Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi

 
 
72
belirli görevler, sorumluluklar ve ayrıcalıklar belirlenmiştir. Toplumdaki çeşitli 
kastlara mensup kişilerin sahip olduğu imtiyazlar, onların ahlaki ve hukuki 
sorumlulukları  işte Dharmaşastralar olarak adlandırılan bu literatürde açıklanmıştır. 
Kaynaklarda, Manusmriti, Yâcnavâlkyasmriti, Vishnusmriti, Parasarasmriti, 
Dakshasmriti, Samvartasmriti, Vyasasmriti, Haritasmriti, Satatapasmriti, 
Vasishthasmriti, Yamasmriti, Apastambasmriti, Gautamasmriti, Devalasmriti, 
Sankha-Likhitasmriti, Usanasmriti, Atrismriti, Saunakasmriti olmak üzere 18 
Dharmaşastra hakkında bilgi bulmak mümkündür.   
Şastra, “bir bilgi üzerine metin kitabı, el kitabı” demektir. Baudhaya’nın 
Dharmaşastra’sı bu türdeki eserlerin en meşhurudur. Dharmaşastralar, yalnız yüksek 
sınıf Hindularının değil, bütün cemiyetin sosyal enstitülerinin temelini oluşturur ve 
anane, akaid, hukuk konularını içerir. Manu Kanunnamesi adıyla bilinen 
‘Manusmriti’ bunların en meşhurudur. Bundan başka Yajnavalkya Kanunnamesi, 
Vishnu Sutra, Nârada ve Brihaspati Sutra, Apastamba, Guatama, Vasistha ve 
Baudhayana’nınsutraları Dharmaşastraları oluşturan diğer eserler arasında yer alır. 
Toplumda büyük itibar gören Manu’nun Dharmaşastra’sı on iki kitaptan 
oluşur ve belli başlı dört konuyu inceler. Bunlar; 
1-Ezeli gelenekler, işler (açara)   2-Hukukî ve idari işler (vyakara)   3-Cezai işler 
(prayaşçitta)     4-İşlerin sonuçları, meyvaları (karmaphala) ile ilgili mevzulardır.  
Manuşastra’nın milattan birkaç asır öncesine kadar geri giden bir tarihi 
olduğu kabul edilir. İçeriğiyle ilgili verilen bilgilere göre söz konusu eser, evrenin 
yaratılış hikâyesi ile başlar, insanın ahlaki ve sosyal görevlerini sayar, ideal bir 

---

 
 
73
kişinin ve ruhunu kurtuluşa eriştirmek isteyen kimsenin nasıl yaşaması gerektiğini 
anlatarak son bulur.
162
                       
Hindular için kutsal ve önemli sayılan edebi eserler bu kadarla kalmaz. Bunların 
dışında Sutralar
163
, Vedângalar
164
, Upavedalar
165
 ve Mezhepsel Metinler
166
 olmak üzere 
dört kategoride değerlendirebileceğimiz bilim, sanat, uygulama vb. konuları içeren kitaplar 
da bulunur. 
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
 
162
 Kemal Çağdaş, Hint Eski Çağ Kültür Tarihine Giriş, s. 70-71. 
163
 Sutra, “klavuz, kaide” demektir. Asırlar boyunca ağızdan ağıza geçen ananeler ile yoğrulmuş olan 
düsturlara Sutra adı verildiği kaynaklarda yer alır. Bunlar arasında kurban gibi resmi ibadetin usul ve 
erkânını gösterenlere “Şrautasutralar”, gayri resmi olan evdeki ibadetin nasıl yapılacağına dair 
bilgiler içeren kılavuza ise “Grihyasutralar” denir. Ahlaka ait düsturları ve hukuki vazifelere ait 
kanunları ihtiva eden “Dharmasutralar”, Grihyasutralar’a bağlı olduğu bilinmektedir. Toplumda her 
sınıfın kendine has bir Dharma’sı vardır. Dindar bir Hindu’nun nasıl yaşadığı bu eserlerden 
öğrenilebilir. Bir Hintlinin ana rahmine düşmesinden itibaren, ölünceye kadar hayatının her safhasında 
okuyacağı duaların, yapacağı ayinlerin bu kitaplarda bulunduğu ifade edilir. Her ne kadar Vedalar 
devrinden sonra kitaplar halinde toplanmış olsalar da, Sutraların çok eski zaman dilimlerine ait 
hatıralar sakladığı öne sürülür. Bkz. Budda, Dinler Tarihi, s. 22. 
164
 Kaynaklarda Şikshâ (Fonetik), Çandaş  (Şiir Ölçüsü), Vyâkarana (Gramer), Nirukta (Etimoloji), 
Cyotisha (Astronomi) veKalpa (Ritüel) olmak üzere altı Vedanga türünden bahsedilir. Bkz., K. 
Klostermaier, Hinduism, s. 54-55. ayrıca geniş bilgi için bkz., http://www.answers.com/topic/vedanga 
165
 Ayurveda (Yaşam Bilgisi, Tıp), Gandharvaveda (Müzik ve Dans Bilgisi), Dharnurveda (Okçuluk), 
Stâhapatyaveda (Mimari) olmak üzere dört Upeveda’nın bulunduğu bilinmektedir. Bunların Vedalara 
bağlı olmayan bilimler olduğu belirtilir. 
166
 Mezhepsel eserler; Samhitâlar (Vishnucu), Agamalar (Şivacı) ve Tantralar (Şaktacı)’dan oluşur. 
Tantralar; yeni dini inançların yer aldığı, yazarı bilinmeyen, düzensiz efsaneler, inançlar, törenler 
içeren kutsal metinlerdir. Aslında kaneviçe demek olan Tantranın sonraları “sihir, gizli bilgi” 
anlamında kullanılmış olduğu, M.S. bin yıl içinde olgunlaşarak vedaların yerine geçtiği ifade edilir. 
“Agamalar” da denilen Tantralar’da yeni bir inanç olan “Şaktizm” in ortaya çıktığı, bu itibarla 
Tantristlerin (Şaktacılar) kitaplarına “beşinci veda” ismini verdikleri zikredilir. Bkz., Meriç, Bir 
Dünyanın Eşiğinde, s. 159. 

