Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeni Yaklaşımlar
- Deli Dumrul’un Bilinci
- Değerlendirme ve Sonuç
124 lışmasıdır ve Dede Korkut’taki yer isimleriyle Azerbaycan coğrafyasındaki yer isimleri arasında paralellikler arama ve kurma çabası gütmektedir. Bu hususta örnek olarak Şamil Cemşidov’un çalışmasını verebiliriz. Cemşidov, Dede Korkut Kitabı’nda yer alan coğrafi alanların Azerbaycan coğrafyasında bugün de bulunmakta olduğunu belirtmekte, bu durumun da Dede Korkut Ki- tabı’nın Azerbaycan halkının tarihi ile bağlantılı olduğunu gösterdiğini ileri sürmektedir (Cemşidov 1999: 20-37). Diğer pek çok araştırmacı da benzer görüşler ileri sürmektedirler. Bu da Çarlık ve SSCB devri politikalarına göre toprağa bağlı ulus yaratma düşüncesine uygunluk göstermektedir. Olivier Roy’a göre Çarlık zamanından SSCB’ye miras kalan uygulamalardan biri de toprağa bağlı bir halk veya ulus yaratma düşüncesidir. Bu “bir etni, bir toprak” ilkesi, 1924-1936 arasında uy- gulanmış bir projedir (Roy 2005: 99-100). Kısacası Dede Korkut coğrafyası, somut anlamda belirsizliği ve ile bağlı işlevsel vatan anlayışı ile sadece Azer- baycan değil, hiçbir siyasi coğrafyayla tam örtüşmez, ancak herhalde hiçbir Türk coğrafyasını da dışarıda bırakmaz. Dede Korkut Kitabı, hiç şüphesiz ki dil açısından da bir anıt eserdir. Dede Korkut Kitabı’nın dili Azeri özellikleri göstermekle birlikte bir şiveyle sınır- landırılması mümkün olmayan, Eski Anadolu Türkçesi özellikleri yanı sıra Kıpçak şivelerinden izler de taşıyan bir dil özelliği göstermektedir (Gökyay 2000: CLXXXVI- CXCI). Azerbaycan’da yapılan araştırmalarda ise Dede Korkut Kitabı’nın dili Azerbaycan dili olarak kabul edilmiştir. E. Demirçiza- de’nin “Kitabi-Dede Gorgud” Dastanlarının Dili adlı eseri, Gökyay tarafından da değerlendirilmiştir. İlk baskısı 1959’da yapılan bu eser, 1999’da yeniden yayımlanmıştır. Demirçizade, bu eserinde “Dede Gorgud dastanlarının IX- XII. esrler arasında Azerbaycanda ümumhalg Azerbaycan dilinde azerbay- canlı dedeler, ozanlar yaratmış ve yaymışlar; güman ki, tegriben bu devirde de hemin dastanlar toplanılıb, yazıya köçürülüb “Kitabi Dede Gorgud” düzel- dilmişdir.” demekte, kitabın son kısmında “Sözlerin Gövmi Mensubiyyetce Növleri” başlığı altında da kelimeleri “Azerbaycan diline mehsus sözler” ve “ecnebi sözler” olmak üzere ikiye ayrımaktadır (Demirçizade 1999: 11, 123). Bu çalışmanın arkasından makale veya kitap hacminde gelen birçok eser, benzer görüşler ileri sürmüşlerdir. Bu çerçevede Dede Korkut, kadim ve muhteşem bir folklor abidesi olarak Türk halklarının ortak serveti olarak ka- bul edilirken yazılı dil ve edebiyat metni olarak özellikle Azerbaycan Türk- çesine mahsus sayılmaktadır. Bu durum, aslında etno-lingüistik de denen bir yaklaşımın sonucudur ve Sovyet politikalarıyla da uygunluk göstermektedir. Demirçizade ve ardıllarının gösterdiği bu tutum, son yıllarda Türkmen araş-
125 Ali DUYMAZ tırmacıların metin yayınlarında da tercih edilince Azeri araştırmacılarca eleş- tirilmiştir. Mesela Samet Elizade, Dede Korkut’un Türkmen neşrini hazır- layan Ata Annanurov ile Toylu Kuzuçuyev’i “etnik-lingvistik ambisiya” ile davranmakla eleştirmiştir (Elizade 2001: 35-48). Kısacası Dede Korkut’un dili üzerinde yapılan çalışmalarda dile, şiveye bağlı bir halk yaratma çabasına paralel olarak etno-lingüistik bir yaklaşım tarzı benimsenmiş, Dede Korkut dil açısından da sadece Azerbaycan sahasına indirgenmek istenmiştir (Bk. Duymaz 2007).
