311
Enise ABİBULLAYEVA
Tehlikenin derecesi kuşaklararası dil aktarımı ile bağlı. UNESCO’nun
cedvele göre, dilimiz 5 pozisyonda yani Kırım’da Kırım Türkçesi kritik teh-
like altında yani ‘gençler az konuşurlar, genellikle büyük ebeveynler ve
daha yaşlılardır ve onlar da kısmen ve seyrek olarak konuşuyor’ (aynı men-
ba). Böyle takdirde, çocuklara ve gençlerge ana dilimizni okutmayı ve ana
dilinde eğitim verilmesi sıra düşüyor.
Günümüzde Kırım Tatar dilinde örgün eğitim, okulöncesi, ilköğretim, or-
taöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsamaktadır [1].
Kırım Özerk Cumhuriyeti Bilim ve Eğitim, Gençler ve Spor Bakanlığının
resmi malümatlarına göre, okulöncesi 28 kreşte 32 grup çalışıyor; il-
köğretim ve ortaöğretimde 15 Kırımtatar dilinde eğitim veren okullar ve 100
fazla Rus ya da Ukrain dilinde okutan okullar; yürksek öğretim – Kırım Mü-
hendislik ve Pedagoji Üniversitesi, V. Vernadskiy adına Tavriya Millli Üni-
versitesi. Okulöncesi eğitim; isteğe bağlı olarak zorunlu ilköğretim çağına
gelmemiş 3-6 yaş grubundaki çocukların eğitimini kapsar. Kırm Tatar dilinde
1.4 % çocuk terbiye alıyor.
İlköğretim 6-10 yaş grubundaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsar.
Ortaöğretim, ilköğretime dayalı, en az beş yıllık genel eğitim; lise - 3 sene
devam ediyor, genel, meslekî ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar.
Ukrayna ‘Eğitim’ kanununa göre 11 sene zorunlu öğretim görülüyor. Yük-
seköğretim; dolu ortaöğretime dayalı, en az iki yıllık yüksek öğrenim veren
eğitim kurumlarından başlıyor ve uzman, yüksek lisans derecelerini tümü-
nü kapsar. Üniversite, fakülte, enstitü, yüksek okul, meslek yüksek okulu ile
uygulama ve araştırma merkezlerinden oluşmaktadır [2]. Bu formal eğitim
kurumları Kırım Tatar dilinde eğitim veriyor.
Kırım Tatar dilinde eğitim alan öğrencilerin sayısı 5498 (13,1%). Bu öğ-
rencilerin çoğu Kırım Tatar milli okullarında ve Rus ya da Ukrain okullarında
okuyorlar (Buyakeviç, 2011,s. 3). Günümüzde Kırım Tatar dilinde okutan
15 milli mektep mevcut. Bununla birlikte,
102 Rus ve Ukrain okullarında
ana dilimizde okutan sınıflar bar.
Kırım’ın farklı bölgelerinde, yükarıda gösterdiğimiz, 15 ‘Milliy mektep’
lerinde Kırım Tatar çocuklarının 6,9% okuyor. Rus ve Ukrain okullarında
‘Milliy sınıf’larda – 6, 2%. Yani toplam 13, 1 % öğrenci ana dilimizde eğitim
alıyor.
Kırım Tatar dilinde eğitim veren okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim okul-
larda ve mahsus sınıflarda eğitim dili Kırm Tatarca ve Rusça. Bununla bir-
likte bu tip okul ve sınıflarda devlet dili – Ukrayna’ca, İnglizce öğretiliyor.
312 Kırım’da Kırım Tatar Dilinde Örgün ve Yaygın Eğitimi
Bu okulların mezunları 2 dilde eğitim alıyorlar ve 4 dilini öğreniyorlar. Günü-
züzde Avrupa modelinde mezunlar polilingval olmalıdır ve milli mektepleri-
miz bu kriterlere yakınlaşmaya çalışıyorlar. Eğitim modeli eğitim kalitesiyle
sım-sıkı bağlı. Onun için disiplerin çoğu Rusça okutuluyor. Kırım Tatarca
ana dili, edebiyat, sağlık esasları gibi derlser geçiriliyor. Matematik, kimya,
bioloji, fizik gibi derslerinde çoğunlukla ana dilimizde yalınız yeni kelime-
ler öğretiliyor. Bunun bir kaç sebebi var. 50 senelik sürgünlük 700 senelik
eğitim sistemini tamamen yok etti. Derslikler, sözlükler, kitaplar yakıldı ya
da Kırım dışındaki Moskova, Sankt-Petersburg arşivlerine yollanıldı. Günü-
mizde 1-11 sınıflar için derslikler hazırlandı, neşir edildi, lakin öğretmenlerin
meslekiçi staj kursları yok dercesinde. Yalınız ana dili ve edebiyatı sahasın-
da öğretmenler Kırım Tatar dilinde meslek içi stajı geçibiliyorlar. Eğitimini
Rusça alan Kırım Tatar öğretmeni matematik, kimya, bioloji, fizik derslerini
çocuklara ana dilinde anlatılmasında ciddi sorunlar yaşıyor.
Kırım Tatar dilinde eğitim merkezlerinin oluşturması bir ayrımcılık değil-
dir, aksine milli kültürümüzü, varlığımızı, Türk dünyasının Kırım’da korun-
masının ve yaşatmasının şekilirdir. Bu bakımdan, Ukray’na eğitim kanunları
demokratik prensiplerine dayanıyor . Bilhassa, son yıllar içerisinde devleti-
miz Avrupa Birliği üyesi olması için assotsiyatsiyasını imzalamak durumun-
da olduğu için, eğitimde demokratik kanunlarını çalışmasını nazarda tutuyor.
Yalınz Ukrayna’nın da madi imkanları sınırlı.
Bu bakımdan Türkiye ve Kırım arasında ortak eğitim çalışmalarında bü-
yük ihtiyac var. Özellikle, okul öncesi eğitimcilerin Türkiye’de kreşlerde
staj geçebilmeleri. Orta okul ve lise fen öğretmenleri için de bu tür stajın
büyük önemi taşıyor. Türkiye’de effektiv eğitim teknolojilerini, ana dilini
öğretim metodlarını ve ortak eğitim terminolojisini üzerinde çalışılacak çok
ortak noktalar vlear.
Yukarıda bahsettğimiz okullar daha çok Kırım Tatarlarının çocuklarını
kapsıyor. Bu okullarda Slav öğrencileri de var tabi. Son yıllarda Kırım’da ve
Ukarayna’da Türk dünyasına ilgi gittikçe artıyor. Kırım Tatarca konuşan ve
dilimizi öğrenmeye, bu dilge eğitim almaya, Türk dünyasını yakından tanı-
maya isteyen Slav öğrencilerimiz de var.
Bu gayet normal bir durum, komşu-komşunun dilini, kültürünü tanımalı,
bilmeli ve o zaman milletlerara gerginlik ortaya çıkmaz. Barışın anahtarı, ki-
liti eğitim sisteminde saklana bilir. Onun için Kırım Özerk Cumhuriyeti Par-
lamentosında ki Eğitim komisyonu Başkanı Kosarev ve Kırım Özerk Cum-
huriyeti Bilim ve Eğitim, Gençler ve Spor Bakan yardımcısı V. Buyakeviç