Umumiy tarix

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI 
A.QODIRIY NOMIDAGI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA
INSTITUTI 
 
“UMUMIY TARIX” KAFEDRASI 
Tarix fakulteti III kurs tolibi 
Xodjamiyorov O’tkirning 
 
KURS ISHI 
 
 
Mavzu:
 Ilk o’rta asrlarda Ustrushona 

Qabul qildi:
t.f.n.dots.A.Xolmurodov 
Topshirdi: 
 
Xodjamiyorov O’ 
 
 
 
 
 
Jizzax – 2012 

---

2 
 
 
 
 
Mavzu: Ilk o’rta asrlarda Ustrushona 
 
Reja: 
 
Kirish 
I-BOB: USTRUSHONADA RIVOJLANGAN O’RTA ASRLARDA 
SIYOSIY VA IJTIMOIY-IQTISODIY HAYOT 
 
1.1.Ustrushonaning rivojlangan O`rta asrlardagi siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy tarixi
1.2.Ustrushona vohasi o`troq va ko`chmanchi xalqlar o`rtasidagi moddiy-madaniy
va ijtimoiy aloqalarni bog`lovchi makon 
1.3.Ustrushonaning tarixshunosligiga doir ma`lumotlar 
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati 

---

3 
Kirish 
Keyingi yillarda o`tkazilgan qidiruv, qazuv tadqiqotlari natijasida O`rta 
Osiyo arxealogiyasi fani olamshumul ahamiyatga ega bo`lgan kashfiyotlar, jahon 
xalqlari tarixida takrorlanmas saxifalar ochuvchi yangi, qimmatli ma`lumotlar, 
qadimgi davr madaniyati, amaliy san`ati, me`morchiligi, xunarmandchiligiga 
mansub nodir topilmalar osoru atiqalar bilan yanada boyildi. Bu esa O`rta Osiyo 
hududida inson istiqomati va ishlab chiqarish faoliyati bir necha ming yillardan 
buyon qaror topganligi, bu muqaddas qadamjoy dunyo sivilizatsiyasining asosiy 
va eng qadimgi madaniyat markazlaridan biri bo`lganligini yana bir bor e`tirof 
etadi. 
Lekin bu muvaffaqiyatlar katta geografik mintaqani qamrab oluvchi O`rta 
Osiyo xususan, O`zbekiston arxealogiyasi fanida barcha muammolar izchillik 
bilan xal etilgan degan ma`noni bildirishga asos bo`lolmaydi. 
Arxealogiya fanidagi shunday kamchilik muammolardan biri O`rta Osiyo 
tarixiy-madaniy o`lkalari, vohalari tarixini arxealogik nuqtai-nazardan o`rganish 
rejasidagi qarama-qarshilik va tengsizlikdir. Bunday salbiy voqelik faqat katta-
katta madaniy vohalar o`rtasida, balki bir voha tasarufida joylashgan turli 
mavzelar o`rtasida ham sodir bo`ldi va ayrim hollarda hanuzga qadar davom 
etmoqda. 
Agar hozirgi kunda O`rta Osiyoning arxealogik xaritasiga nazar tashlagudek 
bo`lsa haqiqatdan ham qadimgi madaniy o`lkalar tarixini muntazam o`rganilishi 
darajasi qayerda qay tariqa borayotganligini yetakchi o`rinni egallovchi vohalarni 
“qoloq” viloyatlarni va albatta xaritadagi “ochilmagan ko`rik”larni ko`rish 
mumkin.
Yaqin yillarga qadar, shunday arxealogik tadqiqotlar o`tkazish va o`rganish 
mezonlaridan chetda qolgan regional qatoriga qadimgi Ustrushona davlatning 
shimoliy, shimoliy g`arbiy qismi aniqrog`i hozirgi O`zbekiston Respublikasining 
Sirdaryo Jizzax viloyatlari xududidagi tarixiy madaniy vohalar ham kirar edi. 
Takidlashimiz joizki hozirgi Sirdaryo va Jizzax hududiy jihatdan jumhuriyatagi 

