Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi

 
 
53
Brahmanalar’da yer alır. Bu durumun sözü edilen eserlerin hem kullanımını hem de 
anlaşılmasını bir hayli zorlaştırdığı ileri sürülür.
122
 
Brahmanalar, Hint-Avrupa dilinde yazılmış nesirlerin bugüne kadar ulaşan en 
eski örnekleridir ve yazıldığı döneme ait ritüellere ilişkin mitleri içerir.
123
 
Vedalar’dan hemen sonra oluşturuldukları kabul edilen ilk Brahmanalar, Kara Yacur 
Veda’nın metinlerini izah eden fıkralardır. Bunlar dil ve içerdiği fikir bakımından 
Veda devrine nazaran oldukça ilerlemiş durumdadır. En eski Brahmana metninin 
M.Ö. 7. yy’da kompoze edildiği ve Rig Veda’nın yorumu niteliğinde olan Aittereya 
Brahmana olduğu bilinmektedir.
124
   
Brahmanalar’ın en önemlisinin, Ak Yacur Veda’nın Brahmana’sı olan 
“Satapatha Brahmana” olduğu kabul edilir. Bu eser yüz adet konferanstan oluştuğu 
için “Yüz Yolun Brahmana’sı” anlamına gelen bu adı almıştır.  M.Ö. V. asra ait olan 
bu kitabın, sistematik oluşu nedeniyle Hindular arasında bugün yaygın olarak 
kullanıldığı ifade edilmektedir.
125
  
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
122
 Dasgupta, History of Indian Philosophy, I/13. 
123
 Dominic Goodall, “Introduction”, Hindu Scripture. 
124
 Brandon, DCR, s. 151. 
125
 Demirci, Hinduizmin Kutsal Metinleri Vedalar, s. 45. 

---

 
 
54
Dört Veda’ya ait Brahmanalar şu şekildedir.
126
 
 
             VEDALAR 
BRAHMANALAR 
1- Rig Veda 
a) Aittereya Brahmana  b) Kaushitaki 
Brahmana 
2-a) Kara Yacur Veda (Taittiriya 
Samhita / Krişna) 
Taittiriya Brahmana (ilahiler ile mensur 
izahlar ve şerhler bir arada ve birbirlerine 
karışmış oldukları için kendi adisyonu 
içinde bulunur.) 
2-b)  Beyaz Yacur Veda (Vajasenayı 
Samhita/ Sukla) 
Satapatha Brahmana 
3- Sama Veda 
a) Panchavimsa Brahmana      b) Çandokya 
Brahmana           c) Tandya Brahmana
127
  
4- Atharva Veda 
Gopatha Brahmana (ineklerin yolu) 
 
c) 
ARANYAKALAR       
 
Kaynaklarda Aranyaka metinlerinin ortaya çıkışı ile ilgili bilgilerin, bir 
önceki kutsal metin olan Brahmanalar’la ilişkilendirilerek açıklandığı dikkat 
çekmektedir. Buna göre Brahmana türü eserlerde rahipler sınıfını oluşturan 
Brahmanlar, toplumdaki diğer sınıflardan daha üst seviyede olduklarını sürekli 
anlatmışlar ve vurgulamışlardır. Bunun yanında bu erken dönemde laikler de din 
konularında fikirlerini beyan ederek din âlimleri olarak kabul gören Brahmanlar ile 
görüş alış verişinde bulunmaya başlamışlardır. Bu durum yeni düşüncelerin ortaya 
                                                 
126
 Bu tablo, Arthur B. Keith’in The Religion and Philosophy of the Veda and Upanishads (s. 17-19)  
adlı eserindeki bilgiler dikkate alınarak oluşturulmuştur. 
127
 Kaynaklarda on adet olduğu belirtilmekle birlikte biz üçünü tespit edebildik. 

---

 
 
55
çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bilhassa Brahmana eserlerinin etkisi ile Brahmanların 
otoritesi her alanda hissedilir olmuştur. Hatta onlar daha da ileri giderek kendilerini 
tanrıdan üstün varlıklar olarak düşünmeye bile başlamışlardır. Ancak zamanla 
rahipler içerisinde, ibadet ve ibadet için Tanrının temsilcisi gibi davranan 
Brahmanlar’ın bu salahiyetlerini inkâr eden ve tanımayan kişiler ortaya çıkmıştır. Bu 
kimseler kendilerine başka bir kurtuluş yolu ve zihinlerini daha iyi tatmin edecek 
başka hususlar aramışlardır. İşte çok kuvvetli olduğu görülen bu düşünce hareketi ve 
arayışının ürünlerinin, Âranyaka (ormanda düşünüşler) ile sınırlı sayıda talebeye 
öğretilen Upanishad  (gizli dersler) adlı eserler olarak ortaya çıktığı ifade edilir.
128
 
