Uluslararasi sempozyumu

112

Türkolojı̇ye Adanmış Bı̇r Ömür

B. Oruzbaeva, (1966-1971) Terminoloji ve Türkoloji Bölümünün başın-

dayken 1969, 1970, 1971 yıllarında A. Capaorv ve E. Abduldaev ile birlikte 

lise öğrencileri için “Kırgız Tili” kitabı, 1972’de 425 sayfalık “Lingvistikalık 

Terminderdin Orusça-Kırgızça Sözdügü” (Rusça-Kırgızca Dilbilimi Terimler 

Sözlüğü), 1971’de Bilimsel ve teknolojik, sosyal ve siyasî terimlerin Rusça 

Kırgızca sözlük hazırlama ve kullanma kılavuzu hazırlar.

Çağdaş  Kırgız  Dilinde  bugün  kullanılan  terimlerin  teorik  meseleleri  ile 

ilgili 1971 yılında bilim ve teknoloji, sosyal ve siyasi terimlerin Rusça-Kır-

gızca sözlükleri hazırlamak ve sistemli hale getirmeye yönelik bir kullanma 

kılavuzu hazırlar. 

B. Oruzbaeva Kırgız edebî dilinin doğru yazılması, konuşulması ve ku-

şaktan kuşağa doğru bir şekilde aktarılması gerektiğini her zaman her yerde 

söyler ve bunun mücadelesini verir. Bunun için 

1983 yılında “ orgografiçeskiy 

Slovar’ Kırgızkogo Yazıka” (Kırgızcanın İmla 

Kılavuzu)

1976-1980  yılları  arasında  Kırgız  Sovyet Ansiklopedisinin  baş  redaktör-

lüğünü yapan B. Oruzbaeva Kırgızların altı ciltlik “Kırgız Sovyet Ansiklope-

disi”nin madde başları yazarlığının yanı sıra Rusça (1982), Kırgızca (1983) 

özel ciltleri yayımlar.

1980’de 540 sayfalık K.K. Sartbaev ve T. Akmatov ile beraber Kırgız 

Adabiy Tilinin Gramatikası adlı eserin I. Bölümü olan fonetika cana Mor-

fologiya, 1981’de V. Zakirova ile beraber lise öğrencileri için “Grama-

tikalık Terminderdin Kırgızça-Orusça Sözdügü” yayımlanır.

1983’te  “Kırgız  Terminologiyası”  adlı  kitabı,  1994’te  “Söz”  adlı  mo-

nografiyası, 1995’te Kırgız Til İliminin Maanilüü Maseleleri adlı kitapta B. 

Oruzbaevanın Kırgızca ve Rusça olarka yazdığı makleler yer almaktadır.

B. Oruzbaeva’nın önemli diğer bir yapıtı da 2000 yılında çıkan “Söz Ku-

ramı” adlı kitabıdır. Bu kitapta her sözcüğün kökü belirtilerek hangi sözcük 

türüne girdiği belirtilerek örnekler getirilmektedir. Eserin birinci bölümünde 

söz ve kök, anlam ve gösterge bilimsel özellik ve anlam konuları üzerinde du-

rulmaktadır. İkinci bölümde ise Kırgız Dilindeki bütün sözcülere morfo-se-

mantik yönden ele alınmaktadır.

B.  Oruzbaeva  2004’te  B.  Sagınbaeva  ile  birlikte  yayımladığı  Kırgız-

ca-Türkçe, Türkçe-Kırgızca Lengüistik Terimler sözlüğü dilbilimi bölümü ve 

Türkoloji ile ilgilenene öğrenci ve akademisyenleri için temel kaynak niteliği 

taşımaktadır. 

---

113

Ali DAŞMAN 

B. Oruzbaeva Kırgız adbilim sorunlarına da eğilmiş bu yönde Manas Epo-

sundagı Etnonimder Cönündö, (Manas” Destanındaki Etnonimler hakkında), 

Kırgız-Mongol Leksikasındagı Leksikalık Paralel Cönündö (Kırgız- Moğol 

Sözvarlığındaki  Benzer  sözcükler),  Kaşgarlık  Mahmuddun  Sözdügü-Kır-

gız Tilinin Leksikasın İliktöönün Bulagı (Kaşgarlı Mahmut Sözlüğü- Kırgız 

Dilinin Sözvarlığını Araştırma Kaynağıdır), Sizding Balangızdın Atı (Sizin 

Çocuğunuzun İsmi), Manas eposundagı Ençilüü Attar Cönündö (Manas Des-

tanındaki Özel İsimler), Manas-Kırgız Tilinin Leksikasın Tarıhıy Planda İlik-

töönün Bulagı (Manas, Kırgız Dilinin Sözvarlığının Tarihi Araştırma Kay-

nağıdır) gibi makalelerinin yanı sıra 250’den fazla makalesi bulunmaktadır. 

Makalelerinin çoğu 2004’te yayımlanmıştır. 

B. Oruzbaeva yakarıda da görüldüğü gibi eserlerinin çoğunu Rusça olarak 

yazmıştır. Bunu doğal karşılamak gerekir. 1990’laradan sonra ise eserlerinin 

çoğu Kırgızca olarak çıkar. 

