Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi

 
 
63
genel portreyi bu şekilde çizdikten sonra söz konusu metinlerin muhtevasıyla alakalı 
öne çıkan hususlara da kısaca işaret etmek gerekmektedir  Upanishadlar’ın Hint 
felsefesinde yeni bir sayfa açtığı, felsefeyi sistematize ettiği bu yönüyle kendisinden 
sonra teşekkül eden hemen hemen bütün felsefi sistemlere kaynaklık ettiği 
bilinmektedir. Bu metinler sadece felsefi düşünce itibari ile değil inanç noktasında da 
önceki kutsal kitaplarda yer almayan yeni fikirler ileri sürmek suretiyle sonraki dini 
ve felsefi hareketlere tesir etmiştir. 
 
 
    
 Upanishadlar’ın felsefesi Atman ve Brahman kavramları üzerinde yoğunlaşır. 
Bu iki varlığın esasında özdeş ve bir olduğu vurgulanır. Bunların hakiki doğasının 
idraki için bireyin yapması geren eylemler bu metinlerde izah edilir. Yeni bir 
düşünce olarak, kişiyi gene doğuma mahkûm eden karma ve samsara fikri de burada 
işlenir. Bu anlamda bütün Hindularca benimsenen, ferdin bu hayatındaki yapıp 
etmelerine bağlı olarak, ölümden sonra yine bu dünyada insan, bitki, hayvan veya 
geçici bir süre de olsa cansız varlık formunda yeniden bedenleşmesi anlamındaki 
samsara inancının ilk temelleri Upanishadlar’da görülür. Kurtuluş arzusunu doğuran, 
karma ve gene doğum döngüsü ilk olarak ve açık bir şekilde Upanishadlar’da ortaya 
konulduktan sonra, samsara’dan azade olma anlamında ‘ilk kurtuluş çabasının’ 
(moksha) da Upanishadlar’la başladığı açıktır. Buna göre kurtuluş, bireyin içinde 
bulunan ve varlığının devam etmesini sağlayan atman ile bütün evrene hayat veren 
ölümsüz Mutlak’ın (Brahman) aynı tabiatta olduğunun bilincine varmakla 
mümkündür. Bir başka ifadeyle kurtuluş kişinin Tanrı’nın kendi kalbinde ikamet 
ettiğini bilmesidir. Metinlerde bunun yöntemleri ve kurtuluş anlamına gelen 
“Brahman’ı kavrama” yolları geniş bir şekilde açıklanır. Aynı metinlerde bilgi, amel, 
ibadet ve ritüeller boyutunda yapılması gerekenler derinlemesine işlenir. Özetle ifade 

---

 
 
64
etmek gerekirse, Atman-Brahman özdeşliği (tat tvam asi), bu özdeşliğe mani olan 
cehalet (avidya), cehaletin yol açtığı karma-samsara’dan ancak bilgi yoluyla (jnana-
marga) kurtulma (mokşa), böylece Brahman’da kaybolma, onda fena bularak ebedi 
hayatı elde edebilme, sözü edilen kutsal metinlerin temel konularıdır. Upanishad 
metinlerinin ana temasının bu tür bir kurtuluş doktrini üzerinde odaklanması bu 
metinlere ayrı bir önem kazandırmaktadır. 
 
   
 
Upanishadlar döneminin hâkim kavramları Brahman, Atman, Moksha, 
Samsara, Karma ve Jnana’dır. Bu metinlerde Tanrıların geri plana çekildiği görülür. 
Din adamları eskiye nazaran daha az önemli sayılır. Kurbanlar bazı nedenlerle hor 
görülür.  Derin tefekkür, ibadetin yerini alır.  İlahi bilgiyi kazanma, ayin ve 
törenlerden daha ehemmiyetli 
telakki 
edilir. 
    
