Umumiy doc

TermoEYUKning me’yorlovchi o‘zgartkichi. 
Termoelektrik o‘zgartkichlardan olingan axborotni EHMga yoki avtomatik 
rostlash tizimiga kiritish uchun me’yorlovchi o‘zgartkich keng qo‘llanadi. U 
termoelektr o‘zgartkichlarning signallarini 0—5 mA o‘zgarmas tokdagi bir 
xillashtirilgan signalga almashtirish uchun mo‘ljallangan. 
Me’yorlovchi o‘zgartkichning ishlashi
ish toki o‘zgaruvchi kuchga ega 
bo‘lgan potensiometrning sxemasidan foydalangan holda termo EYUK ning 
kompensasiyalovchi o‘lchash usuliga asoslangan.
 
 
 
2.12 – rasm.
Termoelektr termometr (termojuft) bilan ishlaydigan 
me’yorlovchi o‘zgartkichning sxemasi. 
O‘zgartkichning sxemasi 2.12-rasmda keltirilgan. Bu erda, 
I
— o‘lchash 
konturi; II — kompensasiya konturi. I konturda tuzatuvchi ko‘prik TK, chiqish toki 
I
chiq
bo‘lgan kuchaytirgich K
1
va rezistor R
t
bor.
 
I konturga G‘ va D uzayturuvchi o‘tkazgichlar yordamida termojuft AV 
ulangan. Tuzatuvchi (korrektorlovchi) ko‘prik termojuftning bo‘sh uchi haroratining 
Im
б
II 
R
kk
K 
H 
+ 
I 
∆
U 
TK 
D 
F 
+ 
- 
B 
A 
U 
+ 
- 
K
2
I 
чиқ
I 
чиқ
R
mn
K
1
MK 
Я
K 
С
b 
d 
a 
R
m
R
1
R
2
R
3
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

69
o‘zgarishiga avtomatik tuzatma kiritish uchun, shuningdek, o‘lchashning kuyi 
chegarasi 0°S ga teng bo‘lmagan o‘zgartkichlarda boshlang‘ich termo EYUK ni 
kompensasiyalash uchun mo‘ljallangan. Ko‘prik manbaining 
ab
diagonaliga 
o‘zgarmas tokning barqarorlashtirilgan kuchlanishi ulangan. R
1
,R
2
va R
3
rezistorlar 
— manganindan, R
m
rezistor esa misdan yasalgan. K
1
kuchaytirgich ikkita kaskaddan 
iborat: ikki taktli ikki yarim davrli sxema bo‘yicha bajarilgan magnit MK va 
o‘zgarmas tokning kuchayishi rejimida ishlovchi yarim o‘tkazgichli kuchaytirgich K. 
Kuchaytirgich K
1
- nol—indikator vazifasini bajaradi. 
II kompemsasiya konturiga R
kk
rezistor va teskari bog‘lanish (aloqa) 
kuchaytirgichi K
2
kiradi. Bu kuchaytirgich K
1
kuchaytirgichga o‘xshaydi, lekin 
kuchaytirgichning chiqish toki bo‘yicha chuqur manfiy bog‘lanish bilan ulangan. K
2
kuchaytirgichning 
I
mb
, chiqish toki II konturning ishchi toki hisoblanadi va bu tok R
kk
qarshilik 
bo‘ylab 
o‘tganda 
unda 
II 
kontur 
tomonidan 
U
kk
=
I
mb
·
R
kk
kompensasiyalovchi kuchlanish vujudga keltiriladi. I kontur tomonidan R
ab
rezistorga 
tuzatuvchi ko‘prik TK ning sd o‘lchov diagonalida vujudga keluvchi U
cd
(1 
kuchlanish bilan ko‘shilgan E
AB
(t,t
0
) termoelektr o‘zgartkich signali keltiriladi. Bu 
kuchlanish, 
yuqorida 
aytilganidek, 
termoo‘zgartkichning 
bo‘sh 
uchlaridagi 
haroratning tuzatmasiga teng, ya’ni U
cd
=E
AB
(t’
0
,t
o
). 
SHunday qilib, bu E
AB
(t,t
0
)= E
AB
(t,t’
0
)+U
cd
ga teng yakka signal U
kk
kuchlanish 
bilan taqqoslanadi. 
∆
U=E
AB
(t,t
0
)-U
kk
ga teng nobalanslik K
1
kuchaytirgichga beriladi, 
u erda o‘zgarmas tokning 
∆
U signali avval magnit kuchaytirgich MK da o‘zgaruvchi 
tok signaliga aylantiriladi, so‘ngra kuchaytiriladi va yana o‘zgarmas tok signaliga 
aylantiriladi, u o‘zgarmas tokning yarim o‘tkazgichli kuchaytirgichi YAK da 
ko‘shimcha ravishda kuchaytiriladi. K
1
kuchaytirgichning chiqish signali 
I
chiq
tokini 
vujudga keltiradi, u R
TN
tashqi zanjirga keladi va keyin kuchaytirgich orqali teskari 
aloqa kuchaytirgichi K
2
ga keladi. K
2
ku chaytirgichning 
I
t6
chiqish toki o‘zgaradi va 
R
kk
rezistorda 
U
kk
, 
kuchlanish 
pasayishini 
(tu 
shishini) 
∆
U 
nobalans 
kompensasiyalashning statik xatosi deb ataluvchi biror kichik 
δ
U kattalikkacha 
o‘zgartiradi. 
Kompensasiyalashning statik xatosining mavjud bo‘lishi I
 