B. Oruzbaeva akademik hayatı boyunca hep sözcüklerle ve o sözcüklerin 

dünyasını keşfetmekle geçmiştir. Onun kaygısı Kırgızcanın korunması ve ge-

liştirilmesi yönünde olmuştur. Onun için terminoloji ve sözlük çalışmalarına 

önem vermiştir. Özellikle sözcük türleri ve temel dilbilim konuları ele alın-

dıktan sonraki çalışmaları(1980’li yıllardan sonra) daha çok anlam üzerinde 

yoğunlaşmaktadır. Özellikle toplum dilbilimsel, etimoloji çalışmaları ve Kır-

gızcanın dünya dilleri arasındaki yeri ile ilgili çalışmalardır.

Katıldığı Uluslar arası Konferans/Kongre ve Sempozyumlar

1968’de Japonya’da Tokyo, Kiyoto’da düzenlenen  Antropoloji ve Etnog-

rafya Bilimi, VIII Uluslararası Kongresinde “Manas Eposundagı Etnonimder 

Sönündö” (Manas  Destanındaki Etnonimler Hakkında) adlı bildirisi,

1972’de Türk Dil Kurumunun 40. yıl anısına düzenlenen Uluslararası Tür-

koloji Kongresi, Ankara

1975’de  Suriye’nin  Şam  şehrinde  düzenlenen  sempozyuma  “Kırgıstan 

Madaniyatının Bir Tuugan Sovet Elinin Üy-Bülüsündö Güldöşü” (Kırgızis-

tan Kültürünün Kardeş Sovyet Halkı İçerisinde Gelişimi) adlı bildirisi

1976’da Finlanda’nın, Helsinki,şehrinde düzenlenen PJAC XIX Uluslarara-

sı Konferansındaİran Tilinen Kabıl Alıngan Sözdördün Kırgız Tilindegi Ordu” 

(İran Dilinden Kabul Edilen Kelimelerin Kırgız Dilindeki Yeri) adlı bildirisi,

1980’de Ufa’da (Başkurdistan) düzenlenen Türk Diyalektolojisi (Lehçe-

bilim) Alanında Birleşik konferansta “Kırgız Dialektilerin Üyrönüünün Mil-

---

114

Türkolojı̇ye Adanmış Bı̇r Ömür

detteri Cönündö” (Kırgız Lehçeleri Öğreniminin Problemleri Hakkında) adlı 

bildirisi,

1985’te Türkiye’nin, İstanbul şehrinde düzenlenen Uluslararası Türkoloji 

Kongresinde “Yenisey Cazma Esteliginin Tarıhınan” (Yenisey Yazılı Eserler 

Tarihinden)adlı bildirisi

1986’da Almanya’nın, Hamburg şehrindeki Kuzey Afrika ve Asya Ülkele-

ri XXXII. Uluslararası Kongresine katılımcı,

1986’da Özbekistan’ın, Taşkent şehrinde düzenlenen “Altayistika Boyun-

ca Turuktuu” (Altay Dilleri Hakkında) PJAC XXIX Uluslararası Konferan-

sına katılımcı, 

1989’da Norveç’in, Oslo şehrinde düzenlenen “Altayistika Boyunca Tu-

ruktuu” (Altay Dilleri Hakkında) PJAC XXXIII Uluslararası Konferansına 

katılımcı, 

1990 Macaristan’ın, Budapeşte şehrinde düzenlenen “Altayistika Boyunca 

Turuktuu” Altay Dilleri Hakkında PJAC XXXIII Uluslararası Konferansına 

katılımcı,

1991’da Almanya’nın, Berlin şehrinde düzenlenen (Altay Dilleri Hakkın-

da) PJAC XXXIV Uluslararası Konferans Katılımcısı,

1991 Orta Asya Araştırmaları, IV. Avrupa Semineri (Almanya,Hamburg),

1992’ Türkiye’nin, İstanbul ve Ankara’da düzenlenen Türk Dil Kurumu-

nun 60. Yılına İthaf Edilen Uluslararası Türkoloji Kongresine Katılımcı,

1996’da Türkiye’nin Bursa şehrinde düzenlenen  Türk Halkları Kurulta-

yında “ Kırgız-Türk Tilderin Salıştırma Planda İzildöönün Biriçi Kadamdarı 

Cönündö” (Kırgız-Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Planının Birici Etabı Hak-

kında) adlı bildirisi,

1997 yılında Macaristan’ın Budapeşte şehrinde düzenlenen Uluslar arası 

Kurultaya “XX. Kılım-Kırgız Til İliminin kalıptanışının Cana Ünügüüşünün 

Mezgili” (XX. Yüzyıl Kırgız Dilbiliminin Meydana Gelişi ve Gelişmesi)

1999’de Çek Cumhuriyetinde Prag şehrindeki 42.PIAC Uluslar arası Sü-

rekli Altayistler Konferansında “Kırgız Tilinin Mamlekettil Til Katarı Funk-

siyalanışı” Kırgız Dilinini Devlet Dili Olması Hakkında)

---