Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi

 
 
96
olarak bilenler ölümsüz olurlar, sadece onu bilenler ölümün ötesine geçerler, oraya 
giden başka bir yol yoktur. O her canlının kalbinde barınır, şekilsizdir, ona hastalık 
bulaşmaz. O, bu dünyanın ötesindedir. Bunu bilenler ölümsüz olurlar bilmeyenler ise 
kedere batarlar”
222
  ifadelerine yer verilerek Brahman’nın her yönüyle diğer 
tanrılardan önde olduğu ortaya konulur. Yine ebedi kurtuluş için yegâne yolun 
Brahman’ı en Yüce Tanrı olarak kabul etmekten geçtiği belirtilir. Onu 
kavrayamayanların ise her türlü acıya ve ızdıraba maruz kalacakları dolayısıyla 
sürekli samsara çarkında yüzecekleri ifade edilir.   
 
Upanishad metinlerinde tanrı tasavvuru konusunda birbiriyle çelişen ifadeler 
de yer alır. Ancak bütün bu düşünceler arasında öne çıkan bir eğilim göze çarpar. 
Upanishadlar’ın geneline hâkim olan bu eğilim, tekçilik (monizm) anlayışıdır. 
“Yalnız tek bir yüce varlık vardır. O da Brahman’dır. Aşağıda olan da yukarıda olan 
da O’dur. Batıda, doğuda, kuzeyde, güneye olan da O’dur. Bütün evren 
Brahman’dan başka bir şey değildir. Bunu gören, düşünen, anlayan, O’nda zevk 
duyan, hoşlanan, birleşen, coşan kişi kendisinin efendisidir”
223
 ve benzeri cümlelerde 
bu düşünce belirgin olarak görülür. 
Upanishadlar’da dünyanın ve yaratıkların ortaya çıkış süreci, tek yüce varlık 
olan Brahman eksenli açıklanır. Evrenin varoluşu noktasında Upanishadlar dikkat 
çekici fikirler ortaya koyar, evrenin kendi kendine varolduğunu söyleyen kimi 
düşünürleri  şiddetle eleştirir ve bu tür kimselerin yanıldıklarını ima eder. 
                                                 
222
 Şvetaşvatara Upanishad, III, 8-10; “Brahma, beden beden her canlının içinde saklıdır” cümlesine 
benzer ifade “Şanlı Brahma, büyük Tanrı, tüm canlıların içindekidir.” şeklinde Maitri Upanishad, VI, 
37’de de geçmektedir. 
 Bu düşünceye benzer açıklamlar şöyledir: “Ölümsüz Brahma’yı bilen, onun farkını idrak eden kişiler, 
sürekli olarak doğmaktan kurtulup Brahma’ya karışırlar.” Bkz., Şvetaşvatara Upanishad, I, 7; 
“Tanrı’yı bilince tüm bağlardan kurtulunur; keder kaybolur, doğum ölüm- döngüsü ortadan kalkar.” 
Bkz.,  Şvetaşvatara Upanishad, I, 11; Brahma “Kalple, akılla,düşünceyle çerçevelenmiş halde daima 
canlıların kalbinde yaşar. Kalpte barınan Brahma’yı aklıyla ve kalbiyle algılayanlar ölümsüz olurlar.” 
Bkz., Şvetaşvatara Upanishad, IV, 20. 
223
 Çhandokya, VII, XXV, 2. 

---

 
 
97
Upanishadlar, kâinattaki canlı-cansız her şeyi meydana getiren aşkın bir Kudretin 
varlığını kabul eder. Böylece tesadüfü devre dışı  bırakır. Metinlere göre bütün her 
şeyi idare eden ve yöneten Tanrı’nın büyüklüğüdür. Bu Tanrı  faal  ve  aktiftir. 
Çalışmasıyla işleri idame ettirir. Olgunlaşan her şeyin ham halini O yapar. Bütün 
nitelikleri dağıtan ve bütün dünyayı yöneten O’dur. Upanishadlar’da her şeyi bilen 
Yüce Yaratıcı, “zamanın yazarıdır”
224
 nitelemesi ile tanımlanarak olmuş ve olacak 
her hadisenin onun bilgisi dâhilinde meydana geldiği belirtilir.  
 
Upanishadlar’a göre insanları  sınayan, yaptıkları  işlere göre onları 
değerlendiren ve sınıflandıran Tanrı’dır. Tanrı, Sattva (Saflık), Racas (Tutku) ve 
Tamas (karanlık)
225
 özellikleriyle birlikte Dharma (dindarlık), Adharma (dinsizlik) 
ve Cnana (bilgi)’den oluşan üç yaşam yolu ile kişinin yaptığı eylemlere göre yaşam 
yaşam dolaşmasını sağlar. Yine Upanishadlar Tanrının, ne dişi ne erkek ne de nötr 
olmadığını ifade ederek beden kendisine hangisini alırsa onun bu hal ile ilgili hale 
geldiğini 
belirtir. 
    
