Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bilimsel Yönü ve Bazı Eserleri
109 Ali DAŞMAN lar. 1945’te Frunze’deki (şimdiki Bişkek) Kırgız Devlet Pedagoji Enstitüsü, Kırgız Dili ve Edebîyatı Bölümündeki öğrencilik yılları II. Dünya Savaşı- na rastlar. Bu öğrencilik döneminde Leningrat Üniversitesi Profesörü P. S. Berkov (Puşkin üzerine araştırmalar yapmıştır), Prof. Rudaş’tan dersler alır. Ancak onu etkileyen ve filoloji dünyasının kapılarını ona açanlardan birisi vardır ki, o da ünlü Türkolog İgor Aleksieviç Batmanov’dur. Oruzbaeva onu iyi bir öğretici, iyi bir araştırmacı ve kabiliyetli bir bilim insanı olarak görür ve ondan çok etkilenir. B. Oruzbaeva’ kendisine bilim dünyasının kapılarını aralayan ve asıl usta- sının Rus Akademik K.K. Yudahin olduğunu söyler. K.K. Yudahin ile ilgili şu ifadeleri kullanır: “Benim bilim insanı olmamı sağlayan, bana yol açan, ölün- ceye dek benim çalışma hayatıma yön veren, destekleyen ve babalık yapan K. K Yudahin’dir” diyerek ondan övgü ile bahseder. 3 Elbette K. K. Yudahin gibi bir Türkoloğun yanında yetişmiş olmak onun için büyük bir ayrıcalıktır olasa gerek. B. Oruzbaeva 1947 yılında SSCB İlimler Akademisinin Kırgız şubesinde başladığı doktorayı (kandidattık) 1952 yılında Moskova SSCB İlimler Aka- demisinin Dilbilimi Enstitüsü Komisyonunda “Kırgız Tilindegi Ötkön Çaktın Forması” (Kırgız Dilindeki Geçmiş Zamanın Halleri) adlı tezini başarıyla sa- vunur ve filoloji bilimlerinin doktoru (kandidatı) unvanını alır. 1951-1962 yılları arasında SSCB İlimler Akademisi Dil, Edebiyat ve Tarih Enstitüsünde sırasıyla uzman yardımcısı ve uzman, müdür yardımcısı, gra- 3 a.e.g.,s.389. 110 Türkolojı̇ye Adanmış Bı̇r Ömür mer bölümü başkanı ve müdür olarak görev yapar. 4 Bu dönemde iki defa Frunze İl Genel Meclis Üyeliği görevlerinde bulunur. 1964 yılında SSCB Kazak İlimler Akademisi Dilbilimi Enstitüsünde “Kır- gız Tilindegi Sözdördün Casalışı” (Kırgız Dilindeki Kelimelerin Türetilişi) adlı tezi ile filoloji bilimlerinin doktoru (post doktora) unvanını alır. Doktora savunmada I. Resmi Kritikçi (apponent) K. K. Yudahin’dir. B. Oruzbaeva 1962’den 2007’ye kadar aynı enstitüde Çağdaş Kırgız Dili, Terminoloji Kolu, Terminoloji ve Türkoloji Bölümü Başkanı ve Dil ve Ede- bîyat Enstitüsü Başkanı ve Doktora (kanditatlık) ve doktora Komisyonu başkanlığı görevlerinin yanında 1984’ten itibaren Kırgız İlimler Akademisi Dil Komisyonu Üyeliği görevlerinde bulunur.1967 yılında Profesör olan B. Oruzbaeva, 1980’de de akademik/Ordinaryüs unvanını alır.
