Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sovyetler Birliği ve Sonrası Türk Ülkelerinde Yapılan Çalışmalar
- Korkut Ata’nın Kökeni ve Kazaklar
- Oğuz-Türkmen Etnik Kimliği ve Türkmen Araştırmacılar
120 Türkiye’de metin kurma çalışmalarındaki hassasiyetin bilimsel çerçevede önemini inkâr etmemekle birlikte oldukça fazla zaman ve emek harcandı- ğı düşünülebilir. Halkbilimi ve halk edebiyatı araştırmacıları ise başlangıçta özellikle sözlü varyantları tespit etmeye yönelmişlerdir. Daha sonra Türk des- tan ve mitoloji araştırmaları çerçevesinde mukayeselerle Türk dünyasının bu ortak ürünü hakkında geniş perspektifli çalışmaların önü açılmıştır. Özellikle Tarihî-Coğrafî Fin kuramının uygulandığı Türk halk anlatılarıyla ilgili bütün araştırmalarda Dede Korkut, mukayeselerin temel malzemesi olarak vazge- çilmez bir değer kazanmıştır. Böylece Dede Korkut araştırmaları ortak bir kültürel miras olarak en azından Oğuz grubu Türk topluluklarının ortak pay- dası haline gelmiştir. Son yıllarda yapılan psiko-analitik çalışmalar, mitoloji eksenli araştırmalar ve dünya destanlarıyla mukayeseler Dede Korkut Kita- bı’nın dünya destan kültürüne ait evrensel değerler taşıyan bir metin olduğu gerçeğini ortaya koyucu niteliktedir. Bu çerçevede UNESCO, 1993 yılının Dede Korkut yılı olarak kutlanmasına dair bir karar almıştır. Bu kararın uy- gulanışının, Türkiye’de herhangi bir tarihsel sınırlamaya bağlanmadığı halde Azerbaycan’da 1300., Türkmenistan’da ise 1500. yıl olarak değerlendirilmesi ilginçtir.
Ancak konuya geçmeden once çok kısa olarak Sovyetler Birliği dönemi kültür politikalarına ışık tutacak bilgiler vermek istiyoruz. Çünkü Dede Kor- kut Kitabı’na bakış açısında Sovyet politikalarına paralel etnik esaslı çalışma yöntemleri gözlenmektedir. Aslında gerek Çarlık, gerekse Sovyetler Birliği döneminde milliyetler politikasının araçlarının başında dilbilimiyle birlikte etnografya gelmektedir. Sovyet etnografyası, dilbilimde olduğu gibi, 19. yüz- yıl çarlık dönemi etnografyasının varisidir (Roy 2005: 95). Stalin’in “tarihsel olarak dilden, topraktan, iktisadi yaşamdan, psikolojik eğitimden oluşmuş, ortak bir kültürde kendini belli eden istikrarlı bir topluluk” olarak tarif etti- ği halk (narod) kavramı, 1966’da Bilimler Akademisi Etnografya Enstitüsü Direktörü Yulian Bromley tarafından rasyonelleştirilmiştir. Bromley’e göre “ethnos”, köken olarak bir kaynaşmanın ürünüdür ve nasıl bugünkü uluslar kaynaşmış ethnoslardan oluşmuşsa gelecekte de bugünkü ulusların kaynaş- masından bir Sovyet etnik oluşumu gerçekleşebilir (Roy 2005: 102). Çarlık, Sovyetler Birliği ve Sovyet sonrası dönemlerde sistematik biçimde egemen olan bu anlayış, etniklik, toprak ve şive temeline yaslanmaktadır.
121 Ali DUYMAZ Korkut Ata’nın Kökeni ve Kazaklar Bilindiği üzere Dede Korkut Kitabı’ndaki hikâyeler bilinip anlatılmasa da Kazaklar arasında ozanlığın piri kabul edilen Korkut Ata etrafında anlatılmış efsaneler mevcuttur. Kazak araştırmacı A. A. Divayev’in 1898’ten itibaren yazdığı birçoğu Rusça olan makaleler, Korkut’la ilgili efsanelere dayanmak- tadır. Kazakistan sahasındaki çalışmaların 1950’lerden sonra neredeyse ta- mamen kesildiği, 1990’dan itibaren yeniden başladığı; Kazakların, özellikle Dede Korkut’un kabrinin yeri konusunda ısrarlı oldukları, Korkut Ata hak- kındaki sözlü efsaneler hususunda canlı bir geleneğe sahip oldukları gözlen- mektedir. Bu efsanelere bağlı çalışmalar Dede Korkut araştırmaları açısından çok önem taşımasına rağmen Kazak milli kültürü ve kimliği açısından belirli bir yaklaşım yöntemine sahip olmamıştır (Bk. Nısanbayev 2000). Oğuz-Türkmen Etnik Kimliği ve Türkmen Araştırmacılar Çarlık dönemi Rusya’sının Orta Asya’ya hâkim olduğu döneme kadar boylar halinde yaşayan Türkmenler, Ceditçilik hareketini temsil eden Abdül- hakim Kulmuhammedov, Berdi Kerbabayev, Alışbey Aliyev, Muhammetkulu Atayev, Gümüşali Börüyev, Muhammet Geldiyev, Allahkulu Karahanov gibi aydınların öncülüğünde bir aydınlanma hareketi oluşturmuşlardır. Ceditçilik hareketini devam ettirmek ve bağımsız, milli değerlerine yaslanarak kendi ayakları üzerinde durabilen bir Türkmenistan hayaliyle 1917’de Bolşeviklere destek veren ve Türkmen Latin alfabesini kabul ederek modern eğitim hayatı- nı başlatan, Türkmen tarihi, dili ve edebiyatı üzerine kapsamlı çalışmalar yap- maya başlayan yenilikçi Türkmen aydınları, 1930’lu yıllarda “halk düşmanı” yaftasıyla birer birer hapse atılmış ve hatta bazıları öldürülmüştür (Söyegev 1998: 112). Türkmenistan’da “Repressiya” adı altında aydınlara uygulanan bu yaptı- rımların doğrudan Türkmen kültürel kimliğine yönelik olduğunu söyleyebili- riz. Dede Korkut Kitabı’nı yayımlamak istemesi nedeniyle Meti Köseyev’in hapse mahkûm edilmesi böyle bir uygulamadır. Sovyet tavrı, Dede Korkut Kitabı’nı dışlamış, Türkmenler için bu kitabın sakıncalı olduğuna karar ver- miştir. Bu yüzden Dede Korkut araştırmaları Türkmenistan’da ancak Sovyet- ler Birliği’nin son dönemlerinden itibaren yapılmaya başlanmıştır. Sovyetler Birliği döneminde yasaklı kitaplar arasına giren Dede Kokut Kitabı, Türkmenistan’ın bağımsızlık süreciyle birlikte kültürel kimlik için önemli bir eser haline gelmiştir. Dede Korkut Kitabı ve sözlü gelenekten der- lenmiş Dede Korkut boyları üzerinde kapsamlı çalışmaların başlatıldığı bu Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|