Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
497 Hüseyin AYDIN Eğer öyle olmasaydı suyu nasıl kabul ederdi ve her şeye nasıl süt-annelik eder ve onu beslerdi.” 60 Mevlâna’nın bu optimist (iyimser) dünyâ görüşü, herhalde içinde yaşadığı ve Moğol istilâsı sebebiyle pesimizm’in (kötümserliğin) hâkim olduğu bir devre için, Anadolu Türkleri’ne mânevî ferahlık ve destek sağlamış olmalı- dır. Bütün eserlerinde müşâhede olunan bu optimizm (nikbinlik) örneklerini çoğaltmak, elbette ki kâbildir. Hatta bu konuda öyle tasavvurlara ulaşır ki, mutlaka kötü’nün bile mevcut olmadığını söylemektedir. Çünkü söz gelimi, zehir insanlar için bir ölüm sebebidir fakat yılan için bir gıdâ’dır demektedir. Aynı misâli bir defa daha tekrarlayan Mevlâna diyor ki: - Yılanın zehiri, yılan
Mevlânâ iyi-kötünün izafiliğine değinerek mutlak kötülüğün bulunmadı- ğını söyle anlatır: “…Dünyada mutlak olarak kötü bir şey yoktur. Kötü, buna nispetle kötü- dür. Sonra şunu bil ki âlemde hiçbir zehir yahut şeker yoktur ki birine ayak, öbürüne ayak bağı olmasın! Deniz mahlukatına deniz, bağ, bahçe gibidir.. Fakat karada yaşayanlara ölümdür, dağdır! O güzele kendi gözünle bakma.. İsteneni isteyenlerin gözü ile gör!” 61
tadır. Bu nedenledir ki her iyi içinde bir kötülük, her kötülük de içinde bir iyilik barındırır. 62
suz olarak görülen birçok şeyin gerçekte öyle olmadığını ortaya koymaktadır. Âleme optimist gözle bakmak, onu savaşılacak bir düşman, yağmalanacak “serbest mal” saymamak, yaratandan dolayı ona dostça davranmak ve değerli saymak ekolojik açıdan son derece önemlidir. Abdullah b. Câfer’in naklettiğine göre, Hz. Peygamber bir seferinde Ensâr’dan bir zâtın bahçesine girdi. Orada bir deve vardı. Deve onu görünce 60 Bkz. Mevlânâ, Fîhî Mâ Fîh, 61. 61 Mevlânâ, Mesnevî, (İzbudak), IV/6, b. 65-80. 62 Mevlânâ Celâleddin, Fîhi Mâ Fîh, çev. Meliha Ülker Ambarcıoglu, İstanbul, 1969, 324- 325.
498 Bir İslam Mütefekkiri Olarak Mevlana’nın Çevreye Bakışı inledi ve gözlerinden yaşlar aktı. Hz. Peygamber deveye yaklaştı ve gözyaş- larını sildi. Hayvan sâkinleşti. “Bu devenin sâhibi kim?” diye sorarak ilgi gösterdi. Ensar’dan bir genç: “O bana aittir ey Allah’ın Rasûlü!” deyip orta- ya çıkınca Hz. Peygamber onu payladı: “Allah’ın sana mülk kıldığı bu deve hakkında Allah’tan korkmuyor musun? Bak! Bu bana şikâyette bulundu. Sen bunu acıktırıyor ve fazla çalıştırarak da yoruyormuşsun.” 63
Mevlânâ Mesnevî’sinde eziyet edilen hayvanların haline tercüman olarak bunu söyle dile getirmektedir: “Sûfî bu vesveselerle kıvranırken eşek, öyle bir haldeydi ki düşmanlar ba- sına.
O yoksul eşek, taş-toprak içinde, palanı tersine dönmüş, kuskunu paralan- mış.
Yol yürümekten ölmüş-bitmiş, bütün gece yemsiz yiyeceksiz; kimi can çekişiyordu, kimi ölüp gidiyordu. Bütün gece, Tanrım diyordu eşek, arpadan vazgeçtim, bir avuçtan az da olsa bâri saman olsaydı. Hal diliyle a ulular diyordu, bir merhamet edin; yandım bu ham edepsizin elinden.
