Umumiy yer bilimi

11 – MAVZU: XAVO BOSIMI. 
R E J A
. 
1.
Xavo bosimi xakida tushuncha. Bosim birikmalari. 
2.
Bosimning absalyut balandlik va xarakatiga karab uzgarishi. 
3.
Bosimning sutkalik va yillik uzgarishi. 
4.
Bosimning geografik taksimoti. 
5.
Bosim grariyenti yuzasining
Atmosferaning ogirligi yerning ogirligiga nisbatan million marta kambulsada, 
lekin u yer yuzasini ancha katta kuch bilan bosib turadi. Yer yuzasining xar bir kv 
m joyiga taxminan 10 tonna (tugrirogi 10 ming 333 kg) kuch bilan bosadi inson 
badanining yuzasi urta xisobda 1,5 ka m ga tugri keladi. Demak xar bir kishini 
xavo 15 tonna kuch bilan bosib turar ekan. Bunday ogirlik xar kanday kishini xam 
majaglab tashlar edi., birok kishi organizmi ichidagi bosim atmosfera bosimiga 
tengdir. Shu sababli insonelarda ichki bosim bilan tashki bosim guyoki 
muvozanatda buladi. Atmosfera bosimi okean satxidan urta xisobda 760 mm 
balandlikdagi simob ustuni bosimiga barovardir. Bu normal bosim deb kabul 
kilingan. 
Sungi yillarda xavo bosimi millibar bilan xam ifodalanadi. Norveg olimi 
Byerknesning taklifi bilan 1 sm kv ga bulinadigan 1 mln dina bosim kuchi standart 
birlik deb kabul kilingan va u kiska bar deb ataladi. 1 bar 750,1 mm simob ustuni 
bosimiga teng 1 mln dinaga teng bulgan bar 100 ga bulinadi va shu xar bir bulak 
millibar (MB) deyiladi. Demak, simob ustunining 1 mm bosimi 1335 mb yoki 1 
mb 0,75 mm simob ustuni bosimiga teng. 

---

36 
BOSIMNING ABSALYUT BALANDLIK VA XARORATGA BOGLIK 
UZGARISHI. 
 
Xavo bosimi dengiz buyida urtacha 760 mm simob ustuniga teng. Birok dengiz 
yuzida kancha yukoriga kutarilsa xavo bosimi shuncha kamayadi. Balandlikka 
kutarilgan sari bosim dastlab kuyi kavatda tez kamayib keyinchalik yukori 
kavatdlarda sekinrok kamayadi. Shuning uchun xavoning yukori kavatlaridagi 
bosimning uzgarishi uncha katta emas. Bosimning 1mm kamayishi uchun zarur 
bulgan balandlik barometrik boskich deyiladi. Xavoning Yer yuzasiga yakin bulgan 
pastki kismida xar 10,5 m kutarilganda bolsim taxminan 1 mm kamayadi. Agar 0 m 
da bosim 750 mm bulsa 5,5 km balandda 190 mm, 10-15 km da esa 95 mm simob 
ustuniga teng. 
Bosim joyning balandligidan tashkari xavo xaroratiga xam boglik. Xarorat 
pasaysa xavo zichlashib bosim ortadi aksincha xarorat kutarilsa xavo bosimi 
kamayadi. Xatto yozja bir xil geografik kenglikda joylashgan okeanlarga nisbatan 
kuruklikda xarorat yukori shu sababali bosim past aksincha kishda kuruklik ustida 
xarorat past bosim yukori buladi.