---

4 
eng kichik viloyatlardandir. Qolaversa bu viloyatlarning kattagina qismini 
qadimgi “qush uchsa qanoti, odam yursa oyog`I kuyadi” ndeb naql qilingan 
Mirzacho`l egallaydi. Shu sababli bo`lsa kerak bu o`lkaning qadim tarixi, 
arxeologiyasi katta bir davr mobaynida mutaxasislar diqqat e`tiboridan chetda 
qolgan. 
Aslida esa o`tmishda Ustrushona davlati tarkibiga kirgan bu hududlar 
Turonj zaminining qadim va o`rta asr tarixida muhum o`rin egallagan faol ishtirok 
etgan bir bo`lagi, ajralmas qismidir. Mirzacho`l, xususan Jizzax vohasini turli 
yo`nalishdagi karvon yo`llari kesib o`tgan va bu yo`llar o`rta asrlarda “ 
Movarounnahrning ulkan savdo badargohi” deb nomlangan Samarqand- Shosh, 
Sharqiy turkiston, Xo`jjand, Farg`ona Yettisuv va Xitoy bilan bog`lab turgan. 
Savdo karvonlari faoliyatida Sirdaryo bo`yi va Mirzacho`l dashtlarida istiqomat 
qiluvchi ko`chmanchi chorvador qabilalar ham muhim o`rin tutgan. Ko`chmanchi 
xalqlardan biri bo`lgan qudratli “guz” yoki “uguz”lar haqida arab ezma 
manbalarida ko`plab ma`lumotlar uchraydi. 
Sirdaryo va Jizzax viloyatlarining tog` va tog` oldi mavzelari qadimdan 
aholi zich joylashgan madaniy o`lkalar qatoriga kirgan. Ko`plab chashma, buloq, 
soy va daryolar havzasida hosil bo`lgan katta kichik bu vohalarda palmakorlikdan 
tashqari suniy sug`orish tizimlariga asoslangan dehqonchilik va o`troq hayot 
ancha qadimdan boshlangan. Bu xildagi aholi zich joylashgan madaniy vohalarga 
o`rta asr Ustrushonasi tarkibiga kirgan Sabat rustakini, Zominsuvatrofidagi Zomin 
sarsanda o`lkasini Sangzor daryosi xavzasidagi Xarkana, Feknon viloyatlarini 
misol qilib ko`rsatish mumkin.
Qadimgi Ustrushonaning bu o`lkalarida keyingi O`n yil ichida o`tkazilgan 
arxealogiya qazuv- tadqiqotlari meyori doirasi ancha kengaydi. Jumladan, 
Xarkana rustokining ilk o`rta asr yodgorliklari Qing`irtepa, Almantepa, 
Jalmantepa Lapaktepa nushkent Xavos Sag`anaktepa I-II, Eski Xavos, Oqtepa, 
Qultepa O`rta Osiyoning IX-XII asrlardagi tog`-kon metalurgiyasi makonlaridan 
biri, Turkiston tizmalarining sharq 
iy qismida joylashgan Mik qal`asi ochib 

---

5 
o`rganildi.Tadqiqotlar o`tkazilgan yodgorliklar geografik jihatdan –tekislik dasht, 
tog` oldi va tog` mavzelarda joylashgan. Bu esa Ustrushonaning mazkur 
hududlarida muqim istiqomat qiluvchi qadimgi aholining ilk tarqalish davri 
jarayonlarini o`sish dinamikasini xayot va xo`jalik faoliyatini muntazam, 
komplekstadqiq etishning boshlanishiga ayniqsa ashyoviy dalillarni yozma 
manbalar malumotlari bilan solishtirib moddiy madaniyat topilmalarini qo`shni 
So`g`d, Choch, Farg`ona regionlari topilmalari bilan taqqoslab o`rganishga 
imkoniyat yaratdi. Lekin bu izlanishlar ko`lamini Ustrushonaning janubiy, sharqiy 
qismida, aniqrog`I hozirgi Tojikiston Qirg`iziston Respublikalari qarashli 
hududlarda o`tkazilgan tadqiqotlar va ko`pga kiritilgan ilmiy natijalar ko`lami 
bilan solishtirganda ancha salbiy tafovut borligini ko`rish mumkin. 
Shu nuqtai nazardan kelib chiqib, mazkur nomzodlik ishi shimoli g`arbiy 
Ustrushonaning Sangzor daryosi quyi oqimnida joylashgan Jizzax vohasi 
arxealogiya yodgorliklarida o`tkazilgan qazuv-tadqiqotlarning dastlabki natijalari 
ilmiy xulosalari deb ifodalamoq lozim. Mazkur ish qadimgi Ustrushona davlatiga 
tegishli moddiy- madaniytarixni o`rganilmagan qismidagi bo`shliqni yangi, ilk bor 
elov qilinayotgan ashyoviy ma`lumotlar nbilan to`ldiradi. 
Qayd etilgan va o`rganilgan yodgorliklarning aksariyati O`rta Osiyo 
xalqlarining ma`lum bosqichi IV-V asrlarda shakillanib VI-VIII asrlarda 
rivojlangan ilk feodal munosabatlar davrida mansubdir. Shimoli-g`arbiy 
Ustrushonaxududlarini va xususan Jizzax vohasini muhim, o`troq xayot tarzida 
o`tgan ko`chmanchi xalqlar tomonidan ommaviy o`zlashtirilishi xuddi shu 
davrlarga to`g`ri keladi. Shu sababli mazkur regionning ilk o`rta asr davriga oib 
yodgorliklarni o`rganish arxealogiya fani uchun o`troqlashgan xalqlarning ilk 
tarixi moddiy madaniyati haqida o`ta muhim va qiziqarli ma`lumotlarni beradi.