Uluslararasi sempozyumu

66

Tarihi - Kültürel Gelişim Sürecinde Türk Kadının Konumu 

rüşlü gazete ve dergiler Türk kadın hareketinin başlıca dinamiği ve aktif sa-

vunucusuydu. Bu gibi dergilerden ilki “Kadınlar için gazete” olmuştur. Onun 

editör kadrosu tamamen kadınlardan oluşmuştu. İlk kadın yazar Fatma Aliye 

bu  gazetede  kadın  meselelerine  dair  silsile  makaleler  yayınlamıştır.  Kadın 

sorunlarını ele alan diğer dergiler arasında “Kadın” (1908), “Kadın Bahçesi” 

(1912), “Muhadderat”, “Vakit”, “Şüküfezar”, “Ayine” vs. örnek gösterilebilir. 

(24, s. 197; 46, s. 19) Avrupa kadınlarının sesine destek veren Türk kadınları 

dernekler çevresinde toplanmaktaydılar. Onların ömrü kısa olsa da, Türkiye᾿-

nin feminizm tarihinde iz bırakabilmişlerdir. Onların arasında: Teali-Nisvan 

(Başkanı Halide Edip Adivar), Asrı Kadın Cemiyeti, İstihlak-i Milli Kadınlar 

Cemiyeti, Türk Ocağı, Türk Kadınlar Birliği (Nezihe Muhiddin) vs. gösteri-

lebilir .(24, s. 199)

1923  yılında  Türkiye  Cumhuriyetinin  ilan  edilmesinden  sonra  ülkenin 

modernleşmesi  ve  Avrupa  yönlü  ilerleme  doğrultusunda  hükümet  tarafın-

dan köklü reformlar yapıldı. Bu reformlardan en önemlisi, kuşkusuz, kadın 

özgürlüğü  ve  cinsiyet  eşitliği  ile  ilgili  reformlar  olmuştur. Araştırmacı  Dr. 

Hüner Tuncel kadın haklarının tanınmasını, Atatürk tarafından gerçekleşti-

rilen en önemli devrimci adımlardan biri olarak tanımlamıştır (28) Mustafa 

Kemal Paşa haklı olarak şöyle der: “Eğer bir ulus bir amaca doğru tüm erkek 

ve kadınlarıyla birlikte yürümezse, o zaman uygarlık yolunda herhangi bir 

ilerlemeyi beklemek gereksizdir olur. Eğer bir sosyal yapının bir üyesi pasif 

iken yalnızca diğer üyesi faaliyette bulunursa, bu sosyal yapının felçli olması 

anlamına  gelir”. Atatürk  toplumun  sosyal,  politik  açıdan  olgunlaşamama-

sının nedeni olarak kadınlara yapılan ayrımcılığı, onların cehalet ve esaret 

boyunduruğu altında ezilmesini gösterir. O, haklı olarak şöyle der: “İçinde 

yaşadığımız çağda kadın her alanda daha yüksek düzeylere çıkartılmalıdır ve 

bu nedenle de, kadınlarımız erkekler gibi her türlü öğrenim ve eğitim olanak-

larından yararlanacak ve her türlü mesleği yapabilecektir. Sosyal yaşamda 

erkek  ve  kadın,  karşılıklı  olarak  birbirlerine  yardım  ederek  ve  birbirlerini 

destekleyerek, birlikte ilerleyecektir.” (28)

Türk  kadınının  nur  ve  irfanla Avrupa  kadınlarından  üstün  olacağını  iti-

raf  eden Atatürk᾿ün  çabaları  sonucunda  1923  yılında  kadınların  erkeklerle 

eşit eğitim almasını onaylayan kanun tasarısı kabul edilmiştir. 1926 yılında 

ise kadınlar hala Osmanlı döneminden kaldırılan evlenme, boşanma, miras 

üzerinde varislik ve kocasının izni olmadan mal sahibi olma hakkı kazandı. 

