221
Başak Burcu TEKİN
Selçuklu Döneminde Avrupa’da Kadın
Ortaçağ’da Avrupa’da kadının statüsü ve kimliği açısından araştırmalar
tarandığında çarpıcı öykülerle karşılaşılmaktadır. Birer efsane gibi görünen
kadının toplum içindeki konumu ile ilgili olumsuzluklar gerçekten yaşanmış-
tır. Ortaçağ Avrupa’da hanedan üyesi olsalarda kadınların çeyizleri ve ertesi
gün hediyesi olarak anılan eşyaları dışında bir ekonomik gelir kaynakları bu-
lunmamaktadır (Imsen, 1997,s.65). Ayrıca kadın evlenmeden önce babasının,
evlendikten sonra eşinin,dul kalırsa oğlunun oğlu da yoksa toprak sahibinin
mülkiyeti konumundadır. (Hollister, 1994,s.159). Ortaçağ dönem kaynak-
larında yaşamın devamı için gerekli bir şeytan, evdeki tehlike,zararlı varlık
olarak nitelendirilmektedir (Hibbert, 1987,s. 28,139). Çalışmak zorunda olsa-
lar da emekleri karşılığı ücret kadınların hakkı olarak görülmediği gibi vergi
ödemek zorundadır ve bu vergiyi kendisine adına mülkiyetine sahip eşi ya da
babası ödemektedir (Amt,1992, s.71). Kadınların gelirleri olmamasına karşın
vergi vermek zorunda olduklarından çoğu kez genelevlerde çalışmakta hatta
eşleri ya da babaları tarafından genelevlere satılmaktadır (Mellon ,2008,s.48).
Kadınların şeytani doğası gereği kadının genelevlerde çalışması normal ka-
bul edilmektedir (Bardsley,2007,s.58). Anglosakson kanuna göre eğer özgür
bir adam bir başka özgür adamın eşi ile birlikte olursa ona başka bir eş alarak
sorun çıkması engellenmiş olmaktadır (Hibbert,1987,s.68)
Ortaçağ Avrupa kadınları ile ilgili resimlerden hareketle yapılan sos-
yo-kültürel analizlerin olduğu yayınlardan en dikkati çeken kadınlara tecavüz
resimleri ile ilgili çalışmadır.
Diane Wofthal’in Images of Rape isimli çalış-
masında Ortaçağ Avrupa İncil el yazmalarında görülen kadınlara tecavüz
resimleri kadının statüsü açısından ele alınmıştır.
(Wofthal,2000). Bu açıdan
Morgan İncili (Foto 8) ile Egerton İncili (Foto 9) içindeki kadınların teca-
vüz sahnelerinin resimlendirilmesi ve tüm kutsal kitap okuyucularına ifşa
edilmesi bu hareketin Ortaçağ kültüründe dini anlamda da onaylanması bağ-
lamında değerlendirilmektedir (Wofthal,2000,s.41-45).
222 Selçuklu Sanatında Kadın Tasvı̇rlerı̇ : Sanat Eserlerı̇nden Hareketle Bı̇r Değerlendirme
Foto 8:Morgan İncili,
1250,
New York The Pierpont Morgan Library,
(Ms
M. 638),
y.41[8]
Foto 9: Egerton İncili, 1360, British Library, (MS 1894), y. 17 [9]
Aşırı genellemeci tuttum ile Selçuklu toplumunda tüm kadınların üst dü-
zeyde bir statüye sahip olduğunu söylemek mümkün değildir. Elbette zorluk-
larla karşılaşan kadınlar olmuştur. Sınırlı sayıda da olsa Ortaçağ olumsuz
durumu içinde Avrupa’da da statüsü ve konumu itibariyle etkin olan kadın-
lar da bulunmaktadır. Ancak istisnai durumlardan değil toplumun geneline
hakim olan durumlardan hareket edildiğinde Selçuklu kadınların statüsünün
dönemindeki hiçbir kültürde olmayan üst seviyede olduğu sanat eserlerinden
de takip edilen bir gerçekliktir.
223
Başak Burcu TEKİN
Selçuklu toplumunun İslamiyet ile ilişkisini doğru kurduğu için değil de
, İslamiyet ile bağı zayıf olduğu için, kadın konusunda farklı tavırlar ser-
gilediği ile ilgili kanaatler bulunmaktadır. Selçuklu döneminde inşa edilmiş
sayısız cami dışında sikkelerden kitabelere kadar çeşitlenen yazılı belgede,
Kur’an-ı Kerim’den ayetlerin kullanışı Selçukluların İslamiyet’e ne kadar
düşkün olduklarının bir göstergesidir. Emevi ve Abbasilerin kadının statü-
sü konusunda İslamiyet öncesi gelenekleri devam ettirirken bu tutumlarını
İslamiyet’in emirleri gibi sunmaları Selçuklu tarafından kabul görmemiştir.
Sanat eserlerinden de bu takip edilebilmektedir. Emevi ve Abbasi sanatın-
daki çok sayıdaki yarı çıplak kadın tasvirlerinin aksine Selçuklu kadın tasvir-
lerinde mahremiyet algısı hiçbir zaman terk edilmemiştir.
6
Selçuklu toplu-
mundaki kadının üst düzey statüsü, kadın ya da erkek olarak bir cinsiyetin
baskın tutumundan kaynaklanmamıştır. Toplumun ortak görüşü bu yönde
olmuştur. Kadının toplum içindeki bu konumundan hoşlanan ve böyle olma-
sını bekleyen eşlerin, babaların, amca ya da dayıların ve kardeşlerin varlığı
atlanmamalıdır. Böylece Ortaçağda Türk-İslam kültürünün temsilcisi olarak
Selçuklu kadını eşsiz bir konuma sahip olmuştur.
Kaynakça
AHMETBEYOĞLU, A., (2001), Avrupa Hun İmparatorluğu, Ankara:
TTK Yayınları.
AMT E., (1992), Women’s Lives in Medieval Europe: A Sourcebook, New
York: Routledge.
BARDSLEY, S., (2007), Women’s Roles in the Middle Ages, Westport, CT:
Greenwood Press.
BATES, Ü.Ü., (1978), “Women as Patrons of Architecture in Turkey”,
Women in the Muslim World, ed. L.Beck-N.Keddie, Cambridge, Mass:Har-
vard University Press,ss. 245-260.
BİÇAK,S., (2007), Türkiye Selçuklu Toplumunda Kadin ( XI-XIV Yüz-
yıl), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
BAYRAM, M.,(1991), “Baciyân-ı Rum ( Anadolu Bacıları ) Hakkında
Bazı Yeni Kaynaklar”, X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara, s. 967–973.
6 Selçuklu kadın tasvirleri ile Abbasi ve Emevi dönemi kadın tasvirlerinin kadının statüsü
ve toplum içindeki rolü açısından karşılaştırmalı olarak değerlendirmesi için bkz. (Tekin,
2013).