Umumiy va ijtimoiy psixologiya

2-bosqich. Psixologiya ong haqidagi ta’limotdir (XVII-XIX asrlar).
Psixologiya ong ta’limoti ortida rivojlanishi. Psixologiya faniga eksperimental usullarning kirib kelishi.
R.Dekart hayvonlarning ruhi yo‘q degan fikrni aytib o‘tgan. Hayvonlarning xatti-harakat formalari reflekslar deb ataladi. Uning fikriga ko‘ra ongning paydo bo‘lishi va tafakkurning rivojlanishi ichki nutq orqali shakllanar ekan. Dj.Lokkning fikriga ko‘ra ong insonnning hissiyotlari orasiga yashiringandir, u ongni atomik tarzda tahlil qilish usulini qo‘llagan, bunga ko‘ra psixik holatlar birlamchi holatlar sifatida e’tirof etilgan.
XVII asrda ingliz olimlari T.Gobbs, D.Gartli,P.Golbax determinizm tamoyillarini ishlab chiqishgan, ular inson psixikasining ijtimoiy g‘oyalarini rivojlantirishga harakat qilishtgan.
Psixologiyaning mustaqil fan sifatida shakllanishi 1879 yilda Vilgelm Vundt tomonidan dunyoda birinchi bo‘lib eksperimental psixologiya laboratoriyasining tashkil etilishi bilan bog‘liqdir.
3-bosqich. Psixologiyani mustaqil fan sifatida tarkib topishi. Ochiq inqiroz.
Psixologiyaning mustaqil fan sifatida shakllanishiga albatta shartli reflekslar haqidagi ta’limotlar va psixik kasalliklarni davolash usullarining tadqiq etilishi va umuman, fiziologiya fanining rivojlanishi asos bo‘ldi. Psixologik eksperimentlarning o‘tkazilishi albatta mustaqil fan sifatida shakllanishiga asos yaratildi. Turli xil yo‘nalishdagi maktablarning paydo bo‘lishi (bixeviorizm, psixoanaliz, psixodinamik maktab, geshtalt psixologiya).
Psixoanaliz (Z.Freyd).Bu ta’limot bo‘yicha insonning ongi, ongsiz holatlar va jarayonlar orasida bevosita bog‘liqlik mavjuddir. Bu ta’limotga ko‘ra inson xatti-harakatlari asosida anglanilmagan mayllar yotishini kuzatishimiz mumkin. Psixikaning uchta darajasi tafovut qilinadi: ongsizlik, ong osti va onglilik. Insonning motivatsion holatini aks ettiruvchi jarayonlar ongsiz jarayonlarni anglash hisoblanadi, Freyd ta’limotida jinsiy qoniqish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan.
Bixeviorizm (Dj.Uotson). Psixologiya – inson va hayvonlarning xulq-atvori haqidagi fan sifatida talqin etilgan. Dj.Uotson psixologiyada ongni o‘rganishga ehtiyojyo‘qligini ta’kidlab o‘tgan, u hamma e’tiborni faqat kuzatishga qaratilishini taklif qilgan. Aynan bixeviorizm namoyandalari stimul S (qo‘zg‘atuvchi, tashqi muhitning ta’siri), reaksiya (R barcha ob’yektiv qo‘zg‘atuvchilarga nisbatan organizmning reaksiyasi) tamoyilini qo‘llashni taklif qilganlar. Bixevioristlarning fikricha,psixologiyaning funksiyasi stimul va reaksiya o‘rtasidagi qonuniyatlarni aniqlashdan iboratdir, maqsad esa sub’yektning u yoki bu holatda qanday tutishi nazarda tutiladi.