---

 
 
74
İKİNCİ BÖLÜM 
 
UPANİSHADLAR’IN HİNDUİZMİN KUTSAL METİNLERİ 
ARASINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ 
 
Hint kutsal metinlerini ve Hinduizme mensup insanların kutsal kitap 
anlayışını ele aldıktan sonra asıl konumuz olan Upanishadlar üzerinde duracağız. Bu 
bağlamda Upanishadlar’ın Hint kutsal literatürü arasındaki yerinin ve öneminin 
ortaya konulması adına söz konusu metinlerin genel özelliklerine ve içerdiği temel 
konulara değinmenin yararlı olacağı kanaatindeyiz. 
I)  Upanishadlar
167
 ve Genel Özellikleri 
                                                 
167
 Vedik ve sonraki dönem Upanishad listesi topluca Muktika Upanishad’da yer alır. Burada 108 
Upanishad’ın listesi verilir. Diğer taraftan Hint dini edebiyat tarihçisi J. N. Farquhar, 123 adet 
bağımsız Upanishad tespit etmiştir. Bunları, “Hindistan Dini Edebiyatının Ana Hatları”  An Outline of 
the Religious Literature of İndia (Delhi-1920; Reprint, Delhi-1967, s. 364) adlı çalışmasında 
listelemiştir. 
Sonraki yüzyıllarda modern dillerde yapılmış geniş bir Upanishad yayını göze çarpar. Ancak 
bu yayınların pek çoğu Upanishadlar’ın gerçekleriyle ve orijinalleriyle örtüşmemektedir. Bunun 
nedeni orijinal Upanishadlar’ın oldukça gizemli yapıda oluşlarıdır. Upanishadlar’ın  İngilizce en 
objektif çevirilerinden biri Rober Ernest Hume’nin The Therteen Principal Upanishad” (Oxford-
1949) adlı eseridir. Bu eserde çevirisi yapılan Upanihadlar’ın çoğu Vedik döneme aittir ve bunlar 
olduğu gibi kalmıştır. Sarvepalii Radhakrishnan’nın “The Principle Upanishads” ( New York-1953) 
adlı çalışmasında çevirisi yapılan Upanishadlar’ın Sanskritçeleri de yer aldığından Hume’nin 
çalışmasına nazaran daha iyi ve akıcı olduğu öne sürülür.  Bu eserde, Hume’nin 13 çevirisinden 
ziyade 16 Upanishad tercümesi bulunur. Her ne kadar Radhakrisha’nın çalışmasının çoğu onun yeni 
ve çağdaş Vedantik eğilimini yansıtsa da okuyucular bu çalışmada kendilerine yardımcı olacak 
tefsirler bulabilirler. 
Swami Nikilananda’nın dört ciltlik “The Upanishads” (New York, 1949-1959) adlı çalışması 
da bu alanda önemli kaynaklardan biridir. Swami Nikhilananda’nın yaptığı çeviri bütün olarak 
Upanishadlar’ı doğru bir şekilde ele alır. Nikhilananda’nın yapmış olduğu tercümenin yararlı ve 
değerli oluşunu kabul etmede tereddüt gösterilmez. Bu çalışma araştırmacılara eski dönem Hinduların 
dini düşüncelerini anlamalarında yardımcı olacak bilgiler ihtiva eder. 
Sonraki dönem Upanishadlar’a ilgi duyan okuyucular şu eserlere bakabilirler: Paul Duessen “ 
Sechzig Upanishad’s des Veda (Leipzig, 1987), K. Narayanasvami Aiyar “Thirty Minor Upanishads 
(Madras, 1914) ve Jan Varenne “upanishads du yoga” (Paris, 1974). 
Sadece Vedik Upanishadlar’dan oluşan seçme bir çalışma arayan okuyucu Sarvepalli 
Radhakrishnan’ın eseri olan ve bu çalışmayı basılmak üzere tek cilt halinde düzenleyen Charles 
Moor’un “A Source Book in Indian Philosophy (Princeton, 1957) adlı kitabının 37 ile 96. sayfaları 
arasına bakabilir. Yine bu doğrultuda metinleri teistik bir anlayışla boyanmış olsa da, Juan 
Mascora’nın “The Upanishads (Baltimore, 1965) adlı eserinden istifade edebilir. 
Upanisadik düşünceyle ilgili kısa girişler ve sunumlar arayan okuyucular, Paul Deussen’in 
“The Philosophy of the Upanishads (1906), Arthur Berriadele Keith’in iki ciltlik “The Religion and 
Philosophy of the Veda and Upanisads” (1925) ve Surendranath Dasgupta’nın “A History of Indian 
Philosophy” adlı eserine müracaat edebilirler. Bkz., Mircia Eliade, The Encyclopedia of Religion, C. 
15, Macmillan Publishing Company, NewYork-1986, s. 152. 

---