Sruti grubu içerisinde değerlendirilen Aranyaka literatürünün, genel Hint 
düşüncesi içerisindeki yerini tam olarak tespit edebilmek için, Hindu inancına göre 
insan hayatının “caturashrama” adı verilen dört evreye ayrıldığı göz önünde 
bulundurulmalı ve bu evrelerin nelerden müteşekkil olduğu bilinmelidir. Bu 
bağlamda Brahmanalar asilâne yaşamak için hayatın dört safhaya (açrama) 
bölünmesi nazariyesini tesis etmişlerdir. Bu dört safha; öğrencilik, aile hayatı, 
ormanda inzivâ-riyazet ve dilencilik dönemlerinden oluşmaktadır. Buna göre; birinci 
bölüm (Bramacârin) bir Brahman’ın yanında okuma devresidir. Bu aşamada talebe 
hocasına karşı mutlak bir itaat göstermek, hizmetçi gibi hizmet etmek, hocası için 
yiyecek dilenme mecburiyetindedir. Bunların karşılığında, Vedalar’daki ilahileri 
ezberleyinceye kadar, hocasına tekrar etmesine müsaade edilir. Vedalar’ı öğrenerek 
öğrencilik hayatını tamamlayan öğrenci, daha sonraki aşamada bir aile kurmak için 
evine döner. İkinci dönem olan aile hayatı evresi, dini ve içtimai faaliyetlerle geçer. 
Aile reisi üzerine düşen her vazifeyi yaparak çocuklarını evlendirir. Daha sonra 
                                                 
128
 Geniş bilgi için bkz., Arthur Berriedale Keith, The Religion and Philosophy of Veda and 
Upanishads, XXXII/489. 

---

 
 
56
isterse tenha bir yere çekilip, yalnız Tanrı’ya ibadet etmekle vaktini geçirebilir. 
İsterse var olan şeylerin ve kurbanın mistik meselelerine dair düşünmek üzere dünya 
işlerini tamamen terk edebilir. Üçüncü safhayı teşkil eden bu durum inziva-riyazet 
devresi olarak geçer. Hatta bazen bu vânaprastra  (ormanda yaşamak) hali kişiyi 
tatmin etmemeye başladığında artık o ibadeti bırakır ve yalnız  Mutlak  ile birleşimi 
düşünmeye koyulur. Bu haldeki münzeviye Samyasin  (her  şeyi bırakmış) denilir. 
Bazen de bu gibi kimseler zahidâne ve gezginci bir hayat geçirir, mukaddes yerleri 
ziyaret eder, ormanlara, manastırlara veya inziva merkezlerine (ashrama) kapanırlar. 
Bu hal, dört basamaklı hayat evresinin üçüncü kısmını oluşturur.  
 Manastırlara yerleşmiş, dindarlığı ve hikmeti ile şöhret kazanmış mütefekkir 
kimseler, derslerini dinlemek, riyazet ve çilelerine iştirak etmek üzere kendi yanına 
gelen öğrencileri ile birlikte mektepler oluşturmuşlardır.  İşte bu okullarda okutulan 
dersler, Aranyakalar’ı ve aynı zamanda bir sonraki kutsal metin olan Upanishadlar’ı 
meydana getirmiştir.
129
 
 
 
Aranyakalar, Brahmanalar’ın sunduğu kurban sisteminden ziyade 
Upanishadlar’ın açıkladığı metafizik bilginin önceliğine vurgu yapar.
130
 Brahmanalar 
ve Upanishadlar arası bir dönemde yazıldıkları kabul edilen Aranyakalar’da önceki 
Veda ve Brahmanalar’da yer alan kanlı kurban törenleri ile bunlara ait tasvir ve 
kurallara rastlanmaz. Bunların yerine “om” gibi gizli hecelerin, dini törenlerin gerçek 
anlamını kavrama, mutlak varlık üzerinde yoğun tefekkür gibi felsefi konuların ve 
uygulamaların ön plana çıktığı görülür. Diğer bir ifadeyle Aranyaka türü metinler ile 
birlikte Hint düşünce sisteminde somuttan soyuta doğru bir dönüşüm ve gelişim 
meydana gelmiştir. Artık bundan böyle ilk dönemlerdeki kurban törenleriyle 
                                                 
129
 Geniş bilgi için bkz., Budda, Dinler Tarihi, s. 20-21. 
130
 Mircia Eliade, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, I/285. 

---