B. Oruzbaeva ilgilendiği ve ele aldığı konular kısaca şunlardır: Kırgız Dilinin Grameri (morfoloji ve kelime yapımı) Leksikoloji ve leksikografya Kırgız Edebî Dilinin Tarihi Eski Türk Yazıtları Diller Arası İlişkiler İki Dillilik 5 B. Oruzbaeva’nın 1951 yılında doktora öncesi yazmış olduğu ilk maka- le Kırgız Dilinin Orfografyasının ne zaman oluşturulacağı ile ilgilidir. Daha sonraki çalışması ise Formı Proşetşogo vremeni v Kirgizkom Yazıke (Kırgız Dillındeki Fiilin Geçmiş Zamandaki Halleri) adlı doktora (kanditat) çalışma- sıdır. Bu çalışmada Çağdaş Kırgız Dilinde fiilin geçmiş zamandaki halleri ve türleri, zamanı belirten –çu,-ıptır morfemleri ve dilbilgisel yapısı, Kırgız Dilbiliminde ilk defa kapsamlı olarak ele alınmaktadır. Bundan dolayı bu eser daha sonra yazılanlara kaynak niteliği taşımaktadır. Kırgızistan’da Kırgız Dili ile ilgili sözlüğün olmadığı bu yıllarda K.K. Yudahin’in yönetiminde sözlükbilim çalışmalarına katılır, bu Rusça-Kırgızca sözlüğün V, U, P ve S harfleri ile ilgili madde başının hazırlanmasında emeği geçer. 4 1954’te Dil, Edebiyat ve Tarih Enstitüsü, Dil ve Edebiyat Enstitüsü olarak değiştirilir. 5 Şeralı Caparov, Akademik Oruzbaeva Bübüyna Ömürzakovna Biobibliografiya, Bişkek, 2009, s.4-5. 111 Ali DAŞMAN B. Oruazbaeva, 1956’da filoloji fakültelerinde okutulmak üzere Batma- nov, Cakıpov, Sartbaev, Ümötaliev, Mayrıkov ve Yunusaliev’le birlikte 19 sayfadan oluşan Azırkı Kırgız Tilinin Programası adlı el kitabını programı yazar. 1960 yılında “Mestoimeniya v Kirgizkom Yazıke” (Kırgızcadaki Kişi Za- mirleri), 1963 yılında ise “Ruskiy-Kirgizkiy Slovar Lingvictiçeskiyh Termi- nov” adlı sözlüğü basılır. Şeralı Caparov, B. Oruzbaeva’nın 1964 yılında yazdığı “Kırgız Tilindegi Sözdördün Casalışı” (Kırgız Dilindeki Kelime Yapımı) adlı eseri hakkında: “Onun bu eseri Kırgız Dilbiliminde en kapsamlı ve bilimsel düzeyde ele alın- mış, yeni bilimsel fikirler ortaya konularak hazırlanmış önemli bir eserdir” ifadesini kullanır. Caparov ayrıca bu eserle ilgili olarak“Türkoloji bilimindeki bilimsel verilere dayanarak Kırgız Dilindeki sözcük yapımının genel ve do- ğal oluşumu araştırılıp bilimsel bir analiz yapılarak sözcük türetmenin genel prensipleri ortaya konulmuş ve kendi içinde sınıflandırma yapılarak sonuçlar çıkarıımıştır”der. 6
Sözü edilen bu eser sözcük türetme ile ilgili kuramlar yenilik olarak kabul edilmiş ve yeni dilbilimsel çalışmalara zemin hazırlamıştır. Onun bu çalışma- sı sadece Kırgız Dilinde değil, diğer Türk Dillerinin; kısacası Türkolojideki önemli problemlerin çözümüne yönelik teorik bir yaklaşım olarak değerlen- dirilmelidir. B. Oruzbaeva’nın diğer önemli bir eseri “Slovoobrozovaniye v Kirgizkom Yazıke” adlı doktora (Post doktora) tezidir. Bu tezde eklemeli dillerin söz- cük türetmede kökün yapısal özelliği üzerinde dururlur. 311 sayfalık doktora (Post doktora) tezi 1964 yılında İlim Matbaası tarafından yayımlanır ve bilim camiasında ses getirir. Bu eserde Kırgız Dilindeki sözcük türetmenin teorik prensipleri ele alınır. Yine aynı yıl K. K. Sartbaev, C. Şükürov, S. Kuday- bergenov, A. Tursunov, B. Ü. Ümötaliev, C. Muratalieva ve M. Murataliev ile birlikte Yükseköğretim öğrencileri için “Kırgız Tilinin Gramatikası” eseri yayımlanır. 1968 yılında 68 sayfadan oluşan “Kırgız Adabiy Tilinin Calpı EldikNegizi
Bu eserde sözlü ve yazılı dil arasındaki ilişkiler ele alınmaktadır. 6 Şeralı Caparov, Akademik Oruzbaeva Bübüyna Ömürzakovna Biobibliografiya, Bişkek, 2009, s.5. Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|