o‘lchash konturida 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

70
kompensasiyalanmagan tok o‘tishga olib keladi. Bunda o‘lchanuvchi termoEYUK 
qanchalik katta bo‘lsa, bu tok shunchalik katta bo‘ladi. 
Statik avtokompensasion sxema bo‘yicha bajarilgan qurilmalarda bunday 
xatolikni yo‘qotib bo‘lmaydi, chunki o‘zgartkichning 
I
chiq
chiqish toki va 
kompensasiya konturining 
I
tb
toki bu xatolikning mavjudligi bilan aniqlanadi va unga 
mutanosibdir. SHu bilan birga avtokompensasion sxemaning statik xatosi, agar 
kuchaytirish 
koeffisienti 
katta 
bo‘lgan 
kuchaytirgich 
foydalanilsa, 
ancha 
kamaytirilishi mumkin. 
Endi o‘lchanayotgan termo EYUK E
AV
(t,t
0
) bilan o‘zgartkichning chiqish toki 
I
chiq
orasidagi matematik bog‘lanishni qarab chikamiz. 
YUqorida aytilganlarga muvofiq 
∆
U=E
AB(
t
,
t
0)
-U
kk
(2.43) 
K
1
va K
2
kuchaytirgichlarning chiqishida quyidagi signallar shakllanadi: 
кир
k
кир
k
чик
R
U
K
I
K
I
∆
=
⋅
=
1
1
(2.44) 
чик
k
Тб
I
K
I
⋅
=
2
(2.45) 
bu erda, K
k
1
va K
k
2
— kuchaytirgich K
1
va K
2
larning kuchaytirish 
koeffisientlari; 
I
kir
= 
∆
U/R
kr
kuchaytirgichning kirish zanjirida 
∆
U signal vujudga 
keltiradigan tok; R
kir
— K
1
kuchaytirgich kirish zanjirining qarshiligi. R
kk
rezistorda 
kuchlanishning tushishini topamiz: 
kk
чик
к
кк
Тб
kk
R
I
К
R
I
U
⋅
⋅
=
⋅
=
2
(2.46) 
(2.43), (2.44) va (2.46) ifodalar orqali ushbuni topamiz: 
I
chiq
=K
·
E
AB(
t
,
t
0)
(2.47) 
bunda me’yorlovchi 
kk
k
k
кир
R
K
K
R
K
⋅
+
=
2
1
/
1
o‘zgartkichning o‘zgartirish koeffisienti 




⋅
=
∞
→
)
/(
1
2
1
kk
k
k
R
K
K
да
K
SHunday qilib, me’yorlovchi o‘zgartkichning chiqish toki termoelektr 
o‘zgartkich (TEO‘) ning signaliga mutanosib bo‘ladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

71
Kirish signalining qiymatiga qarab, termoelektr o‘zgartkichlar bilan ishlovchi 
me’yorlovchi o‘zgartkichlar 0,6...1,5 aniqlik sinflariga ega.