Herkesin düşüncesinde barınan Tanrı geçmiş,  şimdi ve gelecek zamanın 
ötesindedir. Başlangıçsız ve sonsuzdur. İyiliği getiren, kötülüğü götüren ve huzurun 
efendisidir. Bu tanrıların tanrısıdır. Onun amili, efendisi veya yöneticisi yoktur. 
Değişkenler içinde değişmez olandır. O her canlının içinde saklı olan Tanrı’dır, iç 
ruhtur (Antaratma). Upanishadlar’da Tanrı’yı bilmeden kötülüğe son vermenin 
                                                 
224
 Şvetaşvatara Upanishad, VI, 1-2. 
225
 Maitri Upanishad’da (III, 5) Tutku (Racas) niteliğinin özellikleri olarak; iç susuzluk, sevgi, 
duygusallık, açgözlülük, kötü niyetlilik, şehvet, nefret, gizlilik, düşmanlık, doymazlık, döneklik, 
sebatsızlık,  şaşkınlık, ihtiras, hıes, dostları kayırma, çevreye bağlılık, kötü şeylerden kaçma, güzel 
şeylere düşkünlük, ters ters konuşma, oburluk sayılmaktadır. Karanlık (Tamas) niteliğinin özellikleri 
olarak da; korku, ümitsizlik, uyuma, yorgunluk, yaşlılık, pervasızlık, keder, açlık, susuzluk, perişanlık, 
öfke, tanrı tanımazlık, cehalet, kıskançlık, zalimlik, aptallık, utanmazlık, dini savsaklama, kibir ve 
düzensizliğin sayıldığını görüyoruz.  

---

 
 
98
mümkün olmadığı belirtilir.
226
 Aksi takdirde kişi yeryüzünde sürekli acı ve ızdıraba 
maruz kalır ve asıl hedefi olan ebedi huzuru elde edemez. 
 Brahman’ın tek yüce varlık olduğu ve diğer tanrıların seviye olarak ondan 
daha aşağı bulundukları pek çok Upanishad’da vurgulanır.  Buna göre Brahman 
tanrıların övünmelerini müşahede etmiş ve onlara görünmüştür. Ancak tanrılar Onu 
anlamamışlar ve “Bu ne harika bir yaratık böyle!” demişlerdir. Olay anlatılırken 
Brahman Agni’ye hitaben “sendeki güç ne diye” sorar. O da cevaben “doğrusu ben 
dünyadaki her şeyi yakarım” der. Bunun üzerine Brahman Agni’nin önüne saman 
koyar ve “yak onu” der. Ancak Agni tüm gücüyle onu yakmaya çalışsa da başarılı 
olamaz. Sonra rüzgâr tanrısı Vayu, öğrenme maksadı ile Brahman’ın yanına koşar. 
Brahman Vayu’ya hitaben “sendeki güç ne diye” sorar. O da cevaben “doğrusu ben 
yeryüzündeki her şeyi oraya buraya sürüklerim” der. Bu cevap üzerine Brahman 
Vayu’nun önüne saman koyar ve “sürükle onu” der. Lakin Vayu tüm gücünü 
sarfetmesine rağmen onu sürükleyemez. Neticede o da Brahman’ın kim olduğunu 
anlayamaz. Sadece onun harika bir varlık olduğunu itiraf eder. En sonunda tanrı 
İndra, Brahman’ın kim olduğunu öğrenmek ister. Yanına koştuğunda Brahman 
ortadan kaybolur ve oracıkta karlı dağların kızı ‘Uma’ adında çok güzel bir kadın 
oluverir. İndra bu harika varlık kimdir diye sorduğunda ‘Uma’; “O Brahman’dır, sizi 
yücelten Brahman’ın zaferidir” diye cevap verir ve böylece İndra onun Brahman 
olduğunu öğrenir.  
 Bu 
olayın anlatıldığı Upanishad bölümünde Brahman’a ilk yaklaşıp temas 
ettiği ve onu öğrendiği için İndra’nın diğer tanrılardan üstte olduğu belirtilir. Benzer 
gerekçelerle Agni, Vayu ve İndra Brahman’ı ilk öğrenen tanrılar olduklarından diğer 
                                                 
226
 Şvetaşvatara Upanishad, VI, 8; 9; 11; 13; 20. 

---