O eşeğin çektiği eziyeti, tattığı azabı, karada yasayan kuş, sele tutulursa çeker, suya kapılırsa yasar ancak. O çaresiz kalmış eşek, öküz açlığıyla o gece, seher çağına dek yan yattı. Sabah olunca hizmetçi geldi, hemen palanı aradı, buldu; sırtına vurdu. Eşeğe satıcılar gibi iki-üç sopa vurdu; o köpekten ne umulursa onu yap- tı-etti.
Eşek, acının çetinliğinden sıçradı, kalktı. Nerede dili ki halini söylesin eşek.”
64 Mevlânâ, hayvanların ve insanların kapasitelerinin dikkate alınmasını şöy- le öğütler: Her kuşun yemi, kendi miktarıncadır; her kuş, bir inciri bütün olarak yu- tabilir mi? Çocuğa süt yerine ekmek verirsen, yoksul çocuğu o ekmek yüzünden öldü say. 63 Ebû Dâvud, Cihâd, 47. 64 Mevlânâ, Mesnevî, (Gölpınarlı) II/67, b.238–243. 499 Hüseyin AYDIN Kanadı çıkmamış kus uçmaya kalkıştı mı, her yırtıcı kediye lokma olur gider. Fakat kanadı çıktı mı, zorlamasan da, iyi kötü ıslık çalmasan da kendili- ğinden uçar o. 65 İncelendiğinde bir çevre ahlâkı oluşturmada bütün kaynaklarıyla kültü- rümüzün ve tarihi mirasımızın yeterli olacağı görülmektedir. Asırlardır me- deniyetlere beşiklik etmiş Anadolu, İslâm’ın etkisiyle yepyeni bir kültür ve medeniyete sahne olmuştur. Bunun en güzel örneklerini Mevlânâ, Yunus Emre, Hacı Bektaşi Veli ve diğer düşünürlerimizin görüşlerinde bulmak veya devşirmek mümkündür. Bugün bu düşünürlerimiz başta Batılı entelektüeller olmak üzere, dünyanın dikkat ve ilgisini çekiyorsa, bu onların gerek insan ve gerekse insan-kâinat ilişkisiyle ilgili derin kavrayış ve anlayışlarından; sevgi, ask, kardeşlik ve hoşgörüye dayanan bir dünya görüsüne sahip olmaların- dan kaynaklanmaktadır. 66 Bir din bilgini olarak Mevlânâ maddi ve manevi fenomenlerin manasına nüfuz etmek ve realitenin önündeki perdeyi kaldırıp gerçeği gün ışığına çıkarmakla ün yapmıştır. 67
de Mevlânâ’nın fikirlerinin canlılığını koruduğu görülmektedir. O yeni bir yüzyıla girerken tabiatı ve etrafımızdaki âlemi yepyeni bir gözle görmemize katkıda bulunmaktadır. Kur’an âyetleri adeta düşünürümüzün idrak, bilinç ve kalbinden yansıyarak, sadece bizleri değil tüm insanlığı aydınlatmakta; insan tabiat ilişkisinin metafizik temellerini oluşturmaktadır. Zaten çevre ahlâkı da insan-tabiat ilişkisi söz konusu olduğunda bu sorumluluğu belirleme ve sağ- lam bir metafizik temele oturtma çabası olarak tanımlanabilir. Bu anlayışa göre, kâinatta cansız, ruhsuz, anlamsız ve amaçsız hiçbir şey yoktur. Her şey canlı, gayeli (teleolojik), anlamlı ve her şey her şeyle bir ahenk ve birliktelik içindedir. Ekoloji, organik biyoloji ve süreç felsefesinin savunduğu ve gü- nümüzde çok etkin olmaya başlayan organik âlem anlayışının da bu konuda Mevlânâ’yı desteklediği görülmektedir. 65 Gölpınarlı, Mesnevî ve Şerhi, I/151–152, 583-589. 66 Özdemir, İbrahim, “Çevre Bilincinin Gelisiminde Çevre Ahlakı’nın Önemi”, A.İ.F.D. Cumhuriyetin 75. Yılı Özel Sayısı, Ankara, 1999, 309. 67 Serif, a.g.e. 43. Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|