Hint kutsal metinleri için genel olarak kabul gören sruti-smriti ikili tasnifinin 
ilk kısmında yer alan kitapları bu şekilde kısaca ele aldıktan sonra ikinci kısmı teşkil 
eden smriti başlığı altındaki kitaplara değinmek istiyoruz. Bu kategori içerisinde 
değerlendirilen kitapların, Vedalar’ın tersine kaynağı bakımından beşeri olduğu 
kabul edilir. Bunlar hikâye, destan ve kanunname tarzında yazılmış eserlerden 
müteşekkildir.  
B) SMRİTİ   
 
 
 
 
 
 
 
 
İki temel Hint dini metin grubundan ikincisi Smriti’dir. Smriti Sanskritçe’de 
“hatırlanan/hatırlanmış/korunmaya değer şey” ya da “hafıza”, “gelenek” anlamlarına 
gelmektedir.
148
 Bu kategoriye dâhil olan metinlerin dindeki öneminin Şruti’den sonra 
geldiği ve Hint dini düşüncesi içinde ikinci en yüksek otoriteyi teşkil ettiği 
bilinmektedir. Söz konusu metinlerin dili basittir. İçeriği kolay bir şekilde anlaşılır ve 
                                                 
148
 Klaus K. Klostermaier, “Introduction”, A Survey of Hinduism, s. 11. 

---

 
 
65
akılda tutulabilir özelliktedir. Bu hususiyetleri etkili olmakla birlikte daha da 
önemlisi kastla ilgili sınırlamaya gidilmeksizin herkese açık olmasından dolayı, dini 
önem itibari ile Şruti’den sonra gelse de, bugün Hint dini ve sosyal hayatında 
Vedalar’dan daha etkili olduğu ifade edilir.
149
  
 
 
 
Smritiler, Vedalar’ın öğretisi üzerine kurulmuşlardır. İçerisinde dini görevleri 
izah eden yorumların yanı sıra tavır, davranış ve gelenekler hususunda kişi, aile ve 
topluma yol gösteren kanunlar da bulunur. Smriti grubu içerisindeki metinlerin vahiy 
edilmiş gerçeklere dayanmakla birlikte insanlar tarafından yazıya aktarılmış 
olduğuna inanılır. Kaynaklarda bu durum güzel bir benzetmeyle açıklanır. Buna göre 
Sruti Vedik gövdeye tekabül ederken, Smriti bu gövdeye farklı düşünürlerin harici 
metinleri dâhil etmeleri neticesinde oluşan esnek yapıyı ifade eder. Bu anlamda 
Smriti’nin şeriatı belirleyen alan olduğuna işaret edilir.
150
 
Kutsal Gelenek olan 
Smriti içerisine giren bütün kitaplar zengin dinsel ve mitolojik bilgiler içerir. Bunlar 
Hindular için çok önemlidir. Smriti kategorisi altında yer alan kitapların 
sınıflandırılması hususunda da Hindologlar arasında bazı farklılıkların bulunduğu 
göze çarpmaktadır.  Ancak biz yine burada genel kabul gören sınıflandırmayı esas 
alacak ve Smriti metinlerini İtihâsa, Purâna ve Şastra olmak üzere üç başlık altında 
inceleyeceğiz.
151
 
          a) İTİHASA (DESTANLAR)  
 
 
    
 
 
 
Hint felsefi gelişiminin ikinci devresini destanlar dönemi oluşturur. Zira farklı 
fikir cereyanlarının filizlenip gün yüzüne çıkması M.Ö. 600/500 ile MS. 200 arası 
dönemde gerçekleşmiştir. Yine bu dönemin en büyük özelliği, Ramayana ve 
                                                 
149
 Dominic Goodall, “Introduction”, Hindu Scriptures; bkz., Klostermaier, age, s.11-12. 
150
 Klaus K. Klostermaier, Introduction”, A Survey of Hinduism, s. 12.  
151
 Smriti sınıflandırmasında Korhan Kaya’nın yaptığı tasnif esas alınmıştır. Geniş bilgi için bkz., 
Korhan Kaya, Hinduizm, s. 40-42. 

---