1935 yılında İstanbul᾿da düzenlenen kadın hakları konusunda ilk Uluslararası 

Kongrede konuşan Atatürk, haklı olarak, Cumhuriyet᾿in demokratik bir yapı 

---

67

  Afsana MAMMADOVA  

gibi gerçekleştirdiği reformlar içerisinde en önemli reformun kadın özgürlü-

ğü olduğunu kaydetmiştir. (28)

Nihayet, 1934 yılında Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekili tarafın-

dan Anayasa ve Seçim yasasına değişiklikle ilgili yapılan oylamada kadınlara 

seçim hakkı tanınmasını onaylayan madde kabul edildi. Böylece, her bir Türk 

kadınına 22 yaşında seçim ve 30 yaşında seçilme hakkı tanındı. (30) 1935 yılı 

seçimlerinde Parlamento᾿ya 15 (bazı kaynaklara göre 18) kadın milletvekili

11

 

seçilmişti .(24) Bu olay o dönem için yalnız Doğu᾿da değil, hatta en gelişmiş 

Avrupa ülkelerinde bile büyük yankı uyandırmıştı. Aydınlanmacı, döneminin 

ileri görüşlü, eğitimli, aydın hanımları olan bu kadınlar yalnız eğitimle yetin-

memiş, Türk kadın hareketinin başında bulunarak, kadınların bilgilenmesi ve 

özgürlüğü yolunda aktif çalışmışlardır .(31)

Atatürk döneminin özgür ve ilerici Türk kadınları Doğu aydınlarının da 

özgür kadın etalonuna dönüşmüştür. Arap kadınları 20. yüzyılın eşiğinde hala 

esaret ve cehalet zincirleri ile bağlandığı bir zamanda Türk kadınları toplumun 

siyasal-toplumsal yaşamında erkeklerle eşit yüksek makamlara yükselerek, 

kadın hakları uğrunda savaşıyorlardı. Amerika᾿daki mülteci Arap edebiyatı-

nın kurucusu Emin Reyhani “Ortadoğu kadını” adlı makalesinde 1912 yılında 

İstanbul sokaklarının birisinde kendi hakları için ateşli konuşma yapan Türk 

kadınının çarşafını atarak,

12

 özgürlük bayrağı gibi salladığının tanığı olduğu-

nu söylüyor .(32, s. 125) Yazarın ifadelerine göre: “Dün harem hücresinde 

Pierre Loti᾿ni okuyan kız bugün Taksim parkının banklarında Bernard Shaw 

ve Bertrand Russell᾿i okumaktadır. Her halde bugün yüzünü ve aklını peçe-

den kurtaran Türk … kızı bile Amerikalı ablasına ayak uydurmaya çalışıyor. 

Bu kızın Ortadoğu᾿nun diğer bölgelerindeki Müslüman kardeşleri onun bu 

hızına yetişemiyor. Onlar için bu, olanak dışıdır, tıpkı Mustafa Kemal᾿in Af-

ganistan᾿daki mollalar için ulaşılamaz birsi olduğu gibi!” (32, s. 126) Emin 

Reyhani᾿ye göre, Türkiye᾿de kadın özgürlük hareketinin gelişiminin ilkesel 

11 Onlar: Mebrure Gönenç, Hatı Çırpan, Türkan Örs Baştuğ, Sabiha Gökçül Erbay, Hatice 

Özgener, Huriye Öniz Baha, Fatma Memik, Nakiye Elgün, Fakihə Öymen, Ferruh Güpgüp, 

Bahire Bediş Morova Aydilek, Mihri Bektaş, Meliha Ulaş, Esma Nayman, Sabiha Görkey᾿di.

12  Çarşafını  çıkarıp  atan  ilk  Türk  kadını  Tahire  (Zerintaç)  Kürretüleyn᾿dir.  (1818-1852) 

Güney Azerbaycan şairesi olan Kazvin᾿in ünlü müçtehitlerinden Hacı Molla Muhammedsaleh 

Bereğani᾿nin büyük kızıydı. Babiler hareketinin aktif eylemcilerinden olan Tahire hanlm, 

dönemin taleplerine aykırı olarak, minbere başörtüsüz çıkarak, kadın hakları ile ilgili ateşli 

konuşmalar  yapmıştır.  Bakü᾿nün  merkezinde  heykeltıraş  F.Abdürrahmanov  ve  mimar  M. 

Hüseynov tarafından yükseltilen “Özgür kadın” heykeli çarşafını çıkarıp atan bu Müslüman 

kadına ithaf edilmiştir. (45)

---