Son yıllarda gerek ülkemizde gerekse Azerbaycan’da farklı yaklaşımlar içeren çalışmaların yapıldığını görmekteyiz. Bunlardan iki örnek üzerinde durmak isteriz. Gizli Dede Korkut Dede Korkut’la ilgili bir çalışmayı kısaca değerlendirerek konuyu topar- lamak istiyoruz: Azerbaycanlı araştırmacı Kamal Abdulla, ilk baskısı 1991 yılında yapılan ve “muhafazakâr” Azerbaycan aydınları tarafından tepkiyle karşılanan Gizli Dede Korkut adlı eserinde çok farklı bir yaklaşım yöntemi deneyerek Dede Korkut Kitabı’nı sözlü dönemden yazıya, mitolojiden edebi- yata geçiş aşamasında bir ürün olarak değerlendirmekte ve esere evrensel bir mitoloji metni çerçevesinde yaklaşmaktadır. Daha doğrusu mitolojilerde kar- şımıza çıkan “düalizm” perspektifi Dede Korkut Kitabı’na teşmil edilmekte, “söz-yazı”, “ilkellik-medenîlik”, “cehalet-bilgi”, kaos-kozmos” vs. gibi çeşit- li zıtlık ve mücadele temelleri esasında diğer mitolojik metinlerle mukayese- ler yapılmaktadır. Bu tarz, batıda sıkça örneklerini gördüğümüz bir inceleme metodudur ve özellikle Yunan destanlarının incelenmesinde karşımıza çık- maktadır. Zaten bu eserde de Kamal Abdulla, sıkça Dede Korkut boylarını Yunan mitolojisiyle mukayeseye gitmektedir. Dede Korkut’a bir yönüyle des- tan, yani sözlü edebiyat; diğer taraftan yazılı edebiyat ürünü olarak bakan bu çalışma, Dede Korkut araştırmalarına yeni ve farklı bir yaklaşım getirdiği için önemlidir. Gerek muhteva, gerek tipler, gerekse dil ve üslûp özellikleri bakı- mından Dede Korkut’u geçiş eseri olarak niteleyen Kamal Abdulla, mitolojik ekolün yanı sıra psiko-analitik tahlillerden de istifade etmiştir. Bu türden bir eserin Azerbaycan’da yayımlanmış olması oldukça önemlidir ve Dede Kor- kut araştırmaları için umut vericidir. 126 Deli Dumrul’un Bilinci Dede Korkut kitabına bağlı bir hikâyeyi, hatta sadece hikâye kahramanını ele almakla birlikte çok önemli olduğunu düşündüğümüz bir diğer çalışma ise Bilgin Saydam’a aittir. Deli Dumrul’un Bilinci adını taşıyan bu eser, “antik zamanların psikolojisi” olan mitolojiyi “modern zamanların mitolojisi” olan psikolojinin yöntemleriyle çözümleme iddiası taşımaktadır. Mitolojik çö- zümlemelerde psikanaliz yöntemlerinin uygulanması tarihi Batı’da olduk- ça eskiye dayanmakla birlikte Türkiye’de bu çerçevede ilk çalışma Bilgin Saydam’ın eseri sayılabilir. Mitolojiyi kitle rüyaları veya fantezileri olarak kabul eden bu anlayışa göre mitolojik metinler çözümlenerek bireysel ve ko- lektif bilince ait daha derin bilgilere ulaşmak mümkün olabilmektedir. Deli Dumrul hikâyesi psikanaliz yöntemiyle “eril” ve “dişil”lik çerçevesinden ele alınmış, Deli Dumrul’un “narsistik şişinme”si, doğadan, anneden ayrışarak kendi bilincine varması olarak görülmüştür. Böylece ben şuuruna erişen Deli Dumrul’la tek Tanrılı din olan İslamiyete ve dolayısıyla eril ilke, yani babacıl döneme geçiş süreci arasında paralellik kurulmuştur. Değerlendirme ve Sonuç Çarlık ve Sovyetler Birliği yöneticileri, birbirlerinin devamı olarak Türk halkları üzerinde ince düşünülmüş, uygulama imkânları olan bir milliyetler politikası takip etmiş ve bunda da büyük oranda başarılı olmuşlardır. Türki- ye Cumhuriyeti ise farklı bir ulusal yapı ve model denemiştir. Özellikle üç ülkede kültürel millî kimliklerin kaynaklarından biri olarak anlamlandırılıp yorumlanan Dede Korkut Kitabı, aslında ulusal kimlik tanımlamada yeterli verilere sahip bir eserdir. Gerek Türkmen gerekse Azerbaycanlı araştırma- cılar Dede Korkut gibi temel eserlerin katkısıyla Türk topluluklarının şim- dilik en azından ortak bir tarihsel ve kültürel zeminden geldiklerinden, Türk dilinin ortak kökeninden ve şivelerinin yakınlığından söz edebilmektedirler. Olivier Roy’un isabetle ifade ettiği gibi “SSCB’nin sonu büyük bir ideolojik boşluk bırakmıştır. Milliyetçilik, bir kod, bir habitus, her şeyden ziyade folk- lorik bir atıflar bütünüdür. Ama Sovyet aygıtı tarafından sistemli bir şekilde zayıflatılmış ve geriletilmiş de olsa, belli bir kültüre aidiyet anlamından bir “ulusal hissiyat” vardır.” (Roy 2005: 242). Bu ulusal hissiyat doğru tanımla- nıp yönlendirilerek geliştirilebilirse birbirine yakınlaştırılmış bir kültür, dil ve edebiyat oluşabilir. Hatta ortak bir medeniyet tasavvurunun tohumlarının atılması dahi mümkündür. Aksi takdirde, yani ulusal kimliklerin yapılanma- sında yeni yaklaşımlar gerçekleştirilemezse söz konusu coğrafyada sadece halklar arasındaki iletişim dili değişecek, Rusça’nın yerini İngilizce alacak,
Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|