dünyasında  fazlaca  bilinmediği,  sahip  olduğu  yeraltı  ve  yerüstü 

zenginlikleri,  jeopolitik  ve  jeostratejik  mahiyeti  yeterince  takdir  edilmediği  gibi,  Avrupa  Rusyası’ndan 

bakınca da durum pek farklı değildi.Rus kamuoyunun nazarında Sibirya, Rusya’nın uzakta, tenha bir büyük 

parçası olarak görülüyordu. Sömürge ve pazar arayışında büyük devletlerin uluslararası çetin mücadelelere 

girdiği, bu çerçevede Rus-İngiliz rekabetinin Asya’da şiddetlendiği XIX. asır başlarından itibaren önemi fark 

edilmeye  başlandı.  Rusya’nın  daralan  ekonomik  ve  sosyal  iç  siyasetinde  de  büyük  bir  nefes  alma  alanına 

                                                           

23

Kolonizatsiya Sibiri, 

s.14-22. 

24

  Speranskiy’nin  Sibirya  Genel  Valiliği  döneminde  yaptığı  reformlar  ve  Sibirya’yı  tam  anlamıyla  Rusya’nın  müstemlekesine 

dönüştüren  politika  ve  uygulamaları  hakkında  müstakil,  hacimli  bir  çalışma  için  bkz,  Vsevolod  İvanoviç  Vagin  (1872),  İstoriçeskıya 

Svedenıya o Deyatelnosti Grafa M. M. Speranskago v Sibiri, s.1819 po 1822 god

, I-II, S. Peterburg:  

25

 Zavalişin (1862), s.106-120. 

26

 Zavalişin (1862), s.123-126. 

---